Zonnesteek: symptomen, oorzaken en behandeling

Last Updated on 25 december 2023 by M.G. Sulman

Een zonnesteek wordt ook wel ‘hitteberoerte’ of ‘zonneslag’ genoemd. Men spreekt van een hitteberoerte bij een extreem hoge lichaamstemperatuur (hyperthermie) met een lichaamstemperatuur van boven de 40ºC, wat gepaard gaat met allerlei neurologische verschijnselen als verwardheid, delirium, convulsies of coma, en functieverlies van tal van orgaansystemen. Je lichaam is bij een hittebroerte niet meer in staat de warmteregulatie in stand te houden. Een zonnesteek is een levensbedreigende aandoening; als behandeling uitblijft kunnen inwendige organen, zoals hart, longen, nieren, lever en hersenen beschadigd raken, wat de dood tot gevolg kan hebben.

duizelig hoofdpijn moeheid
Zonnesteek / Bron: Chakrapong Zyn/Shutterstock.com

Wat is een zonnesteek?

Een zonnesteek is een toestand die wordt veroorzaakt door oververhitting van je lichaam, meestal als gevolg van langdurige blootstelling aan bij hoge temperaturen, vooral van nek en hoofd. Deze meest ernstige vorm van hitteletsel, zonnesteek, kan optreden als jew lichaamstemperatuur stijgt tot boven de 40ºC. Een zonnesteek vereist een spoedbehandeling. Een onbehandelde zonnesteek kan je hersenen, hart, nieren en spieren in rap tempo beschadigen. De schade wordt erger naarmate de behandeling langer op zich laat wachten, waardoor het risico op ernstige complicaties of overlijden groter wordt.

Verschil tussen zonnesteek en hitte-uitputting

Een zonnesteek moet onderscheiden worden van een hitte-uitputting, wat minder ernstig is. Hierbij gaat het om een verhoogde lichaamstemperatuur van 38 tot 40ºC met symptomen als spierkrampen, algehele malaise, hoofdpijn, misselijkheid en flauwvallen. Bij een hitte-uitputting werkt je thermoregulatiesysteem nog prima en zweet je hevig om warmte af te voeren. Dit is vaak niet meer het geval bij een hitteberoerte.

Symptomen van een zonnesteek

Een hitteberoerte of zonnesteek kan zich acuut of gedurende een aantal uren of dagen ontwikkelen. Vooral bij lichamelijke inspanning in een warme, vochtige omgeving, kan het snel gaan. Allereerst treden de volgende klachten op:

  • Veel zweten, bleek zien;
  • Hoofdpijn, duizeligheid, misselijkheid en braken;
  • Spierkrampen;
  • Soms flauwvallen;
  • Snelle oppervlakkige pols;
  • Ernstige vermoeidheid, je heel erg slap voelen;
  • Je kan je werkzaamheden niet meer goed uitvoeren.

Dit kan overgaan in een hitteberoerte, waarbij de huid zeer warm, rood en droog wordt en ondanks de warmte transpireer je soms niet. Je raakt versuft, verward (soms hallucinaties en hevige angst) en gedesoriënteerd, kunt een epileptische aanval krijgen of in coma raken. Hartslag en ademhalingsfrequentie nemen toe; de ademhaling wordt snel en oppervlakkig. De polsslag is doorgaans snel. De bloeddruk kan hoog of juist laag zijn. De lichaamstemperatuur is hoger dan 40°C. Ouderen en jonge kinderen vormen een risicogroep.

Oorzaken van een zonnesteek

Een zonnesteek loop je op door langdurige blootstelling aan hoge lichaamstemperaturen, bijvoorbeeld bij een hittegolf, extreme inspanning of een combinatie van beide factoren. Wanneer je lichaam bij extreem hoge temperaturen de lichaamswarmte niet snel genoeg kan afgeven, ontstaat een hitteberoerte Het lichaam kan onvoldoende afkoelen en de lichaamstemperatuur stijgt tot een gevaarlijke hoogte. Bepaalde huidaandoeningen en geneesmiddelen vergroten het risico.

Een zonnesteek kan in de hand gewerkt worden door de volgende factoren:

  • Het dragen van kleding die voorkomt dat je zweet gemakkelijk verdampt en je lichaam afkoelt.
  • Het drinken van alcohol wat van invloed kan zijn op het vermogen van je lichaam om je temperatuur te reguleren.
  • Uitdroging of dehydratie door niet genoeg water te drinken om vocht aan te vullen dat verloren is gegaan door zweten.

Risicofactoren

Iedereen kan getroffen worden door een zonnesteek, maar er zijn een aantal risicofactoren:

Leeftijd: oudere mensen en jonge kinderen

Het vermogen van je lichaam om met extreme hitte om te gaan, hangt af van de kracht van je centrale zenuwstelsel. Op zeer jonge leeftijd is het centrale zenuwstelsel nog niet volledig ontwikkeld en bij volwassenen ouder dan 65 begint het centrale zenuwstelsel te verslechteren, waardoor uw lichaam minder goed in staat is om te gaan met veranderingen in lichaamstemperatuur. Beide leeftijdsgroepen hebben bovendien vaak moeite om gehydrateerd te blijven, wat ook nog eens het risico verhoogt.

Naast minder haargroei hebben zuigelingen en peuters dunnere schedelbotten dan volwassenen en nog geen verbeend kraakbeen in de schedel. Daarom bereiken zonnestralen gemakkelijker de hersenen. In ieder geval in het eerste levensjaar moeten ouders hun kinderen uit de buurt van direct zonlicht houden.

Zonnestraling en intensiteit

Hoe langer je hoofd en nek worden blootgesteld aan directe zonnestraling en hoe sterker de intensiteit van de straling, hoe groter de kans op een zonnesteek. Tijdens de lunch, in de bergen en in het hooggebergte, is de zonnestraling bijzonder intens. Bij verplaatsingen buitenshuis, fietsen of cabrio’s wordt het risico gemakkelijk onderschat vanwege de luchtkoeling. Een dutje doen in direct zonlicht is ook gevaarlijk.

Lichamelijke inspanning bij warm weer

Inspanning bij warm weer. Intensieve sportbeoefening bij warm weer is een van die situaties die tot een zonnesteek kunnen leiden.

Plotselinge blootstelling aan warm weer

Plotselinge blootstelling aan warm weer, zoals tijdens een hittegolf in de vroege zomer of als je naar een veel warmer klimaat afreist. Het is in dan belangrijk om je lichaam langzaam te laten wennen aan de veranderde omstandigheden.

Lichte huidskleur

Een lichte huid absorbeert minder zonnestraling dan een donkere huid.

Kaal hoofd, weinig of heel kort haar

Hoe minder haar het hoofd en de nek bedekt, hoe kwetsbaarder je bent voor de zonnestralen.

Bepaalde medicijnen

Sommige medicijnen zijn van invloed op het vermogen van je lichaam om gehydrateerd te blijven en adequaat op warmte te reageren. Het gaat hierbij vooral om medicijnen die je bloedvaten vernauwen (vasoconstrictoren), medicijnen die de werking van de zogeheten bèta-adrenerge receptoren blokkeren om je je bloeddruk reguleren (bètablokkers), plaspillen (diuretica) en medicijnen die psychiatrische symptomen verminderen (antidepressiva en antipsychotica).

Medicijnen
Bepaalde medicijnen vergroten de kans op een zonnesteek / Bron: Pixabay

Stimulerende middelen

Stimulerende middelen voor aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit (ADHD) en stimulerende middelen (drugs) zoals amfetaminen en cocaïne maken je ook kwetsbaarder voor een zonnesteek.

Bepaalde gezondheidsklachten

Bepaalde chronische ziekten, zoals hart- of longaandoeningen, kunnen het risico op een zonnesteek vergroten. Dat geldt ook voor overgewicht, een sedentaire leefstijl en eerder een zonnesteek hebben gehad.

Complicaties

Een ernstige zonnesteek kan leiden tot complicaties zoals deze:

Bewustzijnsstoornissen, bewusteloosheid en shock

Je kan erg rusteloos en opgewonden lijken, maar ook volledig lusteloos of verward. Bewusteloze patiënten moeten in de stabiele zijligging worden geplaatst. Als de ademhaling en/of de bloedsomloop zijn gestopt, is onmiddellijk reanimatie vereist. Wanneer de temperatuur boven de 40 graden komt bestaat het risico op shock.

Reanimatie (cardiopulmonale resuscitatie of CPR) training / Bron: Wikimedia Commons

Hersenvliesontsteking (meningitis)

Vooral bij jonge kinderen leidt irritatie van de hersenvliezen veroorzaakt door een zonnesteek vaak tot hersenvliesontsteking of meningitis. Bij hen kunnen de symptomen erg onduidelijk zijn, zoals onwel voelen, maagpijn, moeilijk inslapen, gevoeligheid voor aanraking, licht of geluid. Verwardheid, koorts, braken en toevallen zijn ook mogelijk. Omdat het moeilijk is om van buitenaf te bepalen wanneer meningitis aanwezig is, moeten kleine kinderen elke keer dat ze een zonnesteek hebben, door een arts worden onderzocht.

Hersenoedeem

Bij ernstige zonnesteek kunnen de hersenen opzwellen. Dit staat bekend als hersenoedeem. Vocht stroomt van de bloedvaten naar de hersencellen. Het zwelt op, maar kan niet uitzetten in de benige schedel. De intracraniale druk neemt toe, delen van de hersenen kunnen in de verdrukking komen en beschadigd raken. Symptomen zijn onder meer bewustzijns- en lichaamsfuncties zoals ernstige hoofdpijn, slaperigheid, onverschilligheid, hallucinaties, spraakproblemen, toevallen, ademhalingsstoornissen, verlamming van de oogspieren, verhoogde misselijkheid met braken en coma. Hersenoedeem kan dodelijk zijn.

Schade aan andere vitale organen

Naast hersenoedeem kunnen ook andere vitale organen opzwellen, met mogelijk blijvende schade tot gevolg.

Overlijden

Zonder snelle en adequate behandeling kan een zonnesteek fatale gevolgen hebben.

Behandeling van een zonnesteek

Hitte-uitputting

Bij een hitte-uitputting -dat wil zeggen een temperatuur van onder de 39°C en géén neurologische verschijnselen- is het beleid gericht op rehydratie, dat wil zeggen voldoende vocht- en zoutinname, en het slachtoffer te ruste leggen in een koele omgeving. Eventueel kunnen verkrampte spieren gekoeld worden. Verkoeling kan gestimuleerd worden door de huid vochtig te houden.

Hitteberoerte

Bij een hitteberoerte stijgt de lichaamstemperatuur soms wel tot de 41.1°C of hoger. Behandeling van een hitteberoerte moet klinisch plaatsvinden. Bel daarom direct het alarmnummer 112 wanneer de temperatuur boven de 40°C stijgt en er neurologische symptomen optreden. Totdat de ambulance arriveert, is het beleid gericht op afkoeling en het in de gaten houden van temperatuur, bloeddruk en polsfrequentie. Leg het slachtoffer in een koele omgeving neer en kleed hem uit. Koel hem af met ijskompressen op hoofd, lies en oksels en ventilatie en laat het slachtoffer rusten en vooral geen inspanningen doen. Wikkel wel een theedoek of handdoek om het kompres. Je kunt ook natte doeken gebruiken. Koel hem af, maar voorkom dat deze gaat rillen. Het streven is een rectale temperatuur lager van 39,4°C. Start met reanimeren als het slachtoffer bewusteloos is en niet meer normaal ademt.

Preventie

Een zonnesteek is een potentieel levensbedreigende toestand, die te vermijden is. Het koel en gehydrateerd blijven op hete zomerdagen is essentieel. Hieronder volgen enkele eenvoudige manieren waarop dit kan worden bereikt:

  • Kleding: Draag loszittende, luchtige kleding. Bij voorkeur van katoen of linnen. Deze zorgen ervoor dat het lichaam goed kan afkoelen.
  • Voldoende drinken: Door te drinken vul je de hoeveelheid vocht in je lichaam weer aan. Het lichaam heeft voldoende vocht nodig: zo’n 1,5 a 2 liter per dag. Op warme dagen heb je meer vocht nodig.
  • Blijf koel: Ga naar schaduwrijke gebieden en blijf binnen tijdens de heetste uren van de dag. Gebruik indien mogelijk airconditioning of ventilatoren om de omgevingstemperatuur te verlagen.
  • Geparkeerde auto’s: Laat nooit iemand achter in een auto. Dit is een veelvoorkomende oorzaak van een zonnesteek bij kinderen. In een afgesloten auto kan de temperatuur in 10 minuten bijna 7° Celsius oplopen. Zelfs met zonneschermen en als  de auto in de schaduw staat, is het nog steeds niet veilig.
  • Beperk lichamelijke activiteit: Vermijd zware inspanning en lichamelijke activiteiten tijdens extreme hitte.
  • Let op kwetsbare groepen: Houd oudere, (jonge) kinderen en huisdieren extra goed in de gaten, aangezien zij gevoeliger zijn voor hittegerelateerde aandoeningen.
  • Timing: Neem extra voorzorgsmaatregelen tijdens de warmste delen van de dag, tussen 11.00 en 15.00 uur. Als het niet mogelijk is om de activiteit te staken, verhoog dan de vochtinname en rust regelmatig in de schaduw.
  • Zonnebrand: Vermijd zonnebrand omdat dit de manier waarop het lichaam afkoelt beïnvloedt. Draag een hoed met brede rand en gebruik zonnebrandcrème.
  • Let op: Als een persoon het risico loopt op een zonnesteek, hetzij vanwege medicijnen, gezondheidstoestand of leeftijd, moeten ze ervoor zorgen dat er EHBO in de buurt is als ze van plan zijn deel te nemen aan inspannende activiteiten op een warme dag.
Water drinken
Voldoende (water) drinken, zeker op warme dagen / Bron: Pixabay

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over de symptomen van een zonnesteek, of tips geven om het te voorkomen. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.