Hersenvliesontsteking: symptomen, oorzaken en behandeling

Last Updated on 28 februari 2025 by M.G. Sulman

De medische benaming van hersenvliesontsteking is ‘meningitis’ en in de volksmond wordt het ‘nekkramp’ genoemd. Een hersenvliesontsteking betreft een ontsteking van de ‘meningen’ (hersenvliezen), die zonder aanwijsbare oorzaak of in aansluiting op verwonding ontstaat. De hersenvliezen zijn drie vliezen die de hersenen en het ruggenmerg omgeven en beschermen. Een hersenvliesontsteking kan worden veroorzaakt allerlei micro-organisme, vaak is een bacterie of een virus in het spel, respectievelijk bacteriële hersenvliesontsteking en virale hersenvliesontsteking genoemd.

Wat is hersenvliesontsteking?

Toen de schaduw viel: het verhaal van Leontien en haar strijd tegen Mollaret-meningitis

Het begon met een gewone hoofdpijn, niets bijzonders, dacht Leontien. Misschien een beetje stress, te weinig water gedronken. Maar toen de pijn zich als een gestaag bonkend ritme in haar schedel nestelde en koorts haar nachten in een koortsdroom veranderde, wist ze dat er iets niet klopte. Binnen enkele uren lag ze rillend in het ziekenhuis, haar nek verstijfd als een plank. Artsen mompelden over Mollaret-meningitis, een zeldzame en terugkerende vorm van hersenvliesontsteking die haar lichaam tot het uiterste zou testen.

Dagenlang zweefde ze op het randje van realiteit en hallucinatie, haar lichaam vechtend tegen een ongrijpbare vijand. Tussen de flarden van bewustzijn door hoorde ze de stemmen van haar familie, soms geruststellend, soms angstig. De ene dag leek de koorts te breken, de volgende dag sloeg het opnieuw toe—een geniepige cyclus waar geen einde aan leek te komen. Uiteindelijk, na weken van onzekerheid en zorg, klaarde de mist op. Leontien keerde terug uit de schaduw, haar lichaam verzwakt, maar haar geest onaantastbaar. “Het leven,” fluisterde ze, terwijl ze voor het eerst weer op haar eigen benen stond, “is een wonderbaarlijk fragiel iets.”

Wat is hersenvliesontsteking eigenlijk?

Bij hersenvliesontsteking of meningitis is het hersenvlies ontstoken. Omdat, in tegenstelling tot de hersenen, de beschermende hersenvliezen gevoelig zijn voor pijn, kan meningitis leiden tot ernstige hoofdpijn. Vaak worden kleine kinderen en jongeren getroffen, maar ook mensen ouder dan 60 jaar kunnen het krijgen. Met een vroege diagnose en adequate medische behandeling is volledig herstel waarschijnlijk. Maar ook een levensbedreigend ziekteverloop of blijvende gevolgschade zijn mogelijk. Als de ziekteverwekkers de bloed-hersenbarrière passeren, kan er ook een ontsteking van de hersenen (hersenontsteking of encefalitis) ontstaan.

Vraag	Antwoord
Wat is hersenvliesontsteking eigenlijk?	Het is een ontsteking van de vliezen rond je hersenen en ruggenmerg. En nee, dat is geen lichte hoofdpijn die je even uitzit met een paracetamolletje. Afhankelijk van de oorzaak kan het mild of levensbedreigend zijn.
Wat zijn de eerste signalen dat je het misschien hebt?	Opeens ziek, en dan niet zo’n ‘meh, ik voel me niet zo lekker’-ziek, maar écht hondsberoerd. Koorts, hoofdpijn, misselijkheid, licht dat pijn doet aan je ogen, en ja, vaak ook die stijve nek.
Is het besmettelijk?	Dat ligt eraan. Bacteriële meningitis kan zich razendsnel verspreiden via hoesten, niezen of direct contact. De virale variant? Minder besmettelijk en meestal niet zo heftig.
Wat is het verschil tussen bacteriële en virale meningitis?	De bacteriële variant is snel, agressief en potentieel dodelijk als je te laat bent met behandelen. De virale versie is meestal milder en gaat vaak vanzelf over. Maar goed, zonder test weet je het niet, dus altijd laten checken.
Hoe snel moet je actie ondernemen als je denkt dat iemand het heeft?	Metéén. Niet wachten tot ‘morgen even kijken hoe het gaat’. Bij twijfel: bellen, naar de spoedeisende hulp, wat dan ook. Dit is geen ‘even aankijken’-situatie.
Kun je het oplopen door kou, tocht of nat haar?	Nee, nee, en nog eens nee. Verkoudheid krijg je misschien van een tochtige busrit, maar hersenvliesontsteking? Daar is een infectie voor nodig.
Waarom hoor je vaak over een stijve nek als symptoom?	Omdat de hersenvliezen ontstoken raken, en dat veroorzaakt zwelling en irritatie rondom het ruggenmerg en de zenuwen. Die nek voelt dan aan als een stuk beton.
Kan je het meerdere keren krijgen?	Helaas wel. Vooral de virale vorm kan terugkomen, en sommige bacteriële versies laten je ook geen tweede keer met rust.
Wat gebeurt er als je hersenvliesontsteking niet op tijd behandelt?	Dat wil je eigenlijk niet weten… maar goed, als je echt doorvraagt: orgaanfalen, blijvende hersenschade, doofheid, epilepsie en ja, zelfs de dood.
Zijn er vaccinaties tegen hersenvliesontsteking?	Ja! Tegen bepaalde typen meningokokken, pneumokokken en Haemophilus influenzae zijn vaccinaties beschikbaar. Geen garantie op een vrijstelling, maar het verkleint de kans aanzienlijk.
Hoe wordt het eigenlijk vastgesteld in het ziekenhuis?	Een combinatie van bloedonderzoek, scans en vaak een ruggenprik. Ze willen weten welke boosdoener de ontsteking veroorzaakt.
Is een ruggenprik echt zo eng als het klinkt?	Nee. Het is ongemakkelijk, zeker, maar eng? Niet echt. De artsen weten precies hoe ze het moeten doen en zorgen ervoor dat je zo min mogelijk voelt.
Hoe lang duurt de behandeling?	Dat hangt af van de oorzaak. Bacteriële meningitis vraagt meestal om een paar weken antibiotica. Virale? Kan binnen twee weken voorbij zijn.
Wat is de overlevingskans?	Als je er op tijd bij bent, is de kans op overleven groot. Maar bacteriële meningitis kan razendsnel fataal zijn als het niet behandeld wordt.
Kun je volledig herstellen, of hou je er altijd iets aan over?	Sommige mensen komen er helemaal bovenop, anderen houden er blijvende schade aan over. Gehoorverlies, concentratieproblemen, extreme vermoeidheid—het kan allemaal.
Welke leeftijdsgroepen lopen het meeste risico?	Vooral baby’s, jonge kinderen, tieners en ouderen lopen risico. Het immuunsysteem speelt een grote rol.
Kun je het herkennen bij een baby of klein kind?	Baby’s kunnen niet zeggen ‘ik heb een stijve nek’. Let op sufheid, overmatig huilen, slecht drinken, een gespannen fontanel (het zachte plekje op het hoofd) en een grauwe kleur.
Wat zijn de langetermijneffecten?	Naast doofheid en leerproblemen kun je last krijgen van vermoeidheid, hoofdpijn en soms zelfs emotionele problemen.
Wat is de link met bloedvergiftiging (sepsis)?	Sepsis is een extreme reactie van het lichaam op een infectie, en hersenvliesontsteking kan dat triggeren. Zodra de bacteriën in de bloedbaan komen, gaat je lichaam in de alarmmodus, en dat is link.
Kun je het voorkomen, behalve met een prik?	Handen wassen, afstand houden van zieke mensen en een sterk immuunsysteem onderhouden. Maar garanties? Die krijg je nooit.
Mag je vliegen als je het net hebt gehad?	Liever niet. Drukveranderingen in een vliegtuig kunnen klachten verergeren. Overleg altijd met een arts.
Wat is ‘water op de hersenen’ en hoe zit dat met meningitis?	Dat heet hydrocefalie, oftewel een ophoping van hersenvocht door de ontsteking. In ernstige gevallen kan een drain nodig zijn.
Waarom krijgt de een het wel en de ander niet, ook als ze in contact zijn gekomen met dezelfde bacterie of virus?	Het heeft te maken met hoe goed je immuunsysteem reageert en of je al eerder in contact bent geweest met de bacterie of het virus.
Is er een behandeling voor virale hersenvliesontsteking?	Meestal niet. Alleen bij een herpesvirus-infectie wordt antivirale medicatie gegeven.
Kun je door hersenvliesontsteking in coma raken?	Ja, en dat is echt geen zeldzaamheid. Bij ernstige gevallen raakt het bewustzijn steeds verder verstoord.
Kun je het krijgen van een tekenbeet?	Ja, teken kunnen een vorm van hersenvliesontsteking veroorzaken: de zogeheten Lyme-meningitis.
Kan een huisdier het overbrengen op een mens?	Niet onmogelijk, maar zeldzaam. Honden en katten kunnen bepaalde bacteriën bij zich dragen.
Wat moet je doen als iemand in je omgeving het heeft gehad?	Goed je handen wassen, oppervlakken schoonmaken en als je risico loopt, een arts raadplegen.
Is het een ziekte die vaak voorkomt?	Het komt niet dagelijks voor, maar bacteriële meningitis is een medische noodgeval dat je serieus moet nemen.
Wat is de rol van je immuunsysteem hierin?	Een goed werkend immuunsysteem kan het verschil maken tussen ‘ik word niet ziek’ en ‘ik lig op de IC’.

Vormen van hersenvliesontsteking

Hersenvliesontsteking, ook wel meningitis genoemd, is een aandoening die in de categorie ‘liever niet’ valt. Maar als het je toch treft, is het goed om te weten met welke variant je te maken hebt. Er zijn namelijk twee grote spelers in dit verhaal: bacteriële en virale meningitis. De een meedogenloos en onvoorspelbaar, de ander vooral een lastpak waar je lijf uiteindelijk zelf wel raad mee weet.

Bacteriële hersenvliesontsteking: de wolf in schaapskleren

Laten we maar meteen met de engste beginnen: de bacteriële variant. Deze kan zich razendsnel ontwikkelen en genadeloos toeslaan. Soms begint het onschuldig, als een ‘gewone’ oor- of bijholteontsteking, maar als bacteriën zoals de beruchte meningokok de weg naar je hersenvliezen vinden, verandert het spel compleet. Via de bloedbaan dringen ze binnen en ontketenen ze een ontstekingsreactie die zonder snelle medische hulp fataal kan aflopen. Ja, je leest het goed: hersenvliesontsteking kan dodelijk zijn.

En zelfs als je het overleeft, kan het je nog een flinke klap toedienen. Doofheid, geheugenproblemen, of een verlamming die je nooit meer helemaal kwijtraakt – het zijn geen uitzonderingen. Het verraderlijke is dat deze bacterie zich verspreidt via niezen, hoesten en gezellig samenzijn. Je hoeft dus niet eens iets geks te doen om ‘m op te pikken. De incubatietijd, de periode tussen besmetting en de eerste symptomen, ligt ergens tussen 2 en 10 dagen. Genoeg tijd dus voor de bacterie om ongezien zijn slag te slaan.

Virale hersenvliesontsteking: irritant, maar meestal geen paniek

Gelukkig is er ook een mildere variant: virale meningitis. In tegenstelling tot de brute aanpak van de bacteriële versie, is deze vorm vaak meer een vervelende indringer dan een genadeloze vijand. De symptomen kunnen pittig zijn – koorts, hoofdpijn, stijve nek – maar in de meeste gevallen geneest het binnen twee weken vanzelf. Geen zware medicijnen, geen doemscenario’s, alleen veel rust en geduld.

Toch is het niet altijd even makkelijk om op het blote oog het verschil tussen beide te zien. Koorts en hoofdpijn kunnen bij beide varianten optreden, maar bij de bacteriële versie kunnen de klachten ineens escaleren. En dan telt elk uur. Twijfel je? Niet afwachten, maar meteen naar de arts! Een snelle diagnose kan het verschil betekenen tussen een volledig herstel en blijvende schade.

Oorzaken van hersenvliesontsteking

In de meeste gevallen wordt meningitis veroorzaakt door een virale infectie. Maar ook bacteriën zoals meningokokken, pneumokokken of Haemophilus influenzae type B kunnen de boosdoener zijn. Maar er zijn ook andere mogelijke oorzaken. Verwondingen, kanker, bepaalde medicijnen en andere soorten infecties kunnen ook meningitis veroorzaken. Het is belangrijk om de specifieke oorzaak van te kennen, aangezien de behandeling afhankelijk is van de onderliggende oorzaak.

Virale oorzaken: de meest voorkomende, maar gelukkig vaak mild

Laten we beginnen met de meest voorkomende boosdoeners: virussen. Denk aan het enterovirus (verantwoordelijk voor buikgriepachtige klachten), het herpesvirus (diezelfde vervelende die koortslip én gordelroos kan veroorzaken) en zelfs het bofvirus. Hoewel een virale hersenvliesontsteking je flink onderuit kan halen, is het meestal een kwestie van uitzieken—veel rust, veel water, en vooral veel geduld. Maar let op: het kan lastig zijn om in de beginfase onderscheid te maken tussen een virale of bacteriële infectie. Dus bij twijfel? Niet Googlen, maar direct een arts inschakelen!

Bacteriële verwekkers

Meningokokbacterie

Ongeveer 10% van de bevolking draagt de meningokokbacterie (tijdelijk) bij zich in de bovenste luchtwegen, zonder dat deze problemen veroorzaakt. Deze personen beschikken in dat geval over een voldoende afweer. De bacterie kan daarom niet het lichaam van de drager binnendringen. Wel kan de boosdoener zich handhaven op de slijmvliezen van de luchtwegen en via aanhoesten of niezen worden overgebracht naar andere personen. Wanneer bij nieuw besmette personen de bacterie het lichaam kan binnendringen (bijvoorbeeld omdat het afweersysteem niet snel of adequaat genoeg reageert met de vorming van antistoffen tegen de bacterie), dan kan dit voor problemen zorgen. De bacteriën gaan zich naar hartenlust verspreiden door het bloed en eventueel hersenvliesontsteking veroorzaken. De kans dat de de bacteriën voorbij de slijmvliezen tot in de (bloed)circulatie kunnen doordringen, wordt vergroot wanneer reeds een andere virale infectie in de bovenste luchtwegen aanwezig is of wanneer tabaksrook wordt ingeademd.

De meeste personen waar meningokokken vat op heeft, zijn kinderen van 6 maanden tot 5 jaar oud. Dit komt doordat oudere kinderen en volwassenen in veel gevallen al voldoende afweer hebben opgebouwd tegen de boosdoener. Baby’s jonger dan een half jaar hebben ook een lager risico, omdat zij nog profiteren van de immuniteit die zij van hun moeder hebben meegekregen.

Er zijn verschillende typen meningokokken te onderscheiden. In het jaar 2002 is inenting tegen meningokokken C opgenomen in het Rijksvaccinatieprogramma. Inenting tegen de meer voorkomende meningokokken B is evenwel niet mogelijk.

Andere bacteriële verwekkers

De bekende namen zoals meningokokken en pneumokokken zijn berucht, maar ze zijn niet de enige bacteriën die de hersenvliezen kunnen aanvallen. Listeria monocytogenes bijvoorbeeld, een hardnekkige bacterie die je kunt oplopen via besmet voedsel zoals zachte kazen of rauwe vis. En dan is er nog Streptococcus agalactiae, die vooral pasgeborenen treft via besmetting tijdens de geboorte. Deze bacteriën spelen niet volgens de standaardregels en kunnen, als ze hun kans krijgen, een ernstige infectie veroorzaken.

Schimmelinfecties: de verborgen bedreiging voor het immuunsysteem

Schimmels en hersenvliesontsteking? Ja, het klinkt als een horrorverhaal, maar het komt echt voor. Vooral mensen met een verzwakt immuunsysteem, zoals bij hiv/aids, lopen risico op Cryptococcus-meningitis. Deze schimmel nestelt zich diep in het lichaam en kan zich verspreiden naar de hersenvliezen, wat resulteert in een langzame, maar gevaarlijke ontsteking. Dit is geen type hersenvliesontsteking die je eventjes ‘uitziekt’; hier zijn zware antischimmelmedicijnen en ziekenhuisopname voor nodig.

Parasitaire infecties: tropische nachtmerries die je niet wilt meemaken

In warme, tropische gebieden loert nog een andere vijand: parasieten. En de meest beruchte van allemaal? Naegleria fowleri, een amoebe die bekend staat als de “hersenetende amoebe”. Klinkt als sciencefiction, maar deze minuscule moordenaar kan via besmet water de neus binnendringen en zich een weg banen naar de hersenen. De uitkomst? Bijna altijd fataal. Gelukkig is dit extreem zeldzaam, maar als je ooit in warm, stilstaand water zwemt, is het goed om te weten dat deze onzichtbare dreiging bestaat.

Auto-immuunziekten: als je eigen lichaam de vijand wordt

Soms hoeft er geen bacterie, virus of schimmel aan te pas te komen om hersenvliesontsteking te veroorzaken. Auto-immuunmeningitis ontstaat wanneer het immuunsysteem per ongeluk de hersenvliezen als vijand ziet en ze begint aan te vallen. Dit kan op zichzelf staan of het gevolg zijn van ziekten zoals lupus of sarcoïdose. De behandeling? Vaak zware ontstekingsremmers of immuunsuppressiva om de aanval van binnenuit te stoppen.

Medicatie-geïnduceerde meningitis: een onverwachte bijwerking

Ja, je leest het goed: sommige medicijnen die je gewoon bij de apotheek haalt, kunnen hersenvliesontsteking veroorzaken. NSAID’s (zoals ibuprofen en naproxen), bepaalde antibiotica en medicijnen die het immuunsysteem onderdrukken, kunnen een ontstekingsreactie in de hersenvliezen uitlokken. Gelukkig is deze vorm meestal tijdelijk en verdwijnt de ontsteking zodra de medicatie wordt gestopt. Maar het bewijst maar weer: zelfs een simpel pilletje kan onvoorziene gevolgen hebben.

Kanker-gerelateerde meningitis: als kwaadaardige cellen de hersenvliezen binnendringen

Bepaalde kankersoorten, zoals leukemie en lymfomen, kunnen leiden tot carcinomateuze meningitis. Hierbij verspreiden kankercellen zich via de bloedbaan en nestelen ze zich in de hersenvliezen, waar ze schade aanrichten en ernstige symptomen veroorzaken. Dit is een van de meest complexe en lastig te behandelen vormen van meningitis, waarbij chemotherapie en andere gerichte behandelingen worden ingezet om de tumorcellen te bestrijden.

Hoofdletsel en operaties: wanneer de natuurlijke barrière doorbroken wordt

Onze schedel is als een gepantserde vesting die onze hersenen beschermt tegen de buitenwereld. Maar als die vesting beschadigd raakt—door een zwaar hoofdletsel of een operatie—kan dat bacteriën de kans geven om direct de hersenvliezen binnen te dringen. Een schedelbreuk, een diepe hoofdwond of zelfs een medische ingreep kan de deur openzetten voor een infectie die anders nooit had kunnen ontstaan. Dit is waarom artsen na een hoofdtrauma altijd alert zijn op tekenen van meningitis.

Symptomen van meningitis

Meningokokkenmeningitis

De meningokokkenmeningitis zet meestal acuut in en tot de eerste symptomen behoren:

• plotselinge hoge koorts
• misselijkheid
• overgeven (braken)
• (toenemende) hoofdpijn
• spierpijn
• overgevoeligheid voor licht (fotofobie of lichtschuwheid) of harde geluiden (fonofobie)
• een pijnlijke of stijve nek of nekstijfheid (kenmerkend: je kunt de kin niet meer op de borst doen)
• sufheid / verwardheid
• veranderd bewustzijn (slaperig of zelfs bewusteloos)
• eventueel (bij sepsis of bloedvergiftiging) huiduitslag (kleine paars-rode vlekjes / huidbloedinkjes (petechiën en purpura) op de huid, die niet verbleken bij drukken)

Baby’s hoeven niet altijd koorts te hebben. Soms heeft een baby zelfs een lage temperatuur. De baby kan kreunen en suf zijn, of juist zeer prikkelbaar. Vaak drinkt de baby slecht. Hij kan ook last hebben van zogeheten ‘luierpijn’: dat is veel pijn en huilen als je zijn luier verschoont.

Latere symptomen zijn verlamming, eventueel kramp en gezichts- en gehoorstoornissen.

Virale meningitis

De verschijnselen van een virale hersenvliesontsteking zijn:

• algehele malaise
• koorts
• spierpijn
• hevige hoofdpijn
• misselijkheid en braken

Bij virale hersenvliesontsteking kunnen tevens lichtschuwheid, nekstijfheid en luierpijn voorkomen. Het verloop van een virale hersenvliesontsteking is meestal stukken milder dan de bacteriële versie. Je bent vrijwel altijd helder. Virale hersenvliesontsteking is dikwijls een complicatie van een reeds bestaande luchtweg- of darminfectie.

Contact opnemen met een arts

Neem bij de kenmerkende nekstijfheid, luierpijn, bloedvergiftiging of bewusteloosheid onverwijld contact op met de huisarts (weekendarts) of eerste hulp.

Onderzoek en diagnose

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek

De arts vraagt ​​naar de symptomen en onderzoekt jou of je kind op typische klachten. Zo is de pijnlijke stijve nek een duidelijke indicatie van meningitis. Na het vraaggesprek met de arts, volgt lichamelijk onderzoek.

Teken van Brudzinski

De arts checkt op het teken van Brudzinski. Dit is het verschijnsel dat bij buigen van het hoofd de knieën worden opgetrokken omdat anders pijn optreedt. Het is een teken van meningeale prikkeling, zoals bij meningitis.

Teken van Kernig

Het teken van Kernig duidt op het verschijnsel dat je in zittende of liggende houding de knie niet geheel kan strekken omdat dan uitstralende pijn in het been optreedt vanuit de rug. Het is een teken van meningeale prikkeling als gevolg van hersenvliesontsteking, maar kan ook optreden bij een rughernia.

Syndroom van Waterhouse-Friderichsen

Als er een bloeding op de huid van de patiënt verschijnt (syndroom van Waterhouse-Friderichsen), kan dit een waarschuwingssignaal zijn voor de arts van acute bacteriële meningitis. Het syndroom van Waterhouse-Friderichsen is de ernstigste vorm van meningokokkensepsis. Er ontwikkelt zich een vlekkige huiduitslag, die overgaat in petechiën (puntbloedingen) en een purpura (rode of paarsgekleurde plekken die niet verbleken wanneer op de huid gedrukt wordt).

Bloedonderzoek

Als meningitis wordt vermoed, zal de arts bloedonderzoek doen om te controleren op ziekteverwekkers zoals meningokokken.

Ruggenprik

Met een lumbale punctie (ruggenprik) kan de diagnose meningitis worden gesteld of uitgesloten.

Beeldvormend onderzoek

Beeldvormend onderzoek zoals beeldvorming met magnetische resonantie (MRI)of computertomografie (CT) kunnen tekenen van ziekte in de hersenen of oorzaken van ziekte in de schedel detecteren.

Behandeling van hersenvliesontsteking: een race tegen de klok (maar niet altijd)

Hersenvliesontsteking. Alleen al het woord roept beelden op van ziekenhuisbedden, piepende monitors en dokters die met gefronste wenkbrauwen over dossiers gebogen staan. En ja, soms is het inderdaad een medische noodsituatie waar geen seconde te verliezen valt. Maar niet altijd. De behandeling hangt volledig af van wíe of wát de boosdoener is. Een bacterie? Dan moeten de grote kanonnen uit de kast. Een virus? Dan moet je lijf zelf het zware werk doen. En als het een schimmel of een auto-immuunreactie is… nou, dan wordt het pas echt een ingewikkelde puzzel.

Laten we er eens goed voor gaan zitten. Wat gebeurt er eigenlijk als je met hersenvliesontsteking het ziekenhuis binnenkomt?

De eerste minuten: paniek of controle?

Stel je voor: iemand wordt binnengebracht met koorts, een stijve nek en een alarmerend wazige blik. De artsen denken direct aan meningitis. Geen tijd te verliezen, dus hup—een infuus erin, bloed afnemen en in sommige gevallen een ruggenprik (ja, die klinkt enger dan hij is). Waarom? Omdat hersenvliesontsteking een wolf in schaapskleren is. De ene variant kan binnen uren fataal zijn, de andere verdwijnt na een paar dagen met veel rust en een Netflix-marathon.

De eerste grote vraag: bacterieel of viraal?

🔹 Bacteriële meningitis → direct antibiotica. Geen ruimte voor twijfel, hier geldt: beter te vroeg dan te laat.
🔹 Virale meningitis → symptomen bestrijden en uitzieken. Antibiotica helpen hier geen snars.
🔹 Schimmelmeningitis → lange kuur met zware antischimmelmedicatie. En een hoop geduld.
🔹 Auto-immuunmeningitis → ontstekingsremmers of immuunsuppressiva om het overactieve afweersysteem tot bedaren te brengen.

Bacteriële hersenvliesontsteking: de strijd tegen een meedogenloze vijand

Als er één vorm is die je niet wilt onderschatten, is het de bacteriële. Deze variant kan in luttele uren escaleren van “niet lekker voelen” naar coma. Gelukkig hebben we antibiotica—de ridders te paard in dit verhaal. Maar niet zomaar een standaardkuurtje. Nee, hier wordt vaak gekozen voor breed-spectrum antibiotica, die meteen een hele zwik bacteriën omleggen.

De meest gebruikte wapens:

✔ Ceftriaxon of cefotaxim – de heavy hitters tegen meningokokken en pneumokokken.
✔ Vancomycine – als er vermoeden is van resistente bacteriën.
✔ Ampicilline – speciaal voor Listeria monocytogenes, die oudere mensen en pasgeborenen te grazen neemt.

De behandeling gaat via een infuus en duurt minimaal 10 tot 14 dagen. Soms langer. Maar antibiotica alleen zijn niet genoeg. Omdat de ontsteking zoveel druk in de schedel veroorzaakt, krijgen patiënten vaak ook corticosteroïden om zwelling te verminderen. Denk aan dexamethason, een soort brandblusser die het immuunsysteem even op pauze zet.

En de patiënt zelf? Die ligt in een verduisterde kamer, vaak suf van de medicatie, terwijl het lichaam een gevecht voert dat het hopelijk wint. Voor naasten is het een zenuwslopende tijd. Elk uur telt. Elk teken van verbetering—een helderdere blik, een beetje meer respons—is een overwinning.

Virale hersenvliesontsteking: een taaie klant, maar minder dodelijk

Waar bacteriële meningitis een sprint is, is de virale variant meer een vervelende marathon. Het lichaam moet hier zélf de klus klaren. Antibiotica? Werken niet. Antivirale middelen? Alleen in speciale gevallen, zoals bij een infectie met het herpesvirus.

Wat blijft er dan over?

👉 Voldoende vocht – uitdroging is een serieuze dreiging bij hoge koorts.
👉 Pijnstilling – paracetamol of ibuprofen om de hoofdpijn dragelijk te maken.
👉 Licht en geluid vermijden – fel licht kan voelen als een mokerslag.
👉 Rust, rust, rust – en vooral niet forceren.

Bij de meeste mensen is de ellende na één tot twee weken voorbij. Maar er zijn altijd uitzonderingen. Sommige mensen blijven wekenlang extreem moe of houden last van concentratieproblemen. Een beetje zoals een hardnekkige griep, maar dan op standje extra heftig.

Schimmelmeningitis: een trage, maar verraderlijke vijand

Dit is de vorm waar je bijna nooit over hoort, maar die wél levensgevaarlijk kan zijn. Komt vooral voor bij mensen met een verzwakt immuunsysteem—zoals hiv-patiënten of mensen die chemotherapie ondergaan. De behandeling? Een lange en heftige kuur met antischimmelmedicatie zoals amfotericine B en fluconazol. Dit kan weken tot maanden duren. En ja, die medicijnen zijn geen kattenpis. Ze kunnen vervelende bijwerkingen hebben, zoals misselijkheid, nierschade en zelfs hallucinaties. Maar als alternatief de infectie laten woekeren? Geen optie.

Wanneer je eigen lichaam de vijand is: auto-immuunmeningitis

Soms is er helemaal geen infectie. Geen virus, geen bacterie, geen schimmel. Alleen een immuunsysteem dat volledig doorslaat en de hersenvliezen aanvalt alsof het een indringer is. De behandeling hier draait niet om antibiotica of antivirale middelen, maar om ontstekingsremmers zoals prednison of dexamethason. In ernstige gevallen krijgen patiënten immuunsuppressiva, medicijnen die het afweersysteem tijdelijk lamleggen.

Hoofdletsel en operaties: als de poort opengaat

Een hersenvliesontsteking na een schedeltrauma of een operatie? Dat gebeurt vaker dan je denkt. Soms is het een bacterie die profiteert van een klein lek in de schedelbarrière. De behandeling? Net als bij bacteriële meningitis: direct antibiotica en in sommige gevallen zelfs een operatie om beschadigd weefsel te verwijderen.

Het grote plaatje: overleven en verder gaan

Hersenvliesontsteking is geen ziekte die je even van je afschudt. Zelfs als je de acute fase doorkomt, kunnen er restverschijnselen zijn: gehoorverlies, concentratieproblemen, chronische vermoeidheid. Sommige mensen krijgen na een bacteriële infectie last van epilepsie of leerproblemen.

Maar er is ook goed nieuws: vroegtijdige behandeling redt levens. En dankzij vaccinaties komen sommige vormen, zoals meningokokken C, bijna niet meer voor.

Wat we hiervan leren? Let op signalen, trek op tijd aan de bel, en neem je hersenen serieus. Want geloof me—die kun je écht niet missen. 💡

Verloop en prognose

Vooral bacteriële meningitis ontwikkelt zich snel en neemt zeer snel bedreigende vormen aan. Ook als uit het medisch onderzoek later blijkt dat er sprake is van een ander type meningitis, moet zo snel mogelijk de arts of de spoedeisende hulp van het ziekenhuis worden geraadpleegd bij vermoeden van hersenvliesontsteking. Dit is de enige manier om ervoor te zorgen dat er voldoende tijd is voor een succesvolle behandeling. Virale meningitis geneest vaak binnen enkele weken vanzelf. De eerste paar dagen kunnen echter kritiek zijn. De prognose is altijd afhankelijk van het betreffende virus en de algemene toestand van de getroffen persoon.

Bacteriële meningitis, zoals meningokokkenmeningitis, wordt meestal behandeld op de neurologische afdeling van een ziekenhuis. Vroeg starten met therapie heeft een positief effect op de prognose van volledig herstel. Blijvende schade zoals slechthorendheid of verlamming komt minder vaak voor. Zelfs na de behandeling hebben veel patiënten een langere herstelfase nodig totdat hun oorspronkelijke prestatie is hersteld.

Complicaties

De complicaties van hersenvliesontsteking kunnen ernstig zijn. Hoe langer jij of je kind de ziekte heeft zonder behandeling, hoe groter het risico op epileptische aanvallen en permanente neurologische schade, waaronder:

• gehoorverlies
• geheugenproblemen
• leerproblemen
• hersenschade
• loopproblemen
• epileptische aanvallen
• nierfalen
• septische shock
• overlijden

Met een snelle en adequate behandeling kunnen zelfs mensen met ernstige meningitis goed herstellen.

Preventie

De beste manier om bacteriële meningitis te voorkomen is door vaccinatie. De beschikbare vaccins beschermen tegen de drie belangrijkste oorzaken van bacteriële meningitis, meningokokkenziekte, pneumokokkenmeningitis en Haemophilus Influenzae Type b.

Video

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over hersenvliesontsteking, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.