Last Updated on 7 juni 2023 by M.G. Sulman
Reactieve artritis is gewrichtspijn en zwelling als reactie (vandaar de benaming ‘reactieve’ artritis) op een infectie in een ander deel van je lichaam, meestal de darmen, geslachtsorganen of urinewegen. Reactieve artritis manifesteert zich meestal in je knieën (zie afbeelding) en de gewrichten van je enkels en voeten. Het kan ook je ogen, huid en urethra treffen. De urethra is de urinebuis die de urineblaas verbindt met de buitenkant van het lichaam. Reactieve artritis komt voor als reactie op een infectie door bepaalde bacteriën. Meestal bevinden deze bacteriën zich in de geslachtsorganen (Chlamydia trachomatis) of de darm (Campylobacter, Salmonella, Shigella en Yersinia). Chlamydia wordt meestal overgedragen via geslachtsgemeenschap. Het heeft vaak geen symptomen, maar kan een pusachtige of waterige afscheiding uit de geslachtsorganen veroorzaken. De darmbacteriën kunnen diarree veroorzaken. Eerder werd reactieve artritis ook wel het syndroom van Reiter genoemd. Reactieve artritis komt niet vaak voor. Bij de meeste getroffenen komen en gaan de symptomen om uiteindelijk binnen 12 maanden geheel te verdwijnen. Af en toe wordt het chronisch. De behandeling van reactieve artritis hangt af van het stadium van de ziekte.
Veelgestelde vragen
Reactieve artritis
Wat is reactieve artritis?
Definitie
Reactieve artritis verwijst naar een vorm van gewrichtsontsteking (artritis) die zich ontwikkelt als een reactie op een infectie in een ander deel van het lichaam (dat wil zeggen buiten de gewrichten).
In vogelvlucht
Gewrichtsontsteking of artritis wordt gekenmerkt door roodheid, zwelling, pijn en warmte in en rond het getroffen gewricht. Bij reactieve artritis worden vooral de grote gewrichten van de onderste ledematen en de sacro-iliacale (SI) gewrichten aangetast. De SI-gewrichten bevinden zich in het bekken. Twee andere veel voorkomende symptomen van reactieve artritis zijn ontsteking van de urinewegen en ontsteking van het bindvlies (conjunctiva), een laagje slijmvlies dat het witte deel van het oog en de binnenzijde van de oogleden bekleedt. Dit laatste staat bekend als conjunctivitis. Deze drie kenmerkende symptomen kunnen afzonderlijk optreden, allemaal tegelijk of helemaal niet. Bijkomende symptomen zoals koorts, gewichtsverlies, lage rugpijn en hielpijn kunnen ook voorkomen. Reactieve artritis ontwikkelt zich meestal na een aanval met bepaalde bacteriële infecties, waaronder Chlamydia, Salmonella, Shigella, Yersinia en Campylobacter.
Vóórkomen
De frequentie van reactieve artritis bedraagt 3,5-5 gevallen per 100.000. Dit is echter een grove schatting aangezien de diagnostische criteria voor de aandoening ontbreken en het syndroom bovendien niet altijd door artsen wordt herkend en gediagnosticeerd. De meeste mensen met reactieve artritis zijn jonge mannen. Zij ontwikkelen het meestal na een urogenitale infectie.
Syndroom van Reiter
Reactieve artritis stond voorheen bekend als het syndroom van Reiter. De Duitse arts Hans Conrad Julius Reiter (1881-1969) beschreef dit syndroom voor het eerst in 1914 bij een Pruisische soldaat. Ofschoon de termen het syndroom van Reiter en reactieve artritis soms door elkaar werden en worden gebruikt, verwijst het syndroom van Reiter eigenlijk naar de complete klinische triade van urethritis, conjunctivitis en artritis. Sommige patiënten zullen echter nooit alle drie de componenten van de triade van Reiter vervullen, en hoewel de term onvolledig syndroom van Reiter in dergelijke gevallen vaak werd en wordt gebruikt, zijn onderzoekers en medici heden ten dage van mening dat de term reactieve artritis moet worden gebruikt, omdat deze minder verwarrend is en alle ‘extra-articulaire’ symptomen (dat betekent ‘buiten de gewrichten’) insluit.1Parker CT, Thomas D. Reiter’s syndrome and reactive arthritis. J Am Osteopath Assoc. 2000 Feb;100(2):101-4. PMID: 10732393.
Spondyloartritis
Reactieve artritis behoort tot een groep verwante aandoeningen die bekend staat als spondyloartritis (SpA). Dit is een groep van chronische ziekten die bij elkaar horen omdat patiënten vaak dezelfde klachten hebben. Ook bestaat er een associatie tussen SpA en de genetische factor HLA-B27. Symptomen die vaak voorkomen bij deze aandoeningen zijn artritis, vooral van de onderste ledematen, lage rugpijn en enthesitis, een aandoening die wordt gekenmerkt door een ontsteking op de plek waar pezen zich aan het bot hechten. Deze groep aandoeningen omvat reactieve artritis, ziekte van Bechterew (ankyloserende spondylitis; AS), artritis psoriatica, ongedifferentieerde spondyloartritis en spondyloartritis geassocieerd met inflammatoire darmziekte.
Symptomen van reactieve artritis
Eerste tekenen
Gezwollen gewrichten, rode ogen en moeheid
De eerste tekenen van reactieve artritis bestaan vaak uit:
- pijnlijke en gezwollen gewrichten, meestal in de enkels of knieën
- worstachtige zwelling van vingers of tenen
- gezwollen, pijnlijke, rode ogen, vaak met slijmafscheiding (dit staat bekend als conjunctivitis)
- extreme, onverklaarbare vermoeidheid
Je merkt misschien ook dat je knieën, enkels of tenen plotseling gezwollen, stijf en pijnlijk worden bij het bewegen. Of de zwelling kan geleidelijk verschijnen over een paar dagen.
Reactieve artritis kan ook andere gewrichten treffen, zoals je vingers, polsen, ellebogen en de gewrichten aan de basis van je wervelkolom, bekend als de sacro-iliacale gewrichten. Het kan ook ontstekingen veroorzaken in de pezen rond je gewrichten, zoals de achillespees die langs de achterkant van je enkel loopt.
Dactylitis (worsttenen en worstvingers)
Het kan zijn dat je hele vinger of teen opzwelt als zowel de pezen als de gewrichten tegelijkertijd worden getroffen. Dit fenomeen staat bekend als ‘dactylitis’. Hierbij is de getroffen teen of vinger geheel opgezwollen door het gelijktijdig ontstoken-zijn van de buigpezen en de kleine teen- en vingergewrichten. Hierdoor krijgt de teen of vinger een worstvormig uiterlijk, ook bekend als worsttenen en worstvingers.
Andere verschijnselen
Huiduitslag, koorts en diarree
Gewrichtspijn en zwelling zijn de belangrijkste symptomen van reactieve artritis. Het kan echter ook andere klachten veroorzaken, zoals:
- schilferende uitslag over je handen of voeten
- diarree, die enige tijd vóór de reactieve artritis kan aanvangen
- mondzweren
- stekende pijn en soms afscheiding als je plast en dit wordt veroorzaakt door een ontsteking van de urethra of urinebuis (urethritis of urinebuisontsteking)
- een pijnlijke uitslag op het uiteinde van je penis (de eikel of glanspenis)
- gewichtsverlies
- koorts
Keratoderma blennorrhagicum
Een klein percentage van de mannen en vrouwen met reactieve artritis ontwikkelt kleine harde knobbeltjes, keratoderma blennorrhagicum genaamd, op de voetzolen en, minder vaak, op de handpalmen of elders. De aanwezigheid van keratoderma blennorrhagica is diagnostisch voor reactieve artritis bij afwezigheid van de klassieke triade. Onderhuidse knobbeltjes zijn ook een kenmerk van deze ziekte.
Maag-darmklachten
Sommige patiënten hebben ernstige gastro-intestinale problemen die vergelijkbaar zijn met die van de ziekte van Crohn.
Hartklachten
Grofweg 10 procent van de mensen met reactieve artritis, vooral degenen met een langdurig beloop van de ziekte, zullen hartklachten ontwikkelen, waaronder aortaregurgitatie (een lekkende hartklep) en pericarditis (een ontsteking van het hartzakje).
Oorzaken van reactieve artritis
Reactieve artritis ontwikkelt zich als reactie op een infectie in je lichaam, vaak in de darmen, geslachtsorganen of urinewegen. Talrijke bacteriën kunnen reactieve artritis veroorzaken. Sommige worden seksueel overgedragen en andere worden door voedsel overgedragen. De meest voorkomende zijn:
- Chlamydia
- Salmonella
- Shigella
- Yersinia
- Campylobacter
- Clostridium difficile
Reactieve artritis is niet besmettelijk. De bacteriën die het veroorzaken, kunnen echter worden overgedragen middels seksuele activiteiten en besmet voedsel. Slechts enkele van de mensen die aan deze bacteriën worden blootgesteld, ontwikkelen reactieve artritis.
Risicofactoren
Bepaalde factoren verhogen het risico op reactieve artritis:
- Leeftijd: reactieve artritis komt het meest voor bij volwassenen tussen de 20 en 40 jaar.
- Geslacht: vrouwen en mannen hebben evenveel kans om reactieve artritis te ontwikkelen als reactie op door voedsel overgedragen infecties. Mannen hebben echter meer kans dan vrouwen om reactieve artritis te ontwikkelen als reactie op seksueel overdraagbare aandoeningen (soa’s) die worden veroorzaakt door bacteriën.
- Een erfelijke factor, zoals het HLA-B27-antigeen, speelt een rol bij het ontstaan van reactieve artritis. Maar veel mensen met deze marker ontwikkelen de aandoening nooit.
Onderzoek en diagnose
Reumatologen zijn het meest deskundig in het diagnosticeren van artritis en andere reumatische aandoeningen. Andere artsen voelen zich misschien minder op hun gemak bij het diagnosticeren van reactieve artritis. Dit komt omdat de diagnose is gebaseerd op klinische kenmerken en niet op tests.
Klinische kenmerken
De diagnose is grotendeels gebaseerd op de klinische kenmerken. Er zijn weinig klinische symptomen, maar het klinische beeld wordt gedomineerd door artritis in één of meer gewrichten, wat resulteert in pijn, zwelling, roodheid en warmtegevoel in de getroffen gebieden.
Uitstrijkje en urine- en ontlastingsonderzoek
Er kan een uitstrijkje worden gemaakt van de urethra, de baarmoederhals en de keel in een poging de boosdoeners te identificeren. Een kweek kan ook worden uitgevoerd op urine- en ontlastingsmonsters.
Bloedonderzoek
Tests voor C-reactief proteïne (CRP) en erytrocytensedimentatiesnelheid zijn niet-specifieke tests die kunnen worden uitgevoerd om de diagnose van het syndroom te bevestigen. Een bloedtest voor de genetische marker HLA-B27 kan ook worden uitgevoerd. Grofweg 75 procent van alle patiënten met reactieve artritis is drager van dit gen.
Behandeling van reactieve artritis
De behandeling van reactieve artritis hangt af van het stadium van de ziekte.
Acute reactieve artritis
Het vroege stadium van reactieve artritis wordt als acuut bestempeld. Acute ontstekingen kunnen worden behandeld met niet-steroïde ontstekingsremmende geneesmiddelen (NSAID’s ). Deze medicijnen onderdrukken zwelling en pijn. Het kan hierbij gaan om naproxen (Aleve), diclofenac (Voltaren), indomethacine (Indocin) of celecoxib (Celebrex). De meest effectieve dosis varieert van patiënt tot patiënt. Het risico op bijwerkingen van deze geneesmiddelen, zoals maagdarmbloedingen, varieert ook.
Chronische reactieve artritis
Reactieve artritis kan overgaan in een chronische vorm, maar in de meeste gevallen gaat de ziekte na vier of vijf maanden over na een behandeling. Het late stadium van reactieve artritis wordt als chronisch beschouwd. Chronische reactieve artritis kan behandeling met een ‘disease-modifying antirheumatic drugs’ (in het Nederlands: ‘ziekteverloop beïnvloedende geneesmiddelen tegen reuma’) of DMARD’s, zoals sulfasalazine of methotrexaat. Sulfasalazine kan nuttiger zijn wanneer de reactieve artritis wordt veroorzaakt door een gastro-intestinale infectie. In sommige gevallen kunnen zeer ontstoken gewrichten baat hebben bij injecties met corticosteroïden (cortisone-injecties). In ernstigere gevallen en wanneer je afweersysteem (het immuunsysteem) ontregeld is, kan de behandeld arts een biologisch medicijn (biological) aanraden. Biologische medicijnen onderdrukken de afweerreactie. Daardoor heb je minder ontstekingen.
Prognose
Reactieve artritis kan zelflimiterend, vaak terugkerend (recidiverend), chronisch of progressief zijn.
De meeste mensen die reactieve artritis krijgen, zijn binnen een jaar van de klachten af. in feite is 50% van de mensen met reactieve artitis binnen zes maanden of minder klachtenvrij.
Ongeveer 25% van de mensen heeft symptomen die langer dan een jaar aanhouden. Deze mensen hebben chronische reactieve artritis ontwikkeld en hebben mogelijk een langdurige behandeling nodig.
Preventie
Genetische factoren lijken een rol te spelen bij het al dan niet ontwikkelen van reactieve artritis. Ofschoon je je genetische samenstelling niet kunt veranderen, kun je wel de blootstelling aan de bacteriën die tot reactieve artritis kunnen leiden, verminderen.
Voedselinfectie voorkómen
Zorg ervoor dat je voedsel op de juiste temperatuur bewaard en goed gaar is voordat je het eet. Hierdoor vermijd je de vele door voedsel overgedragen bacteriën die reactieve artritis kunnen veroorzaken, waaronder salmonella, shigella, yersinia en campylobacter.
Soa’s voorkómen
Sommige soa’s kunnen reactieve artritis veroorzaken. De meest zekere manier om overdracht van soa’s te voorkomen is om je te onthouden van geslachtsgemeenschap en andere handelingen met een ander persoon waarbij de geslachtsdelen zijn betrokken. Het aangaan van een duurzame (d.w.z. levenslange) en wederzijds monogame relatie met een partner van het andere geslacht van wie je weet dat deze geen ziekte bij zich draagt, is de meest veilige situatie om seks te hebben. Het gebruik van condooms verlaagt het risico op een soa.
Reacties en ervaringen
Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over reactieve artritis, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.
