Hypercapnie: symptomen, oorzaak en behandeling

Last Updated on 11 november 2023 by M.G. Sulman

Hypercapnie duidt op een toestand waarbij er te veel koolstofdioxide (CO₂) in het bloed zit. Oftewel: stapeling van koolzuurgas / CO2. Het ontstaat als gevolg van gestoorde gasuitwisseling in de longen. Het kan ook komen door hypoventilatie, wat betekent dat er minder ventilatie dan normaal plaatsvindt in de longen. Dit kan tot verschillende klachten leiden, van relatief mild tot ernstig. Hypercapnie kán een symptoom zijn van een onderliggende aandoening zoals COPD.

Wat is hypercapnie?

Hypercapnie is een verhoogd gehalte aan koolstofdioxide (CO₂) in het bloed. Dit afvalproduct van het celmetabolisme wordt normaliter uitgeademd via de longen. Hypercapnie is meestal te wijten aan onvoldoende ventilatie van de longen (hypoventilatie) wanneer het gas zich ophoopt in het bloed. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren bij de chronische longziekte COPD. Hierbij zijn de longen beschadigd, waardoor je minder zuurstof hebt en moeilijker ademt.

Betekenis

Hypercapnie is dus de medische term voor een overmatig gehalte aan koolstofdioxide in het bloed. Hyper betekent ‘bovenmatig en capnie is afgeleid van het Griekse woord ‘kapnos’, dat verwijst naar koolstofdioxide.

Oorzaken van hypercapnie

Hypoventilatie

Hypercapnie wordt meestal veroorzaakt door hypoventilatie. Dit betekent dat het ademen te oppervlakkig of te langzaam gaat. Te oppervlakkig ademen kan ertoe leiden dat er onvoldoende koolstofdioxide wordt uitgeademd en dit leidt tot een verhoging van het koolstofdioxidegehalte in de onvoldoende geventileerde longblaasjes en in het bloed. Hypercapnische ademhalingsinsufficiëntie kan o.a. optreden bij een plotselinge verergering van COPD.

Andere oorzaken

Hypercapnie kan ook worden veroorzaakt door metabole alkalose. Hierbij wordt je bloed te basisch doordat je stofwisseling verstoord is. Een andere oorzaak van hypercapnie is het inademen van lucht met een hoge concentratie koolstofdioxide (kooldioxidevergiftiging).

Mogelijke onderliggende aandoeningen

Bij COPD is hypercapnie een veelvoorkomend symptoom. Mogelijke andere oorzaken van hypercapnie zijn onder meer:

• hersenstamziekte (de hersenstam is een onderdeel van de hersenen waar belangrijke functies als ademhaling, bewustzijn, hartslag en bloeddruk worden geregeld)
• hersenontsteking (encefalitis)
• onderkoeling of hypothermie
• stofwisselingsstoornissen, waaronder hypothyreoïdie (te langzaam werkende schuldklier) en hyperthyreoïdie (te snel werkende schildklier)
• zenuwstelselaandoeningen zoals congenitaal (= aangeboren) centraal hypoventilatiesyndroom (CCHS), ook wel bekend als ‘Ondines vloek’
• zwaarlijvigheid / obesitas
• overdosis kalmerende middelen
• slaapapneu
• ruggenmergletsels of aandoeningen zoals het Guillain-Barré-syndroom, myasthenia gravis (MG) en spierdystrofie
• uithongering
• hartinfarct
• ziekte van Bechterew
• toxines, vergiftigingen en medicijnen zoals botulisme en tetanus
• bovenste luchtwegaandoeningen

Risicofactoren

Enkele risicofactoren voor hypercapnie, vooral als gevolg van COPD, zijn:

• (flink) roken
• leeftijd, aangezien veel aandoeningen die hypercapnie veroorzaken progressief zijn en meestal pas na de leeftijd van 40 jaar klachten geven
• het hebben van astma, vooral als je ook rookt
• inademen van dampen of chemicaliën in op je werk of elders
• een late diagnose van COPD of een andere aandoening die hypercapnie veroorzaakt, kan ook je risico verhogen

Symptomen van hypercapnie

Symptomen van milde hypercapnie zijn onder meer het rood worden van de huid, hoofdpijn, spiertrekkingen, verhoogde hartslag, sufheid en lichte verwardheid. Bij een hoger gehalte aan koolstofdioxide in het bloed,  is er sprake van beven (tremor), toegenomen ademhaling in een poging om de kortademigheid te compenseren (een hoge ademhalingsfrequentie van > 40-50/min), verhoging van de bloeddruk en duizeligheid.

Als je niet op tijd medische hulp krijgt en het pCO₂ (d.w.z. de partiële druk van kooldioxide in het bloed) stijgt tot meer dan 50 mmHg, dan treden toevallen, zweten, hartkloppingen, paniek en hypoxie (onvoldoende toevoer van zuurstof naar het lichaam) op. De hartslag vertraagt, de bloeddruk daalt sterk. Dit wordt gevolgd door bewustzijnsstoornissen met toenemende slaperigheid. Je raakt in coma (CO₂-coma). Als er in dit stadium van hypercapnie geen beademing wordt gegeven, worden je lippen blauw (blauwe lippen, cyanose) en kom je te overlijden als gevolg van ademhalingsfalen (respiratoire insufficiëntie of respiratoir falen).

Huisarts raadplegen

Overleg in de volgende gevallen met je huisarts:

• bij ernstige symptomen van hypercapnie
• als je reeds enkele dagen milde symptomen van hypercapnie hebt
• als symptomen van hypercapnie gepaard gaan met andere symptomen
• als je een andere reden hebt om je zorgen te maken over je gezondheid

Het is belangrijk om de oorzaak van de hypercapnie te vinden en te behandelen om daarmee het risico op complicaties te verminderen.

Onderzoek en diagnose

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek

De arts informeert naar je klachten, neemt je medische geschiedenis in ogenschouw en doet lichamelijk onderzoek.

Bloedgasanalyse

Het belangrijkste symptoom is kortademigheid. Deze klacht is meestal de aanleiding voor een bloedgasanalyse. De bloedgasanalyse registreert de omvang van de hypercapnie en tegelijkertijd ook de pH-waarde en de zuurstofverzadiging van het bloed.

Behandeling van hypercapnie

De behandeling van hypercapnie is afhankelijk van de oorzaak.

Beademing

Als je zelf niet meer goed kunt ademen, kun je beademd worden in een ziekenhuis middels kunstmatige beademing.

Medicatie

Bepaalde medicijnen kunnen helpen bij het ademen, zoals:

• antibiotica om (bacteriële) longontsteking of andere luchtweginfecties te behandelen
• luchtwegverwijders: deze zorgen ervoor dat de spiertjes van de luchtwegen zich ontspannen, zodat de luchtwegen weer wat open gaan staan
• corticosteroïden om ontstekingen in de luchtwegen te verminderen

Zuurstoftherapie

Als het zuurstofgehalte in je bloed te laag is, kan zuurstoftherapie uitkomst bieden. Zuurstoftherapie wordt vooral gebruikt bij mensen die lijden aan COPD.

Ademhalingsoefening

Ademhalingsoefeningen bij hypercapnie kunnen zinvol zijn. Doordat het het gehalte aan CO2 in je bloed verhoogt, prikkel je bepaalde receptoren waaronder die van je longen, lever en nieren. Middels deze oefeningen kun je herstel bevorderen bij mogelijk schade van de longen na COVID-19, astma en COPD of na lang roken.

Leefstijlveranderingen

De arts kan voedingsveranderingen (gezond en gevarieerd eten) en lichamelijke beweging aanbevelen. Als je rookt, zal de arts adviseren om daarmee te stoppen.

Operatieve ingreep

Als de longen of luchtwegen beschadigd zijn, kan een operatie nodig zijn. Opties zijn onder meer:

• het verkleinen van het longvolume, waarbij beschadigd bovenste longweefsel wordt verwijderd.
• een longtransplantatie waarbij een beschadigde long wordt vervangen door een gezonde long van een donor

Prognose

De prognose hangt af van de onderliggende oorzaak. Hypercapnie bij COPD is geassocieerd met een slechte prognose.

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over hypercapnie. Of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.