Last Updated on 29 april 2023 by M.G. Sulman
Hand-, voet- en mondziekte (HVM) is een veelvoorkomende en meestal ongevaarlijke virale infectie. De belangrijkste verwekkers zijn coxsackievirus A16 en enterovirus type 71. HVM is zeer besmettelijk. Vooral kinderen onder de tien jaar worden getroffen. Besmetting vindt plaats via druppelinfectie (hoesten of niezen) of door contact met de inhoud van de blaasjes, speeksel of ontlasting. De incubatietijd (dat is de tijd die verstrijkt tussen besmetting en het verschijnen van de eerste symptomen) duurt drie tot tien dagen. Geïnfecteerde mensen ontwikkelen rode vlekken en met vocht gevulde blaasjes in de mond, evenals rode vlekken en bultjes op de handpalmen en voetzolen. Hand-, voet- en mondziekte wordt vaak verward met met mond-en-klauwzeer (MKZ). MKZ is echter een andere ziekte, die alleen bij dieren voorkomt en door andere ziekteverwekkers wordt veroorzaakt.
Wat is hand-, voet- en mondziekte?
Hand-, voet- en mondziekte (HVM) is een milde, besmettelijke virale infectie die vaak voorkomt bij jonge kinderen. Het wordt gekenmerkt door blaasjes in de mond en uitslag op handen en voeten. Het wordt meestal veroorzaakt door een coxsackievirus.
Er is geen specifieke behandeling voor hand-, voet- en mondziekte. Regelmatig handen wassen en het vermijden van nauw contact met mensen die HVM hebben, kan het risico op infectie van je kind helpen verminderen.
Wie krijgt het?
Iedereen kan hand-, voet- en mondziekte krijgen, maar het komt vooral voor bij kinderen onder de tien jaar. Hand-voet-mondziekte bij volwassenen is zeldzaam. Het treedt vooral laat in de zomer en in de herfst op.
Symptomen van hand-, voet- en mondziekte
Hand-, voet- en mondziekte begint meestal met lichte koorts, en je hebt daarnaast keelpijn en weinig eetlust. Het kind kan snotterig worden en hoesten. Andere klachten kunnen zijn: buikpijn, misselijkheid, braken en diarree. Pijn in de ledematen, hoofdpijn en conjunctivitis kunnen ook voorkomen. Conjunctivitis is bindvliesontsteking van het oog. Het meest kenmerkend symptoom daarvan zijn rode ogen.
Na een dag of twee ontstaan er pijnlijke blaasjes in de mond, meestal in het slijmvlies van de wang, op het gehemelte en op de tong. Ook ontstaan er blaasjes op de handpalmen en de voetzolen. In zeldzame gevallen verschijnen de blaasjes ook op de lippen, billen, genitale gebied, knieën (benen) of ellebogen (armen). In 80% van alle gevallen verloopt de ziekte echter zonder symptomen. Dit is meestal het geval bij oudere kinderen en volwassenen. De typische klachten van HVM komen meestal voor bij jonge kinderen.
Oorzaken van hand-, voet- en mondziekte
De meest voorkomende oorzaak van hand-, voet- en mondziekte is infectie met het coxsackievirus A16. Het coxsackievirus behoort tot een groep virussen die non-polio enterovirussen worden genoemd. Soms wordt HVM veroorzaakt door andere typen enterovirussen.
De ziekte verspreidt zich door persoonlijk contact met een besmette persoon via:
- neusafscheiding of keelafscheiding
- speeksel
- vloeistof uit blaasjes
- ontlasting
- ademhalingsdruppels die in de lucht worden gespoten na hoesten of niezen
Risicofactoren
Hand-, voet- en mondziekte treft vooral kinderen jonger dan 10 jaar, vaak jonger dan 5 jaar. Kortom, vaak zijn baby’s, dreumesen, peuters en kleuters de pineut. Kinderen in kinderdagverblijven zijn bijzonder vatbaar voor uitbraken van HVM, aangezien de infectie zich verspreidt door persoonlijk contact en jonge kinderen het meest vatbaar zijn.
Kinderen ontwikkelen gewoonlijk immuniteit tegen hand-, voet- en mondziekte naarmate ze ouder worden door antilichamen aan te maken na blootstelling aan het virus dat de ziekte veroorzaakt. Het is echter mogelijk voor adolescenten en volwassenen om de ziekte te krijgen.
Incubatietijd
De incubatietijd, dat wil zeggen de periode tussen besmetting met het virus en het optreden van de eerste symptomen, is gemiddeld drie tot tien dagen. Soms is de infectie vooraf merkbaar (ten vroegste een dag na infectie) of veel later (tot een maand daarna).
Besmetting
Hand-voet-mondziekte is zeer besmettelijk. Hoe vindt besmetting plaats?
Van mens tot mens
De virussen die hand-, voet- en mondziekte veroorzaken zijn zeer besmettelijk. Overdracht via de handen speelt daarbij een belangrijke rol.
De ziekteverwekkers worden van persoon op persoon overgedragen door direct contact met lichaamsvloeistoffen. Ook vloeistof uit de blaasjes zorgt voor besmetting. Als de handen in contact komen met deze vloeistof, kunnen de virussen gemakkelijk van je hand naar de mond worden overgedragen. De ziekteverwekkers kunnen ook worden overgedragen via de ontlasting van zieke mensen, bijvoorbeeld bij het verschonen van luiers.
Besmetting via de lucht is ook mogelijk. Bij hoesten of niezen komen er minuscule virusbevattende druppeltjes in de lucht (aerosolen) die door andere mensen in de buurt kunnen worden ingeslikt.
Via besmette objecten
De ziekteverwekkers kunnen ook worden doorgegeven via voorwerpen, zoals deurklinken, handgrepen of trapleuningen en speelgoed.
Zwemmen
Zelden kun je de virussen oplopen door recreatief water in te slikken, zoals water in zwembaden. Dit kan gebeuren als het water niet goed met chloor wordt behandeld en je besmet raakt met uitwerpselen van een persoon die hand-, voet- en mondziekte heeft, aldus het Amerikaanse Centers for Disease Control and Prevention, in het Nederlands Centrum voor ziektecontrole en Preventie afgekort CDC.1CDC. Hand, Foot, and Mouth Disease (HFMD). https://www.cdc.gov/hand-foot-mouth/about/transmission.html (ingezien op 9-8-2021) Het CDC is het Amerikaanse RIVM.
Beloop en duur
Na drie tot tien dagen incubatie krijg het kind last van uitslag en koorts. Hoelang heb je last van de klachten? De symptomen houden ongeveer een week aan. In de meeste gevallen is hand-, voet- en mondziekte ongevaarlijk. Immuungecompromitteerde mensen of pasgeborenen kunnen een ernstiger beloop hebben.
Complicaties
Uitdroging
De meest voorkomende complicatie van hand-, voet- en mondziekte is uitdroging (dehydratie). De ziekte kan blaasjes in de mond en keel veroorzaken, waardoor slikken pijnlijk en moeilijk wordt.
Let goed op dat uw kind tijdens de ziekte regelmatig een slokje water neemt. Bij ernstige uitdroging kan toediening van intraveneuze vloeistoffen nodig zijn.
Verlies van nagels/ nagels laten los
In zeer zeldzame gevallen kunnen mensen een vingernagel of teennagel verliezen na het doormaken van hand-, voet- en mondziekte. De meeste meldingen van verlies van vingernagels en teennagels zijn bij kinderen geweest. In deze gemelde gevallen verloor de persoon meestal de nagel binnen een paar weken nadat hij ziek was. Enkele maanden later zijn de nagels vaak weer volledig normaal.
Hersen(vlies)ontsteking, een gevaarlijke complicatie
Hand-, voet- en mondziekte is meestal een mild verlopende ziekte die slechts enkele dagen koorts en relatief milde klachten en symptomen veroorzaakt. Een zeldzame en soms ernstige vorm van het coxsackievirus kan de hersenen betreffen en andere complicaties veroorzaken, zoals een virale hersenvliesontsteking of hersenontsteking.
HVM tijdens de zwangerschap
Als je verder gezond van lijf en leden bent, is de infectie in principe niet gevaarlijk als je zwanger bent. Toch kun je het beste nauw contact vermijden met iedereen die hand-, voet- en mondziekte heeft. Dit komt omdat een hoge koorts tijdens de eerste 3 maanden van de zwangerschap kan leiden tot een miskraam, hoewel dit zeer zeldzaam is.
Onderzoek en diagnose
Uw arts zal waarschijnlijk hand-, voet- en mondziekte kunnen onderscheiden van andere soorten virale infecties door de volgende zaken in acht te nemen:
- de leeftijd van de getroffen persoon
- de symptomen die zeer kenmerkend kunnen zijn
- het uiterlijk van de uitslag of blaasjes
De arts kan desgewenst een keeluitstrijkje of ontlastingsmonster nemen en dit naar het laboratorium sturen om te bepalen welk virus de ziekte heeft veroorzaakt.
Behandeling van hand-, voet- en mondziekte
Paracetamol
Alleen de symptomen van hand-, voet- en mondziekte kunnen worden behandeld. Als het kind koorts heeft, kan paracetamol helpen. Hierdoor voelt het kind zich wat minder ziek en heeft het minder pijn. Je kind kan zich ellendig voelen, hangerig zijn, koorts krijgen . Paracetamol kan helpen om rustig te slapen.
Antivirale middelen zijn niet effectief ter behandeling van HVM.
Antibiotica
Alleen als de plekjes gaan infecteren kan antibiotica worden gegeven. Antibiotica zijn medicijnen tegen een ontsteking door bacteriën. Ze helpen niet tegen een ontsteking door virussen.
Eten en drinken
Bepaalde voedingsmiddelen en dranken kunnen de blaasjes op de tong of in de mond of keel irriteren. De volgende maatregelen kunnen het ongemak verlichten:
- zuigen op een waterijsje
- drink koude dranken, zoals melk of koud water met een ijsklontje
- vermijd zure voedingsmiddelen en dranken, zoals citrusvruchten, vruchtendranken en frisdrank
- vermijd zoute of gekruide voedingsmiddelen
- eet zacht voedsel waar je niet veel op hoeft te kauwen
- spoel uw mond na de maaltijd met warm water
- koud of lauw voedsel dat goed glijdt, is nu het beste: pap, yoghurt, pudding, soep of ijs
- als de mond veel pijn doet, helpt een rietje bij het eten en drinken
Voldoende drinken
Zorg ervoor dat het kind voldoende drinkt. Bij pijn in de mond wil het kind soms niet drinken. Geef in dat geval vaker kleine slokjes koud water ene een waterijsje tegen de pijn.
Voldoende rust
Zorg dat het kind genoeg rust krijgt. Het hoeft evenwel niet in bed te blijven en het mag ook naar buiten.
Kinderopvang, crèche, school of wek
Als je je goed voelt, kan je gewoon naar de kinderopvang, school of werk. Hand-, voet- en mondziekte is reeds besmettelijk voordat je klachten hebt. Thuisblijven helpt dus niet om te voorkomen dat anderen ziek worden.
Prognose
De prognose voor de meerderheid van de gevallen van hand-, voet- en mondziekte is uitstekend. De meeste patiënten herstellen binnen enkele weken zonder restverschijnselen. De acute ziekte duurt meestal 10 tot 14 dagen en de infectie komt zelden terug en houdt zelden aan.
Terugkeer (recidief) is niet uit te sluiten. Het is namelijk niet zo dat als je ooit hand-, voet- en mondziekte hebt gehad, je beschermd bent voor de rest van je leven. Je kan dus deze aandoening voor een tweede keer krijgen.
Preventie
Hygiënische maatregelen verminderen het risico op infectie:
- Zorg voor een goede handhygiëne. Was je handen regelmatig en zorgvuldig met zeep, vooral als je de luiers van je kind hebt verschoond, hem of haar naar het toilet hebt geholpen of zelf naar het toilet bent geweest.
- Maak voorwerpen zoals speelgoed, deurklinken etc. waarmee de zieke in contact is gekomen grondig schoon.
- Vermijd nauw contact met zieke mensen, zoals kussen en knuffelen.
- Deel geen bestek of drinkgerei.
Vlog over hand-, voet- en mondziekte
Reacties en ervaringen
Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over hand-, voet- en mondziekte of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.
