Tekenbeet: symptomen en behandeling

Last Updated on 28 februari 2024 by M.G. Sulman

Teken zijn héle kleine spinachtige beestjes. Zij kunnen mensen en dieren bijten om zich met bloed te voeden. Er zijn wereldwijd bijna 1000 soorten teken bekend en in Nederland komen zo’n 15 tekensoorten voor. Een tekenbeet doet geen pijn, maar kan wel jeuken of rood zijn. Niet alleen dieren worden in de lente en zomer graag door teken gebeten voor een bloedmaaltijd. Ook mensen kunnen in de natuur of in de tuin door een teek gebeten worden. Teken kunnen gevaarlijke ziekten overbrengen, zoals de ziekte van Lyme of door teken overgedragen encefalitis (TBE). De beste manier om jezelf tegen deze ziekten te beschermen, is door in de eerste plaats te voorkomen dat je door een teek wordt gebeten. Als je ondanks alle voorzorgsmaatregelen na een wandeling toch een teek vindt, moet je deze zo snel mogelijk verwijderen. Hoe sneller je er vanaf komt, hoe kleiner de kans dat het je besmet met een ziekteverwekker.

Erythema Migrans (EM) — *De incubatieperiode, van tekenbeet tot erythema migrans (EM), duurt meestal 1-2 weken (spreiding enkele dagen tot 2-3 maanden / Bron: Wikimedia Commons*

Inhoud verberg

1 Tekenbeet

2 Bloedmaaltijd

3 Vóórkomen

4 Waar bijten teken mensen?

5 Symptomen van tekenbeten

5.1 Verschijnselen

5.2 Door teken overgedragen ziekten

5.2.1 Erythema migrans

5.2.2 TBE

6 Behandeling: wat te doen bij een tekenbeet?

6.1 Het verwijderen van de teek

6.2 Wanneer naar een arts?

6.3 Wat te doen als de kop van de teek in je huid blijft zitten?

7 Tekenbeten voorkomen

8 Nieuw vaccin tegen Lyme

9 Reacties en ervaringen

Tekenbeet

De teek heeft een zogenaamd bijt- en zuigapparaat die bestaat uit twee monddelen. De huid van de gastheer wordt opengesneden met het eerste mondstuk, dat is opgebouwd als een schaar (chelicerae). Dan wordt het tweede mondstuk gebruikt, namelijk de bloedzuigers. Deze hebben een zuigsnuit of hypostoom (proboscis) waarmee ze in de huid van de gastheer graven en de prikplaats met bloed vullen. Zo ontstaat de tekenbeet. Om niet meteen van de gastheer te vallen, is het piercinggereedschap uitgerust met weerhaken die zich in de huid verankeren. Het is een met weerhaken getand steekorgaan. De teek bijt dus feitelijk niet, hij steekt.

*Een vrouwelijke teek kan sterk uitzetten tijdens het opzuigen van bloed / Bron: Wikimedia Commons*

Bloedmaaltijd

Teken zijn parasieten die zich kunnen vastzetten op de huid van mensen en dieren om bloed te zuigen. Ze kunnen ongemerkt uren of zelfs dagen op de huid zitten en zich volzuigen met bloed. Uiteindelijk wegen de dieren tot 200 keer zoveel als voor de bloedmaaltijd. Om de nodige tijd te kopen, gebruikt de teek verschillende trucs. Zodra de beet zich voordoet, laat de teek met zijn speeksel verschillende stoffen in de wond los. Het speeksel van de teek voorkomt pijn en voorkomt bloedstolling. Sommige soorten teken produceren ook een afscheiding dat cement wordt genoemd¹ en die ze letterlijk op de huid van de gastheer plakt. Hoe kleiner en korter de zuigsnuit van het beestjes, hoe meer tekencement wordt geproduceerd.

*Deze afbeelding toont een slechts 4 mm kleine, levende teek van de soort Ixodes hexagonus vanaf de bovenkant / Bron: Wikimedia Commons*

Vóórkomen

Volgens het RIVM krijgen jaarlijks 1,5 miljoen mensen in Nederland een tekenbeet. Ongeveer 27.000 hunner krijgen de ziekte van Lyme. Grofweg 1.500 van hen houden er langdurige en invaliderende klachten aan over.

Waar bijten teken mensen?

Teken geven de voorkeur aan warme, vochtige delen van het lichaam. Eenmaal op het lichaam kruipt een teek verder op zoek naar een geschikte plaats om zich vast te hechten. Voorkeursplekken zijn:

oksels
lies
harige gebieden
achterkant van je knieën
in je navel
ergens om je middel
in en rond je oren

Wanneer een teek een gewenste plek bereikt, bijt hij in je huid en begint bloed op te zuigen.

Je zult waarschijnlijk niet voelen dat de teek je bijt terwijl de beet zich voordoet. Na een periode van maximaal 10 dagen bloed uit je lichaam te hebben gehaald, zal een volgezogen en opgezwollen teek zich losmaken en eraf vallen. Als de teek niet meer in de huid zit, is de beet van een teek lastig te onderscheiden van een muggenbeet.

*Teken zijn zeer klein, hier een mannetje vergeleken met de kop van een lucifer / Bron: Wikimedia Commons*

Symptomen van tekenbeten

Als je bent gebeten, merk je meestal alleen roodheid en zwelling rond de tekenbeet. Dit verdwijnt zodra je de teek verwijdert.

Verschijnselen

De eerste twee tot drie dagen na een tekenbeet kan de huid rond de beetplaats lichtrood zijn, zoals bij een muggenbeet. Dergelijke roodheid is meestal ongevaarlijk. Alleen als het na drie dagen niet is verdwenen of zich verspreidt, moet je medisch advies inwinnen.

De beet zelf heb je waarschijnlijk niet gevoeld. Het bultje dat achterblijft, kan echter wel erg gaan jeuken. Je kan het vergelijken met een muggenbult. Hetzelfde geldt hier: als de jeuk na een paar dagen verdwijnt, is dit geen teken van een infectie. In dit geval kun je verschillende huismiddeltjes gebruiken voor de jeuk en anders wachten totdat het vanzelf overgaat. Vooral niet krabben.

Soms komt het zuigapparaat van de teek vast te zitten in de huid nadat je het hebt verwijderd. Meestal worden deze resten na een paar dagen door het lichaam afgestoten, maar de plek kan ook ontstoken raken. Dan moet je het door een arts laten verwijderen en beoordelen.

Door teken overgedragen ziekten

Zoals beschreven zijn de symptomen de eerste dagen na een tekenbeet meestal ongevaarlijk. Van een tekenbeet kun je echter ziek worden. In Nederland kunnen teken de ziekte van Lyme overbrengen en soms ook tekenencefalitis ( TBE of tick-borne encephalitis).

In deze gevallen moet je beslist medisch advies inwinnen bij een arts:

Erythema migrans

Een kenmerkend symptoom van een infectie met de ziekte van Lyme is erythema migrans (EM). Het bekendste beeld is een ring of vlek rond plek waar de teek je gebeten heeft, die groter wordt en uiteindelijk weer verdwijnt. Meestal is de roodheid aan de rand donkerder dan in het midden. Het kan enkele dagen tot enkele weken na een tekenbeet verschijnen.

TBE

Als je enkele dagen of weken na de beet van een teek griepachtige symptomen hebt zoals koorts of vermoeidheid, kan dit zowel op de ziekte van Lyme als op TBE duiden. TBE verloopt meestal in twee fasen. De eerste fase duurt 2 tot 7 dagen. In de eerste fase lijken de klachten erg op griep en ze kunnen bestaan uit:

milde koorts
hoofdpijn en pijn in het hele lichaam: spieren en gewrichten
misselijk worden en overgeven
moe zijn

Na deze fase heb je ongeveer een week geen klachten.

In de tweede fase kunnen volgens het RIVM je hersenen, hersenvliezen en ruggenmerg ontstoken raken. Dan kunnen de volgende klachten ontstaan door de hersen(vlies)ontsteking, waarvoor ziekenhuisopname noodzakelijk is:

heftige hoofdpijn
verminderd bewustzijn
slaperigheid
gedragsveranderingen
geheugenverlies
verlammingen, dikwijls van de armen en de romp
lichtschuwheid, ook fotofobie genoemd: niet goed tegen het licht kunnen
misselijkheid en duizeligheid²

De kans op een infectie na een tekenbeet is hier te lande gelukkig zeer klein. Er zijn anno 2024 slechts weinig teken besmet met het TBE-virus. In gebieden waar het TBE-virus gevonden is, zijn volgens het RIVM ongeveer 1 op 1500 teken besmet met dit virus.

Behandeling: wat te doen bij een tekenbeet?

De belangrijkste regel voor een tekenbeet is: blijf kalm! Er is geen reden tot paniek. Er zijn echter een paar dingen waar je je van bewust moet zijn. Het allerbelangrijkste is: verwijder de teek zonder haast, maar wel zo snel mogelijk. Vraag eventueel hulp aan iemand anders.

Het verwijderen van de teek

Verwijder de teek zo snel mogelijk:

Gebruik een (puntig) pincet met fijne punt, een tekentang of tekenlepel om de teek zo dicht mogelijk bij de huid vast te pakken.
Trek vervolgens de teek er rustig uit met constante, gelijkmatige druk. Draai niet aan de teek.
Na het verwijderen van de teek, reinig je het bijtgebied en je handen met ontsmettingsalcohol of zeep en water.
Gooi de teek weg door hem door het toilet te spoelen. Als je de teek mee wilt nemen naar
je huisarts voor identificatie, doe het in ontsmettingsalcohol of plaats het in een afgesloten
zak of bakje.

*Teek verwijderen met een tekenlepel / Bron: Wikimedia Commons*

De snelle verwijdering van de teek heeft één hoofddoel: het vermindert het risico op het oplopen van ziekteverwekkers wanneer een teek bijt. Dit geldt met name voor de ziekte van Lyme: de bacterie leeft in de darm van de teek en moet eerst via de speekselklieren zijn weg naar het lichaam van de gastheer vinden. Het kan tot 24 uur duren voordat dit gebeurt. Wie tijdig een tekenbeet ontdekt, kan de kans op de ziekte van Lyme aanzienlijk verkleinen.

Tekenpincet in *geopende* en gesloten toestand / Bron: Wikimedia Commons

Wanneer naar een arts?

Een tekenbeet op zich is meestal geen reden om naar je huisarts te gaan. Bel in de volgende situaties je huisarts:

als je er niet in slaagt de teek te verwijderen
als de teek misschien langer dan 24 uur in je huid heeft gezeten
als je na enkele dagen tot weken een verkleuring of rode vlek rond de tekenbeet opmerkt
als je op een andere plek van je lichaam een verkleuring of rode vlek ontdekt
als je na dagen tot maanden griepachtige klachten krijgt, gewrichtsklachten, uitstralende pijn of verminderde kracht³

Wat te doen als de kop van de teek in je huid blijft zitten?

Ook als je alle tips voor het verwijderen van teken opvolgt en geschikt gereedschap gebruikt, kan het voorkomen dat het beestje niet helemaal verwijderd kan worden. De resten zijn echter niet, zoals vaak wordt aangenomen, de kop van de teek. In plaats daarvan zijn het kleinere monddelen van de teek die na verwijdering in de wond kunnen blijven. Dit is de zuigsnuit of hypostoom met weerhaken. Dit is een soort zuigbuisje van chitine dat afbreekt en in de huid achterblijft. Chitine is een van de meest voorkomende biologische materialen ter wereld. In de regel is een doktersbezoek in dit geval niet nodig, de huid stoot de vreemde lichamen vanzelf af. Het komt er dus vanzelf weer uit, net als bij een splinter. Ontsmet hierna het beetwondje. De wond kan een beetje jeuken. Bij hevige pijn, zwelling of verhoogde temperatuur geldt: beter naar een arts gaan.

Tekenbeten voorkomen

Het voorkomen van tekenbeten is de beste manier om een door teken overgedragen ziekte te voorkomen. Hier zijn enkele preventietips:

Beschermende kleding verhinderd teken om je huid te bereiken. Draag om die reden dichte schoenen, strak sluitende sokken en een lange broek.
Loop in het midden van (wandel)paden.
Gebruik een tekenafweermiddel met minimaal 20 procent DEET. Er zijn speciale tekensprays verkrijgbaar. Bij voorbeeld: Tedax spray van Sectolin, een afweermiddel tegen teken, stalvliegen, steekvliegen/dazen en (tropische) muggen voor je paard, jezelf en je hond.
Behandel je kleding en je uitrusting met 0,5 procent permethrin.
Neem een douche of bad binnen 2 uur nadat je buiten bent geweest.
Controleer de huid goed nadat je in een gebied bent geweest met teken, vooral onder de armen, achter de oren, tussen de benen, achter de knieën en in het haar.

Nieuw vaccin tegen Lyme

In 2023 is een grootschalig internationaal klinisch onderzoek aangevangen om de werkzaamheid van een vaccin tegen de ziekte van Lyme te onderzoeken. In Nederland doen het Amsterdam UMC en het UMC Utrecht hieraan mee. Mensen die regelmatig in de natuur komen of vanwege hobby of werk tekenbeten oplopen, kunnen aan het onderzoek meedoen.⁴

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over een tekenbeet, of tips geven hoe je deze het beste kunt voorkomen oe behandelen. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.