Hoge bovendruk: oorzaken te hoge systolische bloeddruk

Last Updated on 11 november 2023 by M.G. Sulman

Bij hoge bloeddruk wordt onderscheid gemaakt tussen geïsoleerde diastolische hypertensie, geïsoleerde systolische hypertensie en gemengde systolische-diastolische hypertensie. Bij geïsoleerde systolische hypertensie heb je een te hoge bovendruk met een normale of relatief lage onderdruk. Dit fenomeen komt vooral bij ouderen voor; het wordt daarom soms ook wel ‘ouderdomshypertensie’ genoemd. De systolische bloeddruk stijgt met het voortschrijden der jaren, terwijl de diastolische bloeddruk zijn maximum bereikt tussen de leeftijd van 55 en 60 jaar en daarna vaak daalt. Deze vorm van hoge bloeddruk is echter zeker niet ongevaarlijk, want hoe groter het verschil tussen de systolische en diastolische waarden, hoe groter het aantal cardiovasculaire complicaties. Een hoge bovendruk is vooral slecht voor de grote bloedvaten, terwijl een hoge onderdruk niet goed is voor de kleine bloedvaten.

Hoge bovendruk

Bovendruk en onderdruk

De zogenaamde bovendruk, ook bekend als systolische bloeddruk, geeft de druk aan wanneer het hart zich samenknijpt. De onderdruk, ook bekend als diastolische bloeddruk, is de druk wanneer het hart zich ontspant.

Systole

Systole is de uitdrijvings- of ejectiefase van het hart. Dat wil zeggen de fase waarin het bloed vanuit het hart naar de hoofdslagader (aorta) en dus het lichaam wordt gepompt. Als de systole te hoog is, spreekt men van de systolische (bovendruk) bloeddrukwaarde die verhoogd is. Dit is de hoogste van de twee waarden die worden gemeten bij het meten van de bloeddruk. De andere waarde is de diastolische (onderdruk).

Ouderdomshypertensie

Als je lijdt aan hoge bloeddruk (hypertensie), is vaak alleen de systole vaak te hoog, terwijl de diastole (bloeddrukwaarde tijdens de ontspannings- of vullingsfase) normaal of slechts licht verhoogd is. Als alleen de systole te hoog is, spreekt men van ‘ouderdomshypertensie’, die vanaf een bepaalde leeftijd als ‘normaal’ wordt beschouwd, mits niet te hoog. De diastole daarentegen neemt vaak af met de leeftijd.

Geïsoleerde systolische hypertensie

Er bestaat ook ‘geïsoleerde systolische hypertensie’ Dit wordt gedefinieerd als een systolische bloeddruk van 160 mmHg of hoger bij een diastolische bloeddruk lager dan 95 mmHg. Een hoge bovendruk is vooral slecht voor de grote bloedvaten, en een hoge onderdruk voor de kleine. Vroeger gold de onderdruk als dé graadmeter voor wel of niet behandelen van hoge bloeddruk. Tegenwoordig weet men dat de bovendruk, die stijgt met de leeftijd, zeker voor oudere mensen een betere voorspeller is van het risico op hart- en vaatziekten.

Video: Basiskennis bloeddruk

Een te hoge systolische bloeddruk

Er is in het volgende geval sprake van geïsoleerde systolische hypertensie: systolisch >140 mmHg / diastolisch <90 mmHg. Afhankelijk van het niveau van de systolische druk of bovendruk wordt onderscheid gemaakt tussen drie graden van ernst bij geïsoleerde systolische hypertensie:

• Graad 1: 140 – 159 (milde vorm)
• Graad 2: 160 – 179 (manifeste vorm)
• Graad 3: ≥ 180 mmHg (ernstige vorm)

Een (geïsoleerde) te hoge bovendruk komt bijna uitsluitend voor bij 55-plussers. Een te hoge bovendruk bij jongeren onder de 45 jaar wordt als een zeldzaamheid beschouwd.

Is het gevaarlijk?

Een blijvende verhoging van de systolische bloeddrukwaarde, is een ernstige ziekte, maar vormt geen acuut risico. Een verhoogde bloeddruk staat bekend als sluipmoordenaar. Het venijnige is dat het een ‘stille aandoening’ is. Je merkt er vaak niets van. Toch neemt de kans op een hartaanval of een beroerte aanzienlijk toe.

Een plotselinge stijging van de systolische hoge bloeddruk tot waarden tot meer dan 200 mmHg wordt een hypertensieve crisis of ontsporing van de bloeddruk genoemd. Deze situatie kan leiden tot acute orgaanschade die levensbedreigend is. Het is een medisch noodgeval. Er kunnen bijvoorbeeld hartritmestoornissen, hersenbloedingen of acuut nierfalen optreden.

Oorzaken van een te hoge bovendruk

Vaak hebben ouderen last van deze vorm van hoge bloeddruk. Hun bloedvaten zijn namelijk wat stijver, waardoor het bloed er minder makkelijk doorheen stroomt en het hart dientengevolge harder moet pompen. Hhet voorkomen van geïsoleerde systolische hypertensie stijgt met de leeftijd, van ongeveer 5% op zestigjarige tot 30% op tachtigjarige leeftijd. Een verhoogde bloeddruk heeft vaak te maken met een combinatie van erfelijke factoren en omgevingsfactoren, zoals roken, een sedentaire (zittende) levensstijl, overmatig zout- en alcoholgebruik, etc.

Een sedentaire levensstijl is een manier van leven met weinig lichamelijke activiteit en waarbij je vooral veel tijd zittend doorbrengt. Dit betekent dat je gedurende de dag niet veel beweegt. In plaats daarvan breng je veel tijd door in zittende houdingen, zoals zitten op een stoel, liggen op de bank, of achter een bureau zitten. Deze levensstijl houdt dus in dat er weinig fysieke inspanning wordt geleverd. Dit kan negatieve gevolgen hebben voor de gezondheid, zoals een verhoogd risico op obesitas, hart- en vaatziekten, en andere gezondheidsproblemen.

Roken verhoogt de bloeddruk omdat met name nicotine in sigarettenrook de bloedvaten vernauwt. Dit zorgt ervoor dat je hart harder moet werken om bloed door de nauwere bloedvaten te pompen. Dit verhoogt de druk in de bloedvaten. Bovendien kan roken leiden tot de vorming van plaque in de slagaders (atherosclerose), wat de bloedstroom belemmert en bloeddrukverhogend werkt.

Symptomen van een verhoogde bovendruk

Een te hoge systole is meestal vrij laat merkbaar aan de hand van symptomen. Afhankelijk van de oorzaak die tot een te hoge systole leidt, kunnen er echter begeleidende symptomen optreden. Vooral bij primaire hypertensie, waarbij de systole wordt verhoogd zonder een bestaande ziekte, is het vaak moeilijk om kenmerkende symptomen te identificeren.

Als je bloeddruk extreem hoog is, kunnen er bepaalde symptomen zijn waar je op moet letten, waaronder:

• ernstige hoofdpijn
• bloedneus
• vermoeidheid of verwardheid
• zichtproblemen
• pijn op de borst
• ademhalingsmoeilijkheden
• onregelmatige hartslag
• bloed in de urine
• oorsuizen
• hartkloppingen in je borst, anderen voelen ze in de keel of hals of oren

Onderzoek en diagnose

Je huisarts zal vragen stellen over je klachten en je medische geschiedenis in ogenschouw nemen. Daarna zal hij een lichamelijk onderzoek doen. De arts plaatst een opblaasbare armmanchet om je arm en meet je bloeddruk met een manometer. Er zijn meerdere metingen nodig om te kunnen zeggen of je echt een hoge bloeddruk hebt. Gewoonlijk gaat het om 2 of 3 metingen op dezelfde dag en ook nog eens op meerdere dagen binnen enkele maanden.

Behandeling van een verhoogde systolische bloeddruk

Als de systolische bloeddruk verhoogd is, zijn er verschillende behandelingsopties:

Gezonde leefstijl

Roken, alcohol en overmatige consumptie van (sterk) bewerkte voedingsmiddelen kunnen de bloedvaten beschadigen, wat leidt tot overmatige systole. Vooral bij primaire hypertensie, waar de exacte oorzaak van de hoge bloeddruk onduidelijk is, moet je proberen om de overmatige systole actief tegen te gaan door middel van een gezonde leefstijl. Dagelijks bewegen, gezonde voeding en het bewust vermijden van stressvolle situaties kunnen je helpen je bloeddruk onder controle te krijgen.

Medicijnen

Indien een verandering in leefstijl onvoldoende zoden aan de dijk zet, zijn er medicijnen beschikbaar. Aangezien alle medicijnen bijwerkingen kunnen hebben, dien je eerst te proberen om je leefstijl te verbeteren voordat je je toevlucht neemt tot medicamenteuze behandeling.

Bètablokkers

Deze moeten wel als laatste redmiddel worden gebruikt. Bètablokkers ontlasten het hart. De belangrijkste effecten van deze medicijnen zijn het verlagen van de hartslag en de bloeddruk. Dit betekent dat het hart niet meer zo krachtig pompt en dus geen te hoge systole kan veroorzaken.

Diuretica (plaspillen)

Plasmiddelen (diuretica) zorgen ervoor dat je overtollig vocht kwijtraakt en verminderen zo het bloedvolume, waardoor overmatige belasting van het hart door een te hoog bloedvolume wordt vermeden.

ACE-remmers

Dit zijn medicijnen die de werking van angiotensine-converterend enzym in de weefsels en het bloedplasma remmen. Hierdoor daalt de bloeddruk.

Calciumantagonisten

Deze blokkeren de calciumkanalen in het hart en zorgen er zo voor dat het hart met minder inspanning klopt.

Onderliggende aandoening behandelen

Als de overmatige systole wordt veroorzaakt door een bestaande ziekte, zoals een overactieve schildklier, moet deze ziekte eerst worden behandeld. Meestal verdwijnt de overmatige systole dan ook.

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over een hoge bovendruk, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.