Last Updated on 7 juni 2024 by M.G. Sulman
Vingerhoedskruid (Digitalis) is een opvallende, zeer fraaie, doch gevaarlijk giftige plant. Dit kruid komt van nature boor in Nederland en in grote delen van Europa. Deze prachtige plant wordt niet alleen vaak als sierplant in tuinen gebruikt, maar heeft ook een lange geschiedenis als geneeskrachtige plant en bron voor medicijnen zoals digoxine en digitoxine. Deze medicijnen zijn effectief tegen hartfalen, maar vereisen een zeer nauwkeurige dosering. Interessant is dat Digitalis purpurea tegenwoordig bij de weegbreefamilie hoort, terwijl deze plant tot enkele jaren geleden in de helmkruidfamilie werd ingedeeld.
Vingerhoedskruid (Digitalis purpurea) in vogelvlucht
Kenmerken
- Bloemen: Vingerhoedvormig, opvallend roodpaars, tweezijdig symmetrisch. Onderlip heeft honingmerk met donkerrode vlekken. Hommels zijn belangrijke bestuivers.
- Bladeren: Verspreid staande bladeren. Onderste bladeren groot (tot 40 cm), ovaal/elliptisch, wigvormige voet, gekarteld tot getand. Kleine witte haren, viltig genoemd. Kelken eveneens behaard.
- Stengel: Kan meer dan een meter hoog worden. Hol, rechtopstaand, behaard, rond. Vormt trossen met bloemen (tot 100 bloemen per tros).
- Bloei: Mei tot oktober. Bloemen bloeien eerst mannelijk, daarna vrouwelijk. Hommels zorgen voor bestuiving.
- Vrucht: Tweehokkig vruchtbeginsel, groeit uit tot een doosvrucht.
- Levenscyclus: Meerjarig. Vormt rozet in eerste jaren, daarna bloei. Na bloei kan de plant afsterven, maar nieuwe rozetten kunnen voor voortzetting zorgen.
Habitat
- Bodem: Niet te natte tot droge, mineraalrijke, omgewerkte grond.
- Licht: Beschaduwd.
- Verspreiding: Grote delen van Midden- en Zuidwest-Europa, natuurlijk voorkomend in Zuid-Limburg en aangrenzende delen van België.
Plantkundige indeling
- Hoofdgroep: Lipbloemachtigen
- Familie: Weegbreefamilie (Plantaginaceae)
- Geslacht: Digitalis
- Plantvorm: Kruid
- Grootte: 0.30 – 1.50 meter
- Bloemtypen: Tweeslachtig
- Meeldraden: 4
- Vrucht: Doosvrucht
- Bladstanden: Rozet, verspreid
- Bladvormen: Elliptisch, langwerpig
- Bladranden: Getand, gekarteld
- Ondergrondse delen: Hoofd- en bijwortels
Plantengemeenschappen
- Voorkomen in gebieden zoals Bron, Zoom, Muur, Akker, Ruderaal, Ruigte, Kapvlakten, Struweel, Naaldbossen, Loofbossen.
Ecologische rol en groeiomstandigheden
Gedijt goed op kapvlakten in bossen door sterke mineralisatie na kap, brand of windschade. Groeit snel op zonnige, mineraalrijke bodems. Tijdelijke gemeenschap, verbost op den duur. Het woord “verbost” betekent dat een gebied geleidelijk aan weer begroeid raakt met bomen en struiken, waardoor het verandert van een open plek naar een bos. Dit proces treedt vaak op in kapvlakten of gebieden die zijn vrijgemaakt door brand of windschade, waar eerst kruiden en andere planten zoals Vingerhoedskruid snel kunnen opschieten, maar na verloop van tijd worden verdrongen door houtige planten die het gebied opnieuw in een bos veranderen.
Samenvatting
Vingerhoedskruid is een opvallende en makkelijk herkenbare plant, geliefd bij hommels en gewaardeerd in tuinen. Met zijn karakteristieke bloemen en blad is het een belangrijke soort in diverse plantengemeenschappen, vooral in omgewerkte en beschaduwde bodems.
Is vingerhoedskruid gezond en geneeskrachtig?
Medisch gebruik
Wat is het medische gebruik van vingerhoedskruid?
Werkzame Stoffen
De bladeren van Vingerhoedskruid bevatten de glycosiden digoxine en digitoxine (digitaline). Deze stoffen zijn erg giftig.
Toepassingen
- Digoxine: Wordt gewonnen uit de bladeren van tweejarige planten en gebruikt bij de behandeling van bepaalde hartritmestoornissen (atriumfibrilleren) en hartfalen.
- Digitoxine: Heeft een vergelijkbare werking als digoxine.
Geschiedenis
De Engelse arts William Withering beschreef voor het eerst de toepassing van Vingerhoedskruid bij de behandeling van ernstig oedeem in zijn boek “An Account of the Foxglove and some of its Medical Uses” (1785). Withering ontdekte dat Vingerhoedskruid de pols verlangzaamt en een unieke invloed heeft op de hartslag, die voor medische doeleinden kan worden benut.
Gebruik bij hartproblemen
- Contractiekracht: De cardioglycosiden in Digitalis vergroten de contractiekracht van de hartspier, waardoor per hartslag meer bloed wordt rondgepompt.
- Hartritme: Digitalis zorgt voor een meer regelmatig hartritme.
Indicaties
- Atriale fibrillatie (voorkamerfibrillatie)
- Hartritmestoornissen (supraventriculaire tachycardie)
- Hartinsufficiëntie (hartzwakte)
Reguliere geneeskunde
- Medicijn: Digoxine uit vingerhoedskruid is de belangrijkste werkzame stof in het medicijn Lanoxin, op de markt gebracht door Aspen Pharma.
- Gebruik in Nederland: In 2013 gebruikten ongeveer 25.000 patiënten digoxine.
Waarschuwingen
De therapeutische hoeveelheid ligt dicht bij de toxische waarde, waardoor experimenteren gevaarlijk is. Gebruik ervan dient uitsluitend onder dokterstoezicht te gebeuren.
Vingerhoedskruid heeft een belangrijke plaats in de geschiedenis van de geneeskunde en blijft relevant in de moderne behandeling van bepaalde hartproblemen. Echter, vanwege de nauwe marge tussen therapeutische en toxische doses, is medisch toezicht essentieel bij het gebruik van deze plant.
Veiligheid en gevaren
Gevaren van vingerhoedskruid
- Cumulatief Effect: De giftige inhoudsstoffen van Digitalis kunnen zich ophopen in het lichaam. Dit kan leiden tot ernstige bijwerkingen en complicaties.
- Overdosering: Een te hoge dosis kan ernstige hartritmestoornissen veroorzaken en zelfs leiden tot hartstilstand.
Bijwerkingen
- Minder Ernstig: Misselijkheid en braken kunnen optreden bij gebruik van Digitalis.
- Ernstig: In hoge doses kan het leiden tot levensbedreigende hartritmestoornissen.
Farmaceutische voorzorgsmaatregelen
- Veiligheid: Farmaceutische preparaten van Digitalis zijn veiliger omdat ze nauwkeurig gedoseerd zijn en onder medisch toezicht worden gebruikt.
- Voorschrift: Gebruik Digitalis alleen op voorschrift en onder toezicht van een arts om risico’s te minimaliseren.
Veiligere alternatieven in de fytotherapie
- Lelietje-van-dalen (Convallaria majalis)
- Zeeajuin (Urginea maritima)
Deze alternatieve planten worden als veiliger beschouwd omdat hun therapeutische werkingen minder kans op ernstige bijwerkingen geven en omdat de margin tussen therapeutische en toxische doses groter is.
Samenvatting
Digitalis heeft een smalle therapeutische marge en kan bij overdosering ernstige en zelfs levensbedreigende complicaties veroorzaken. Daarom wordt het gebruik van Digitalis alleen aanbevolen onder strikt medisch toezicht. In de fytotherapie worden alternatieven zoals lelietje-van-dalen en zeeajuin als veiliger opties beschouwd.
Vingerhoedskruidvergiftiging
Symptomen
Symptomen verschijnen meestal binnen de eerste drie uren na inname.
Symptomen van vingerhoedskruidvergiftiging:
- Maagdarmstoornissen: Misselijkheid, braken, diarree.
Overige Symptomen:
- Duizeligheid
- Hoofdpijn
- Vermoeidheid
- Gezichtsstoornissen (bijvoorbeeld wazig zien of halo’s rondom objecten)
- Verwardheid
- Soms stuipen (convulsies)
Hartproblemen:
- Vertraagde polsslag (bradycardie)
- Onregelmatige polsslag (arythmie)
- Bij zware vergiftiging kan dit leiden tot hartstilstand
Opmerking: Hartproblemen kunnen optreden zonder voorafgaande of gelijktijdige andere symptomen.
Behandeling
Milde Blootstelling (bijv. het eten van één of twee verse bloemen):
- Vaak weinig zorgwekkend
- Aanbevolen actie: toedienen van actieve kool om de opname van toxines te verminderen
Ernstigere blootstelling of optreden van symptomen:
- Onmiddellijk een arts raadplegen
- Mogelijke ziekenhuisopname voor verder toezicht en behandeling
- Huidcontact: Grondig wassen van de huid om verdere absorptie van gifstoffen te voorkomen.
Uit de oude doos: Vergiftiging in Parijs (1914)
Parijs, 7 juli. De zaak van de vergiftigingsmoordenaar St. Martin, de gearresteerde apotheker die verdacht wordt van het plegen van een viervoudige moord door vergiftiging, blijft in hoge mate de belangstelling van de Parijse kranten trekken. De grote bladen hebben speciale correspondenten naar Toulouse gestuurd. St. Martin ontkent de hem ten laste gelegde beschuldigingen. Hij geeft echter toe dat hij zijn tweede vrouw, die aan een hartkwaal leed, herhaaldelijk een mengsel van vingerhoedskruid heeft gegeven. Het is mogelijk dat de oplossing iets te sterk was.
Het publiek vertelt nu allerlei verhalen over de apotheker, zoals het verhaal dat hij in een speelclub in Toulouse op een avond tienduizend francs zou hebben gewonnen door te spelen met gemerkte kaarten.
Toxiciteit (giftigheid) van vingerhoedskruid
Giftige stoffen
- Hartglycosiden (digoxine, digitoxine)
- Irriterende saponinen
- Verspreiding in de Plant: Alle delen van de plant zijn giftig.
- Bestendigheid: De toxiciteit verdwijnt niet na drogen of koken.
- Therapeutische vs. Toxische Dosis: De marge tussen een therapeutische en toxische dosis is zeer smal, waardoor zelfs medisch gebruik risico’s op intoxicatie met zich meebrengt.
Samenvatting
Vingerhoedskruid is zeer giftig en kan bij inname of huidcontact ernstige symptomen veroorzaken, waaronder levensbedreigende hartproblemen. Bij vermoeden van vergiftiging is het essentieel om snel medische hulp in te schakelen. Alle delen van de plant zijn giftig en deze toxiciteit blijft behouden, zelfs na drogen of koken. Het gebruik van Digitalis moet altijd onder strikt medisch toezicht gebeuren vanwege de nauwe marge tussen een veilige en een schadelijke dosis.
Reacties en ervaringen
Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over vingerhoedskruid, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.
