Last Updated on 1 maart 2024 by M.G. Sulman
Corpus alienum of vreemd lichaam is een term uit de geneeskunde. Het verwijst naar een voorwerp dat zich in een lichaam bevindt, maar daar oorspronkelijk niet thuishoort. Een vreemd lichaam in het rectum of de endeldarm, het laatste gedeelte van de dikke darm, duidt op een voorwerp dat gewoonlijk via de anus in het rectum wordt ingebracht en zich daar bevindt. Een arts moet worden geraadpleegd indien het niet kan worden verwijderd. De omgekeerde route van een vreemd lichaam – opname via de mond en passage door het gehele maagdarmkanaal naar het rectum – is zelden klinisch relevant. Vreemde voorwerpen in het rectum behoren tot de groep van gastro-intestinale vreemde lichamen, ofwel vreemde lichamen in de spijsverteringsorganen.
Een vreemd voorwerp in het rectum
De endeldarm of in het Latijn rectum is het laatste deel van de dikke darm. Het rectum is dat deel van de darm dat naar de anus leidt. De opslagruimte voordat de ontlasting je lichaam verlaat. Elk voorwerp dat in het rectum of de anus is ingebracht of aanwezig is, moet worden verwijderd om ernstige complicaties te voorkomen. Als het je niet lukt om het zelf te doen, moet je direct medische hulp inschakelen.
Vóórkomen
Onderzoek suggereert dat de meeste patiënten mannen zijn (65 tot 100 procent) van gemiddeld in de dertig of veertig jaar (bereik 16 tot 94 jaar). De incidentie is anno 2024 niet precies bekend, maar rectale vreemde lichamen worden regelmatig gezien in de meeste grote ziekenhuizen in Nederland.
Oorzaken van een rectaal vreemd lichaam
De meeste voorwerpen die in het rectum worden aangetroffen, zijn via de anus ingebracht. Maar soms kan een vreemd lichaam worden ingeslikt, het spijsverteringskanaal passeren en uiteindelijk vast komen te zitten in de endeldarm.
Veelvoorkomende voorwerpen die in het rectum worden aangetroffen zijn:
- fruit en groenten, zoals komkommer, wortel, maïskolf, banaan, appel, ui, (verse) gember
- flessen van soms meer dan 0,5 l, zoals kleine champagneflessen, colaflessen, jampotten, kleine bierglazen, kopjes
- kaarsen
- seksspeeltjes: vibrators, dildo’s, harde rubberen staaf, vaginale balletjes, buttplug
- visgraten, botsplinters
- pakje(s) met drugs
- korte stokken zoals een stoelpoot, een afgebroken stuk bezemsteel, stofzuiger aanbouwdelen
- tafeltennisbal, jeu de boules
- geweermunitie, vuurwerk
- opgerolde krant
- kunststof tandenborstelbeker
Symptomen van een voorwerp in de endeldarm
De meerderheid van de mensen met een voorwerp in hun rectum heeft mogelijk geen klachten of symptomen. Dit kan de diagnose bemoeilijken, vooral bij kinderen en bij psychiatrische patiënten.
In sommige gevallen, vooral als er vertraging is opgetreden bij het zoeken naar medische hulp, kan er een complicatie zijn ontstaan die symptomen veroorzaakt. De meest voorkomende symptomen zijn:
- buikpijn
- misselijkheid en overgeven
- koorts
- anale bloeding, bloed uit de anus
Complicaties
Darmafsluiting
Als het vreemde lichaam te groot is om ontlasting uit de dikke darm te laten passeren, kan een mechanische ileus optreden. Een mechanische ileus wil zeggen dat er letterlijk een afsluiting van de darm is.
Abces of buikvliesontsteking
Het vreemde lichaam kan een infectie veroorzaken en de darmwand vernietigen. Afhankelijk van de plaats van de perforatie kan dit leiden tot een buikvliesontsteking door de ontlasting of een abces in de retroperitoneale ruimte. De retroperitoneale ruimte (retroperitoneum) is de anatomische ruimte achter het buikvlies
Als een voorwerp een complicatie heeft veroorzaakt zoals peritonitis of buikvliesontsteking, dan kun je last krijgen van hevige buikpijn. De pijn verergert bij diep zuchten. Ook bij voorzichtig voelen en kloppen wordt de pijn heviger. Andere symptomen die voorkomen bij een buikvliesontsteking zijn misselijkheid, braken en koorts.
Granuloom
Kleinere voorwerpen die de darmwand beschadigen, maar deze niet perforeren, kunnen worden ingekapseld door een granuloom van een vreemd lichaam. Ze kunnen als pseudotumor in het rectum blijven zonder verdere gevolgen.
Wanneer medische hulp inschakelen?
Als algemene regel geldt dat de meeste mensen die een vreemd voorwerp in hun rectum hebben dat niet buiten de anus kan worden gezien of gevoeld, medische hulp moeten inroepen. Veel mensen zullen, waarschijnlijk uit schaamte of angst, proberen het voorwerp zelf te verwijderen. Dit is vaak erg moeilijk en kan veelal alleen door een arts worden gedaan.
Schakel direct medische hulp in als je denkt dat je een vreemd voorwerp in je rectum, vooral wanneer dit gepaard gaat met buikpijn, bloedingen of koorts.
De meeste artsen beschikken niet over de apparatuur en instrumenten die nodig kunnen zijn om het object veilig te verwijderen. Dus de afdeling spoedeisende hulp van een ziekenhuis is waarschijnlijk de beste plek om naartoe te gaan.
Onderzoek en diagnose
Vraaggesprek met de arts
Veel patiënten zijn terughoudend met het geven van informatie over hoe het voorwerp in hun rectum is belandt. Bovendien schakelen veel patiënten uit schaamte pas heel laat een arts in. Wanneer het niet anders kan. De meeste artsen zullen op zorgvuldige wijze een anamnese afnemen. Ze zullen dit doen op een niet-oordelende manier, maar zullen noodgedwongen enkele zeer persoonlijke vragen moeten stellen, zoals:
- Wat heb je in de anus ingebracht?
- Hoe lang zit het er al?
- Welke pogingen zijn er al ondernomen om het te verwijderen?
De arts zal ook willen weten of je last hebt van buikpijn of koorts en of er aanwijzingen zijn voor rectale bloedingen.
Lichamelijk onderzoek
Daarna volgt lichamelijk onderzoek. Dit omvat een zorgvuldig onderzoek van de buik en een rectaal onderzoek. De arts zal je op je zij leggen en de anale regio onderzoeken op tekenen van kloofjes, snijwonden of blauwe plekken. Daarna vindt er een digitaal rectaal onderzoek plaats. Ook rectaal toucher genoemd. De arts zal hiervoor een gehandschoende vinger gebruiken.
Beeldvormend onderzoek
Voordat het vreemde lichaam wordt verwijderd, worden meestal radiologische beelden gemaakt om de exacte positie en diepte van het vreemde lichaam te bepalen. Dit wordt meestal gedaan door röntgenfoto’s. Bij vreemde voorwerpen die gemaakt zijn van materialen die onvoldoende contrast geven in het röntgenbeeld (bijvoorbeeld objecten van massief plastic), kan indien nodig echografie of computertomografie (CT-scan) worden gebruikt. Beeldvorming met magnetische resonantie (MRI) is gecontra-indiceerd, vooral in het geval van onbekende vreemde lichamen. Vreemde voorwerpen die in het rectum worden ingebracht, kunnen soms ver in de dikke darm doordringen.
Soms zal de arts een object gebruiken dat een proctoscoop wordt genoemd en dat in de anus wordt gebracht. Dit instrument is als een korte, holle buis waarmee de arts naar binnen kan kijken en het object daadwerkelijk kan zien.
De informatie die op deze manier over het vreemde lichaam wordt verkregen, is erg belangrijk voor het verwijderen ervan, omdat perforatie van het rectum ten koste van alles moet worden vermeden.
Behandeling van een voorwerp in je rectum
Het verwijderen van een rectaal vreemd lichaam kan een hoog risico met zich meebrengen en moet worden gedaan door een chirurg of gastro-enteroloog die bekwaam is in het verwijderen van vreemd voorwerp. Een anoscoop, proctoscoop en/of speculum kan directe visualisatie en verwijdering van rectale vreemde lichamen vergemakkelijken. Vaak vindt dit onder plaatselijke verdoving plaats. Algemene anesthesie is zelden nodig.
Als het object niet kan worden gepalpeerd of gevisualiseerd, zal de arts geen blinde pogingen doen om het vreemde lichaam te grijpen en te verwijderen. Peristaltiek verplaatst het vreemde lichaam vaak naar het midden van het rectum, waarna verwijderingspogingen kunnen worden ondernomen.
Verwijdering via een sigmoidoscoop (sigmoïdoscopie) of proctoscoop (proctoscopie) kan worden geprobeerd, maar is niet altijd succesvol. Na verwijdering van het voorwerp moet sigmoïdoscopie worden uitgevoerd om rectaal letsel uit te sluiten.
Preventie
Als algemene regel geldt: stop niets in je anus. Je anus is een uitgang van de darmen en geen ingang. De anus is de uitgang van het darmkanaal. Het wordt daarom ook wel ‘poepgaatje’ genoemd.
Prognose
De meeste mensen die worden behandeld voor een voorwerp in hun rectum en zullen geen complicaties of langetermijngevolgen ondervinden. Een klein aantal mensen loopt echter ernstig letsel op. Dit wordt met name gezien in gevallen waarin de diagnose moeilijk is. Bijvoorbeeld bij zeer jonge kinderen en psychiatrische patiënten. Of waar de persoon de gang naar de huisarts lange tijd heeft uitgesteld. Complicaties kunnen ook aanwezig zijn wanneer een zeer gewelddadige verkrachting heeft plaatsgevonden. In deze gevallen zijn significante en ernstige abdominale verwondingen en infecties mogelijk. In zeer zeldzame gevallen kan het letsel zo ernstig zijn dat je overlijdt aan de complicaties.
Reacties en ervaringen
Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over een vreemd voorwerp in de endeldarm, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.
