Last Updated on 21 juni 2023 by M.G. Sulman
Slangenkruid (Echium vulgare) is een plant uit de ruwbladigenfamilie (Boraginaceae). Het geslacht Echium L. uit de familie Boraginaceae bestaat uit 67 erkende soorten. Dit geslacht komt veel voor in het Middellandse Zeegebied en wordt al sinds 300 voor Christus gebruikt in de traditionele geneeskunde. Recente farmacologische studies hebben de medicinale en geneeskrachtige eigenschappen bevestigd en laten zien dat Echium spp.1Echium spp. is een afkorting voor Echium species, wat betekent dat het verwijst naar verschillende soorten binnen het geslacht Echium. antioxidante, pijnstillende, angstverminderende, ontstekingsremmende, antibacteriële en antivirale effecten heeft.2 Jin J, Boersch M, Nagarajan A, Davey AK, Zunk M. Antioxidant Properties and Reported Ethnomedicinal Use of the Genus Echium (Boraginaceae). Antioxidants (Basel). 2020 Aug 9;9(8):722. doi: 10.3390/antiox9080722. PMID: 32784832; PMCID: PMC7466025. Daarnaast wordt slangenkruid gebruikt als bron van rode kleurstof. Bepaalde delen van de plant (bladeren, jonge stelen en bloemen) worden gebruikt als smaakmakers in salades en andere gerechten.
Wat is slangenkruid?
Slangenkruid, ook wel bekend als Echium vulgare, is een plant met stekelig behaarde bladeren en een stengel die tot een meter hoog kan worden. In de bovenste helft van de stengel bevinden zich veel bloemen die eerst rozerood van kleur zijn in de knop en vervolgens zuiver blauw worden wanneer ze opengaan. De plant begint met het vormen van een rozet met bladeren die wel 20 cm groot kunnen worden. Pas in een van de volgende jaren ontwikkelt zich een stengel die bedekt is met bruine of witte knobbels waar de borstelharen op zitten. Slangenkruid heeft een voorkeur voor een zonnige standplaats op drogere bodems die voedselarm tot matig voedselrijk zijn.
Kenmerken en specificaties
Slangenkruid heeft de volgende specificaties en kenmerken:
- Bestuiving/nectar: Het trekt verschillende bestuivers aan, waaronder hommels, vlinders, bijen, gaasvliegen en vogels.
- Bloeimaanden: De bloeiperiode strekt zich uit van mei tot en met september.
- Bladeren: Langwerpig, ruw behaard en puntig.
- Bloemen: Compacte trossen, buisvormig, opvallend blauw van kleur, trekken bestuivers aan.
- Zaaddozen: Klein, ruw oppervlak, bevatten zaden voor voortplanting.
- Verspreiding: Zelfuitzaaiend via wind of dieren.
- Ecologische waarde: Nectarrijke bloemen voor bestuivers, draagt bij aan biodiversiteit.
- Eigenschappen: Het is een heemplant die bijen en vlinders aantrekt, waardoor het een waardevolle plant is voor biodiversiteit.
- Grondsoort: Slangenkruid gedijt goed op kalkhoudende grond, zand en zandige klei.
- Grondvoorkeur: Het kan groeien op verschillende soorten grond, waaronder algemeen gemiddelde grond, kalkrijke grond, lichte grond en zware grond.
- Hoogte tot: De plant kan een hoogte bereiken tot 100 centimeter.
- Inheems/uitheems: Het is een inheemse plant in Nederland.
- Levensduur: Slangenkruid is een tweejarige plant, wat betekent dat het twee jaar nodig heeft om te volgroeien en te bloeien.
- Licht: Het gedijt het beste op een zonnige plek.
- Natuurlijke groeiplaatsen: Het groeit vaak op verstoorde grond, zoals braakliggende terreinen of langs wegen.
- Vocht: Slangenkruid geeft de voorkeur aan droge omstandigheden.
- Voedselrijkdom: Het kan groeien in voedselrijke grond. Sangenkruid kan overigens goed tegen schrale arme grond, maar wat voeding mag ook.
- Gebruik: Historisch gebruikt in traditionele geneeskunde, nu voornamelijk gewaardeerd als inheemse wilde bloem.
Is slangenkruid giftig?
Slangenkruid kan giftig zijn voor paarden, schapen en runderen als ze er veel van eten. Dit komt door de ophoping van pyrrolizidine alkaloïden in de lever. Het consumeren van grote hoeveelheden slangenkruid kan leiden tot leverschade alsook andere klachten bij vee. Houd ze daarom uit de buurt van slangenrkuid.
Bij mensen kan het eten van slangenkruid met pyrrolizidine alkaloïden ook schadelijk zijn voor de gezondheid. Deze alkaloïden kunnen bij accumulatie toxisch (giftig) zijn voor de lever en bij langdurige blootstelling leiden tot schade aan de lever. Bovendien kan deze stof een negatief effect hebben op de longen en de bloedvaten.
Ofschoonl slangenkruid potentieel schadelijke pyrrolizidine alkaloïden bevat, worden bepaalde delen van de plant nog wel steeds als eetbaar beschouwd. Doch wel in beperkte hoeveelheden en met de nodige voorzichtigheid! De jonge bladeren en bloemen van sommige soorten worden bijvoorbeeld gebruikt als garnering of toegevoegd aan salades.
Slangenkruid is eetbaar
Eetbare delen (met het bovenstaande voorbehoud) zijn: blad, steel en bloem.
De eetbare bloemen van slangenkruid hebben een verfrissende en aromatische smaak die lijkt op die van komkommerschil. Ze zijn daarom uitermate geschikt om gerechten te garneren en te gebruiken in kruiden- en bloemenboter. Da’s pas genieten! De bloemen kun je ook in salades doen of je gebruikt ze om een siroop van te maken.
De zeer jonge bladeren en steeltjes kunnen rauw gegeten worden of gekookt. je kunt ze dan als spinazie eten. Hoewel ze enigszins harig zijn, kun je ze fijngehakt prima toevoegen aan een gemengde salade.
Geneeskracht van slangenkruid
Het blad van slangenkruid heeft desinfecterende eigenschappen. Het wordt nog steeds gebruikt om thee van te zetten en kan helpen bij het verlichten van koorts en hoofdpijn.
Volgens de lijfarts van de Romeinse keizer Nero, Dioscorides, werd gezegd dat de wortel van Echium vulgare, als het met wijn werd gedronken, hielp bij slangenbeten.
Historisch gezien werd slangenkruid gebruikt voor verschillende medische doeleinden, waaronder behandelingen tegen verkoudheid, koorts, vochtophoping, nierstenen, roodheid van de huid en andere kwalen (Klemow et al. 2002). Het sap wordt als fytofarmaceutisch middel wel toegepast in kompressen bij steenpuisten. Aan het blad van slangenkruid wordt een ontsmettende werking toegeschreven. Het gebruik van de plant is echter afgenomen, deels door gebrek aan interesse en ook vanwege de aanwezigheid van giftige pyrrolizidine alkaloïden. Hoewel de plant deze giftige verbindingen bevat, zijn er gunstige therapeutische effecten gevonden in de extracten, die een anti-epileptisch effect hadden bij ratten en muizen (Atanasove-Shopova et al. 1969 in Klemow et al. 2002). De wortelextracten kunnen antimicrobiële eigenschappen hebben, weefselzwelling verminderen en antitumoractiviteit vertonen (Robinson 1967; Sherbanivs’kii 1971, Peter et al. 1968, 1970, Papageorgiou 1980; Wang et al. 1988, Hayashi 1977a, b, c; Lin et al. 1980; Tanaka et al. 1986 alle referenties in Klemow 2002).
Reacties en ervaringen
Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over slangenkruid of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.
