Stembandverlamming: symptomen, oorzaken en behandeling

Last Updated on 5 juni 2025 by M.G. Sulman

De zenuw die vaak betrokken is bij stembandverlamming is de nervus recurrens, ook wel de nervus vagus genoemd. Deze zenuw reguleert de beweging van de stembanden en kan beschadigd raken als gevolg van verschillende oorzaken zoals trauma, operaties, virale infecties, of een beroerte. Als de nervus recurrens beschadigd raakt, kan dit leiden tot stemproblemen, waaronder heesheid en moeite met spreken. Als dit gebeurt, zal de huisarts of KNO-arts je doorverwijzen naar een logopedist. De eerste stap is een onderzoek naar de kwaliteit en het gebruik van de stem. Met de informatie van de KNO-arts beoordeelt de logopedist welke verbeteringen mogelijk zijn in de stemkwaliteit. Soms is een chirurgische ingreep nodig voordat aangevangen kan worden met logopedie als revalidatietherapie.

Casus: Onverwachte stilte – een stembandverlamming na een simpele ingreep

Mevrouw Van D. (52) merkte na een schildklieroperatie dat haar stem hees bleef. Aanvankelijk dacht ze aan tijdelijke irritatie, maar weken later was er nauwelijks verbetering. Ze kon nog wel fluisteren, maar bellen of lesgeven – haar werk als docente – werd steeds lastiger. Een KNO-arts stelde de diagnose: unilaterale stembandverlamming.

De oorzaak bleek een beschadiging van de nervus recurrens, een zenuw die dicht langs de schildklier loopt. Ondanks de zorgvuldige procedure was deze zenuw waarschijnlijk gekneusd of geraakt tijdens de operatie. De linker stemband bewoog niet meer mee, waardoor haar stem zwak en schor klonk en ze ook moeite had met ademhalen bij inspanning.

In de maanden die volgden, kreeg ze logopedie gericht op stemtechniek en ademsteun. Toen dit onvoldoende resultaat gaf, koos men voor een medialisatie-injectie: de verlamde stemband werd naar het midden gebracht met een vulmiddel, zodat de andere stemband beter kon afsluiten.

Na verloop van tijd verbeterde haar stemgeluid hoorbaar. Toch was haar stem nooit meer helemaal zoals voorheen. De ervaring liet haar met meer respect spreken – letterlijk en figuurlijk – over iets wat ze voorheen als vanzelfsprekend beschouwde: haar stem als instrument.

Wat is stembandverlamming?

Stembandverlamming is een aandoening waarbij één of beide stembanden niet goed functioneren, afhankelijk van of het eenzijdig of tweezijdig optreedt.

Mensen hebben één set van twee stembanden. Dit zijn twee plooien die door spieren naar elkaar gebracht kunnen worden en zo de luchtpijp afsluiten.die samenwerken in het strottenhoofd om geluid te produceren. Ze gaan open wanneer je inademt om lucht door je longen te laten stromen, en ze sluiten en trillen wanneer je spreekt. Het produceren van geluid door middel van strottehoofd en stembanden, staat bekend als ‘fonatie’. Om een goed stemgeluid te produceren, moeten beide stembanden naar elkaar toe bewegen en volledig sluiten om samen te trillen. Dit wordt ‘glottis-sluiting genoemd’. Glottale incompetentie of glottale insufficiëntie, treedt op wanneer je stembanden niet volledig kunnen sluiten.

Je stembanden bewegen door de samentrekking van verschillende spieren die worden aangestuurd door je hersenen en een specifieke set zenuwen. Stembandverlamming en -verzwakking kunnen het gevolg zijn van een abnormale werking van de zenuwen die de spieren van je strottenhoofd (larynxspieren) aansturen. Verlamming is een volledig gebrek aan beweging van de stembanden, veroorzaakt door een volledig verlies van zenuwstimulatie; verzwakking is een verminderde beweging van de stembanden, veroorzaakt door een gedeeltelijk verlies van zenuwstimulatie.

Er zijn twee zenuwen bij betrokken:

• De nervus laryngeus recurrens, ofwel ‘terugkerende strottenhoofdzenuw’, stuurt signalen naar verschillende spieren van het strottenhoofd die verantwoordelijk zijn voor het openen, sluiten en aanpassen van de spanning in de stembanden. Een gezonde functie van deze zenuw is nodig voor ademen, spreken, hoesten en slikken. Deze zenuw gaat de borstholte in en buigt terug in de nek totdat hij je strottenhoofd bereikt. Omdat de zenuw relatief lang is en een (functionele) omweg maakt naar het strottenhoofd, kan deze beschadigd of samengedrukt raken door tumoren in de nek of borst, of worden beschadigd na chirurgie aan de nek of borst.
• De superieure strottenhoofdzenuw stuurt signalen naar een kleine spier (de zogeheten ‘cricothyroïde spier’ die over de gehele lengte van de stemband loopt) die je toonhoogte regelt. Deze spier past de spanning van de stemband aan voor hoge noten tijdens het zingen (net zoals een gitaarsnaar dat doet). Een letsel of schade aan deze zenuw kan leiden tot het onvermogen om de toonhoogte te verhogen bij het zingen of hogere noten te bereiken.

Afhankelijk van je behoeften kan stembandverlamming aanzienlijke moeilijkheden veroorzaken of slechts milde problemen. Als je bijvoorbeeld een professionele zanger bent, kan zelfs milde verzwakking je carrière beëindigen. Doch als je een computerprogrammeur bent, kan het zo zijn dat je er weinig nadelige gevolgen van ondervindt.

Soorten stembandverlamming

Stembandverlamming kan één stemband (unilateraal) of beide stembanden (bilateraal) treffem.

Bij eenzijdige verlamming van de stembanden is slechts één stemband verlamd. Wanneer één stemband niet beweegt zoals zou moeten, kun je moeite hebben met spreken of (in ernstiger gevallen) met slikken. Ademhalingsproblemen treden meestal niet op als slechts één stemband verlamd is.

Bij bilaterale verlamming van de stembanden zijn beide stembanden verlamd. Wanneer beide stembanden verlamd zijn, komen ze meestal heel dicht bij elkaar terecht, waardoor er een gevaarlijk smalle luchtweg ontstaat. Je kunt dan moeite hebben met ademhalen, wat zonder behandeling levensbedreigend kan zijn.

Oorzaken van een verlamming van de stembanden

Hieronder een overzicht van de mogelijke oorzaken van stembandverlamming:

Beschadiging of beknelling van de zenuw (nervus laryngeus recurrens)

• Beschadiging van de zenuw tijdens chirurgische ingrepen zoals schildklieroperaties, hart- en longoperaties, verwijdering van de bijschildklieren, halswervelkolomoperaties en mediastinoscopie.
• Nervus vagus-stimulatie (NVS).
• Beknelling van de zenuw door zwelling (oedeem) na de operatie.
• Beschadiging van de zenuw door tumoren, zoals longkanker.

Beschadiging van de stembanden zelf

• Intubatie voor beademing.
• Verwonding aan de hals.
• Na bestraling van de hals (radiotherapie).
• Gezwellen in het strottenhoofd of in de hals, waaronder strottenhoofdkanker, schildklierkanker, bijschildklierkanker, stembandkanker en struma (goedaardige schildkliertumor).

Ziekten van hersenen en/of zenuwstelsel

• Beroerte (cerebrovasculair incident), inclusief herseninfarct, hersenembolie of hersenbloeding.
• Hersenletsel.
• Hersentumor.
• Neurologische ziekten, zoals multiple sclerose, myasthenia gravis en multipele systeematrofie.

Aangeboren stembandverlamming

Stembandverlamming kan ook al bij de geboorte aanwezig zijn, wat aangeboren stembandverlamming wordt genoemd.

Onbekende oorzaak (idiopathische stembandverlamming)

Soms wordt helemaal geen oorzaak gevonden, en dan wordt gesproken van een idiopathische stembandverlamming. Het kan mogelijk worden geassocieerd met een virusinfectie die de zenuw van de stembanden aantast, wat bijvoorbeeld kan ontstaan door een infectie van de bovenste luchtwegen zoals verkoudheid, neusbijholteontsteking of keelontsteking.

Stembandverlamming door stress?

Stress is geen directe oorzaak van stembandverlamming. Wel kan langdurige of ernstige stress indirect invloed hebben op de gezondheid en kwaliteit van je stem. Stress kan leiden tot gespannen spieren in de hals en keel, hetgeen de stembanden kan belasten en stemproblemen kan veroorzaken, zoals heesheid.

Symptomen van stembandverlamming

Symptomen die kunnen optreden bij stembandverlamming zijn onder meer:

• Heesheid: Een van de meest voorkomende symptomen is heesheid. Dit komt doordat één van de stembanden niet goed kan bewegen, waardoor de stem niet normaal kan trillen.
• Ernstige stemzwakte: De stem kan zwak en zacht klinken vanwege het verminderde vermogen van de stembanden om samen te trillen.
• Verslikken: Patiënten met stembandverlamming kunnen zich gemakkelijker verslikken tijdens het eten of drinken omdat de normale sluiting van de luchtweg bij het slikken verstoord kan zijn.
• Moeite met hoesten: Het vermogen om krachtig te hoesten kan verminderd zijn, wat kan leiden tot problemen bij het verwijderen (ophoesten) van slijm of vreemde voorwerpen uit de luchtwegen.

Deze symptomen kunnen variëren in ernst, afhankelijk van de mate van verlamming en of één of beide stembanden zijn getroffen.

Onderzoek en diagnose

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek

Om een diagnose te stellen voor stembandverlamming, zal de arts vragen stellen over je klachten en leefstijl. Ook zal hij naar je stem luisteren en informeren hoelang je reeds stemproblemen hebt. Daarnaast kunnen de volgende tests worden uitgevoerd:

Laryngoscopie

De arts bekijkt je stembanden met behulp van een spiegel, een dunne flexibele buis (bekend als een laryngoscoop of endoscoop), of beide. Soms wordt er ook een test genaamd videostrobolaryngoscopie uitgevoerd. Hierbij wordt een speciale scope gebruikt met een kleine camera aan het uiteinde of een grotere camera die is aangesloten op het kijkgedeelte van de scope. Deze hoogwaardige endoscopen stelt je arts in staat om je stembanden rechtstreeks te bekijken of op een videomonitor om de beweging en positie van de stembanden te beoordelen en vast te stellen of één of beide stembanden zijn aangetast.

Laryngeale elektromyografie

Deze test meet de elektrische stromen in de spieren van je stemkast. Om dit te doen, plaatst de arts doorgaans kleine naalden in de spieren van de stembanden via de huid van de nek. Deze test wordt niet gebruikt om de behandeling te sturen, maar het kan je arts informatie geven over hoe goed je kunt herstellen. Deze test is het meest nuttig wanneer deze wordt uitgevoerd tussen zes weken en zes maanden nadat je symptomen zijn begonnen.

Bloedonderzoek en scans

Omdat verschillende ziekten zenuwbeschadigingen kunnen veroorzaken, kunnen aanvullende tests nodig zijn om de oorzaak van de verlamming vast te stellen. Deze tests kunnen bestaan uit bloedonderzoek, röntgenfoto’s, MRI- of CT-scans. Deze tests kunnen helpen bij het identificeren van de onderliggende aandoening die de stembandverlamming heeft veroorzaakt.

Behandeling van stembandverlamming

Logopedie of operatie

De behandeling van stembandverlamming hangt af van de ernst van de verlamming en je symptomen. Bij milde verlamming is mogelijk stemtherapie (logopedie) nodig om de werking van de stembanden te verbeteren. Tijdens de therapie voer je speciale oefeningen uit om je stembanden te versterken, spieren die je helpen spreken te beheersen en je ademhaling bij het spreken te verbeteren.

Bij ernstigere gevallen van stembandverlamming kan een operatie nodig zijn.

Behandeling van unilaterale stembandverlamming

Bij unilaterale stembandverlamming kiezen artsen vaak voor een afwachtende houding gedurende maximaal een jaar om de aandoening de kans te geven te verbeteren. Soms is de stemband gewoon gekneusd of overbelast en heeft hij tijd nodig om te herstellen. Dit kan vele maanden duren. Stemtherapie, gegeven door een logopedist met expertise in stemzorg, kan soms zeer effectief zijn. Het kan je stem versterken als het probleem niet zo ernstig is.

Een laryngoloog kan een operatie of een injectie in de stemplooien aanbevelen om de stem-, slik- en ademhalingsproblemen te verbeteren. De opties zijn:

• Het injecteren van een vulmiddel oftewel het opspuiten van de stembanden (augmentatie): Je arts kan een vulmateriaal injecteren via een naald. Er zijn verschillende soorten veilige vulmaterialen. Het vulmiddel sluit de opening tussen je stemplooien.
• Het plaatsen van een stembandimplantaat: Je arts plaatst een implantaat in je stemband. De meeste implantaten zijn van siliconen. Het implantaat houdt de verlamde stemband op zijn plaats en helpt beide stembanden te sluiten.
• Het uitvoeren van zenuw (reïnnervatie) chirurgie: Je arts neemt een zenuw die verbonden is met andere spieren in je nek en hecht deze opnieuw aan de zenuw die je stembanden beweegt. Deze procedure veroorzaakt geen problemen met de andere spieren in je nek. De zogeheten niet-selectieve larynxreïnnervatie zorgt ervoor dat de stemband opnieuw zenuwimpulsen krijgt.

Behandeling van bilaterale stembandverlamming

Mensen met twee verlamde stembanden kunnen een gevaarlijk nauwe luchtweg hebben. Ze hebben vaak een tracheostomie nodig om hun luchtweg te openen en te kunnen ademhalen.

Soms kan je arts een deel van de achterkant van één of beide stembanden verwijderen met een laser om de luchtweg te verwijden en meer ruimte te creëren om door te ademen. Dit leidt dan wel onherroepelijk tot heesheid

Kan een verlamde stemband worden hersteld?

Soms herstellen de stembanden zichzelf. Dit kan wel maanden duren. Met stemtherapie, injecties in de stemplooien of implantaten kan je stem sterker worden en kunnen mensen je beter verstaan wanneer je spreekt. Je kunt ook merken dat de behandeling het slikken en ademhalen verbetert.

Preventie van stembandverlamming: bescherm je stem, bescherm je zenuwen

Stembandverlamming klinkt misschien als iets wat alleen zangers of operapatiënten overkomt, maar onderschat het niet: het kan iedereen raken. Gelukkig zijn er manieren om het risico te verkleinen – zeker als je een ingreep of aandoening te wachten staat waarbij de zenuwen rondom het strottenhoofd in het geding kunnen zijn. Hieronder lees je hoe je je stem en stembanden preventief serieus kunt nemen – op een manier die zowel medisch als menselijk is.

Kies je chirurg met zorg

Ga je onder het mes voor een ingreep aan je schildklier, hals, borstkas of slokdarm? Dan is het geen overbodige luxe om vooraf te checken of je chirurg ervaring heeft met zenuwsparende technieken. Vooral bij schildklieroperaties is het cruciaal dat de nervus recurrens wordt herkend en beschermd. Sommige centra maken gebruik van intra-operatieve zenuwmonitoring: een techniek waarbij de arts tijdens de operatie kan zien of de zenuw nog goed functioneert.

Gebruik je stem met beleid

Stemgebruik is topsport. Wie veel spreekt, schreeuwt of zingt, kan zijn stembanden overbelasten. Roken, droge lucht en overmatig stemgebruik zijn de vijanden van een gezonde stem. Drink voldoende water, pauzeer op tijd en leer een goede stemtechniek – zeker als je veel spreekt voor je werk. Logopedisten zijn niet alleen voor na een stemprobleem, maar ook preventief inzetbaar om je stemhygiëne te verbeteren.

Let op bij intubatie en beademing

Wat veel mensen niet weten: ook bij een ‘simpele’ narcose waarbij een beademingsbuis wordt ingebracht, kunnen de stembanden geraakt worden. De kans is klein, maar reëel – zeker bij langdurige of gecompliceerde beademing. Meld bij een operatie altijd of je stem kwetsbaar is of dat je in het verleden hees bent geweest. En na een operatie? Neem heesheid die langer dan twee weken aanhoudt serieus.

Signaleer en onderneem tijdig actie

Een stembandverlamming hoeft niet acuut op te treden. Soms ontstaat het na verloop van tijd – bijvoorbeeld bij een virale infectie, een goedaardige zwelling of zelfs zonder duidelijke oorzaak. Klachten zoals aanhoudende heesheid, een zwakke stem, slikproblemen of een hoorbare ademhaling (inspiratoire stridor) zijn alarmsignalen. Hoe eerder je erbij bent, hoe beter de kans op herstel of compensatie.

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over stembandverlamming, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.