Last Updated on 1 februari 2024 by M.G. Sulman
Een Jarisch-Herxheimer-reactie (JHR) is een plotselinge, voorbijgaande reactie die kan optreden binnen 24 uur na toediening van antibiotica voor een infectie door een spirocheet (dunne spiraalvormige bacteriën), waaronder syfilis, leptospirose, de ziekte van Lyme en terugkerende koorts. Terugkerende koorts of febris recurrens is een door vectoren overgedragen ziekte die wordt veroorzaakt door een infectie met bepaalde bacteriën van het geslacht Borrelia. Deze ziekte wordt overgebracht door de beten van luizen of zachte teken (geslacht Ornithodoros).
Wat is een Jarisch-Herxheimer-reactie?
Een Jarisch-Herxheimer-reactie is een reactie van het lichaam op de vrijgekomen stoffen uit bacteriën nadat antibiotica zijn toegediend. Deze reactie veroorzaakt doorgaans symptomen die optreden tussen 2-12 uur na de eerste dosis antibiotica.
Naamgeving
Adolf Jarisch en Karl Herxheimer, twee dokters die huidziekten bestudeerden, ontdekten samen iets dat de Jarisch-Herxheimer-reactie wordt genoemd. Ze zagen deze reactie bij mensen met syfilis (een soort infectie) die behandeld werden met kwik. Deze reactie kwam voor bij mensen in verschillende stadia van syfilis, nadat ze waren behandeld met verschillende medicijnen. Jarisch dacht dat de reactie werd veroorzaakt door een gifstof die vrijkwam uit de bacteriën die doodgingen tijdens de behandeling.
Symptomen Jarisch-Herxheimer-reactie
Symptomen van een Jarisch-Herxheimer-reactie zijn onder meer:
- Verhoogde lichaamstemperatuur (koorts)
- Rillingen en koude rillingen
- Versnelde hartslag
- Intense hoofdpijn
- Spier- en gewrichtspijn
- Keelpijn en irritatie
- Gevoel van misselijkheid
- Overgeven (braken)
- Huiduitslag
- Zwelling of bultjes in de nek
- Pijnlijke knobbeltjes in de nek en hals
Jarisch-Herxheimer-reacties kunnen levensbedreigend zijn omdat ze een significante daling van de bloeddruk kunnen veroorzaken en acuut orgaanschade kunnen veroorzaken, wat uiteindelijk kan leiden tot multi-orgaanfalen.
Oorzaken
De Jarisch-Herxheimer-reactie wordt van oudsher geassocieerd met antimicrobiële behandeling van de soa syfilis. Doch deze reactie kan ook optreden bij de andere ziekten veroorzaakt door spirocheten: de ziekte van Lyme, terugkerende koorts (febris recurrens) en leptospirose (moeraskoorts).
Er zijn ook gevallen gemeld van de Jarisch-Herxheimer-reactie bij de behandeling van andere infecties, waaronder Q-koorts, bartonellose (een infectieziekte die wordt veroorzaakt door de bacterie Bartonella henselae), brucellose (veroorzaakt door de Brucella-bacteriën), trichinellose )een infectie met Trichinella spiralis, een rondworm), en slaapziekte (Afrikaanse trypanosomiasis).
Tijdens antibiotische behandeling worden bacteriën vernietigd. Hierdoor komen stoffen vrij uit de bacteriën die vervolgens in de bloedbaan terechtkomen. Als reactie hierop begint het lichaam cytokines, dat zijn oplosbare eiwitten die worden uitgescheiden door cellen van het immuunsysteem om met andere cellen te communiceren, vrij te geven. Deze cytokines zijn verantwoordelijk voor het op gang brengen van de Jarisch-Herxheimer-reactie. Vaak treden de symptomen enkele uren na het innemen van antibiotica op.
De voornaamste cytokines die vrijkomen, zijn tumornecrosefactor (TNF), interleukine-6 (IL-6) en interleukine-8 (IL-8).
Het is mogelijk dat de kans op het ontstaan of de ernst van de reactie afhangt van het type antibioticum dat wordt gebruikt. Penicillines zoals benzylpenicilline brengen vaker de reactie teweeg dan andere antibiotica zoals erytromycine.
Behandeling van de Jarisch-Herxheimer-reactie
Er is geen behandeling voor JHR. geadviseerd wordt om voldoende te rusten, goed eten en veel water te drinken tot de symptomen gaan over. Eenvoudige pijnstillers (bijvoorbeeld paracetamol) kan helpen. Een lage bloeddruk kan zo nodig worden behandeld door via een infuus vocht toe te dienen.
Medicijnen die de werking van tumornecrosefactor (TNF) remmen, kunnen de symptomen verminderen. Deze medicijnen worden anti-TNF-middelen genoemd. Een goed voorbeeld van zo’n anti-TNF-middel is infliximab.
Reacties en ervaringen
Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over Jarisch-Herxheimer-reactie, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.
