Fantosmie: symptomen, oorzaak en behandeling

Last Updated on 1 augustus 2024 by M.G. Sulman

Bij fantosmie, ook bekend als fantoomgeuren of geurhallucinaties, ruik je een geur die niet echt aanwezig is.  De geuren die worden waargenomen variëren van persoon tot persoon en kunnen onaangenaam of aangenaam zijn en van invloed zijn op hoe dingen smaken. Fantosmie kan in één of beide neusgaten voorkomen. De fantoomgeur lijkt misschien altijd aanwezig te zijn of het kan komen en gaan. Fantosmie kan optreden na een hoofdletsel of infectie van de bovenste luchtwegen, zoals een zware griep of COVID-19. Fantosmie kan ook worden veroorzaakt door ontstoken bijholten, hersentumoren en de ziekte van Parkinson.

Wat is fantosmie?

Definitie

Fantosmie is het medische woord dat artsen gebruiken wanneer je iets ruikt dat er niet is. De geuren verschillen van persoon tot persoon, maar zijn meestal onaangenaam, zoals verbrande toast, metaalachtige of chemische geuren.

Betekenis

Fantosmie, soms ook geschreven als phantosmie, is afgeleid van het Grieks φάντασμα fantasma, wat staat voor ‘inbeelding’ en ὀσμή osmḗ, wat staat voor ‘geur’.

Parosmie

Fantosmie moet onderscheiden worden van parosmie. Parosmie is een andere geurstoornis die lijkt op fantosmie. Maar bij parosmie is een geur die in je omgeving aanwezig is, vervormd. Je neemt de geuren anders waar. Parosmie is een kwalitatieve verstoring van het reukvermogen. Parosmie kan optreden bij schade aan het reuksysteem, zoals na een ernstige luchtweginfectie. Bij parosmie geeft het reukepitheel de geurprikkels verkeerd of incompleet door.

In onderstaande video wordt uitgelegd wat de reukstoornissen parosmie (geurvervormingen) en fantosmie (geurhallucinaties) zijn.

Symptomen van fantosmie

Verschijnselen

Sommige fantoomgeuren zijn aangenaam. Mensen met fantosmie beschrijven echter vaker onaangename, vieze of walgelijke geuren. De volgende geuren kunnen worden waargenomen:

• verbrande toast
• brandend rubber
• algemene brandlucht
• sigarettenrook
• een chemische of metaalachtige geur
• een bedorven of rottende geur
• een muffe geur

Mensen zijn vaak niet in staat om de specifieke geur te identificeren, of het kan een geur zijn die ze nog nooit eerder hebben geroken.

Van invloed op de kwaliteit van leven

Fantosmie kan verontrustend aanvoelen en kan het dagelijks danig verstoren. Het kan van invloed zijn op je smaakzin, wat leidt tot een verminderde eetlust en gewichtsverlies.

Andere klachten

Fantoomgeuren kunnen gepaard gaan met andere symptomen, afhankelijk van de onderliggende oorzaak van het fenomeen of eventuele comorbiditeiten.

Oorzaken van geurhallucinaties

Mensen kunnen om verschillende redenen fantoomgeuren ervaren. Er  kunnen twee soorten fantosmie worden onderscheiden: perifere fantosmie en centrale fantosmie. Perifere fantosmie duidt erop dat de oorsprong van de verandering in de neusholten ligt. Bij centrale fantosmie ligt de trigger in de hersenen.

Perifere fantosmie

Problemen met de neus of neusholte zijn de meest voorkomende oorzaken van fantosmie. Waaronder:

• neuspoliepen
• tumoren
• chronische sinusitis (bijholteontsteking)
• allergische rinitis (hooikoorts)
• niet-allergische rinitis

Wanneer fantosmie verband houdt met neusproblemen, kunnen mensen een sterkere geur in het ene neusgat opmerken dan in het andere.

Centrale fantosmie

Voorts kunnen fantoomgeuren ontstaan ​​door problemen met hoe de hersenen geuren ‘begrijpen’. Waaronder:

• epilepsie of toevallen
• hoofdtrauma
• migraine, waarbij fantosmie een aura kan zijn
• ziekte van Parkinson
• schizofrenie
• depressie
• beroerte
• het gebruik van bepaalde medicijnen

Wanneer fantosmie verband houdt met de hersenen of het centrale zenuwstelsel, zijn de geuren vaak hardnekkiger. Ze kunnen overdag en ‘s nachts merkbaar zijn, en beide neusgaten, in plaats van slechts één, ervaren dezelfde geur.

Onderzoek en diagnose

Bij het diagnosticeren van fantosmie gaat het meestal om het achterhalen van de onderliggende oorzaak. De arts zal waarschijnlijk beginnen met een vraaggesprek over je klachten en daarna lichamelijk onderzoek verrichten dat zich richt op je neus, oren, hoofd en nek. Er zal aan je worden gevraagd welke soorten geuren je ruikt, of je ze in een of beide neusgaten ruikt en hoe lang de geuren blijven hangen.

Indien de arts een neusgerelateerde oorzaak vermoedt, kan hij een endoscopie uitvoeren, waarbij een kleine camera, een endoscoop genaamd, wordt gebruikt om de binnenkant van je neusholte beter te kunnen bekijken.

Als deze bovenvermelde onderzoeken geen specifieke oorzaak aanwijzen, kan de arts mogelijk een MRI-scan of CT-scan nodig vinden om neurologische aandoeningen, zoals de ziekte van Parkinson, uit te sluiten. De arts kan ook een elektro-encefalogram (EEG) laten uitvoeren. Bij een EEG of hersenfilmpje wordt gekeken naar de elektrische activiteit van je hersenen.

Behandeling van fantosmie

Fantosmie, het ruiken van geuren die er niet zijn, kan verschillende oorzaken hebben en de behandeling varieert afhankelijk van de oorzaak. Hier zijn enkele stappen die je kunt nemen om verlichting te krijgen, afhankelijk van de oorzaak van de fantosmie:

Bij tijdelijke oorzaken zoals verkoudheid, bijholteontsteking, griep of COVID-19

1. Zelfzorgmaatregelen:
   • Neusholtes spoelen met een zoutoplossing: Dit helpt om de neusholtes schoon te maken en kan verlichting bieden bij een verstopte neus.
   • Oxymetazoline-spray gebruiken: Deze neusspray kan helpen om zwelling te verminderen en de neusholtes te openen, wat tijdelijk verlichting kan geven.
   • Verdovende spray voor de reukzenuwcellen: Dit kan de reukzenuwen tijdelijk verdoven en zo de waarneming van fantosmie verminderen.

Bij neurologische oorzaken

De behandeling van neurologische oorzaken van fantosmie is complexer en moet worden afgestemd op de specifieke aandoening en symptomen. Mogelijke benaderingen kunnen zijn:

1. Medicatie: Afhankelijk van de onderliggende neurologische aandoening kunnen medicijnen zoals anti-epileptica, antidepressiva of antipsychotica worden voorgeschreven.
2. Neurologische behandeling:
   • Revalidatie en therapie: Bij bepaalde neurologische aandoeningen kan revalidatie of gespecialiseerde therapie helpen om de symptomen te verminderen.
   • Chirurgische ingrepen: In zeldzame gevallen kan een operatie noodzakelijk zijn als er structurele problemen zijn die de reukzenuwen beïnvloeden.
3. Ondersteunende zorg:
   • Psychologische ondersteuning: Counseling of therapie kan helpen om om te gaan met de impact van fantosmie op het dagelijks leven.
   • Leefstijlaanpassingen: Vermijden van triggers die de symptomen kunnen verergeren, zoals bepaalde geuren of stress.

Algemene tips

• Hydratatie: Drink voldoende water om je neusholtes vochtig te houden.
• Goede hygiëne: Houd je omgeving schoon om de kans op infecties te verminderen.
• Gezonde levensstijl: Een gezonde voeding en voldoende rust kunnen bijdragen aan een sneller herstel van infecties en het verbeteren van je algehele gezondheid.

Prognose

Fantosmie is meestal geen reden tot bezorgdheid en gaat vaak vanzelf over. Het kan ook een symptoom zijn van een ernstiger aandoening. Daarom is het zinvol om je huisarts te raadplegen als je last hebt van fantosmie. De behandeling hangt af van de oorzaak van fantosmie. In sommige gevallen verdwijnen de symptomen vanzelf in de loop van de tijd of wanneer de onderliggende oorzaak verdwijnt. In andere gevallen kan fantosmie chronisch of langdurig zijn.

Preventie

Het voorkomen van fantosmie kan lastig zijn, vooral omdat het vaak veroorzaakt wordt door onvoorspelbare factoren zoals infecties of neurologische aandoeningen. Toch zijn er enkele algemene maatregelen die je kunt nemen om het risico te verminderen:

1. Gezonde levensstijl:
   • Voeding: Eet een gevarieerd dieet vol vitaminen en mineralen.
   • Hydratatie: Drink genoeg water om je lichaam en neusholtes vochtig te houden.
2. Goede hygiëne:
   • Handen wassen: Was je handen regelmatig om ziektekiemen te weren.
   • Schoon huis: Houd je leefomgeving schoon en stofvrij.
3. Voorkomen van infecties:
   • Vaccinaties: Overweeg griep- en andere relevante vaccinaties.
   • Zieken vermijden: Blijf uit de buurt van mensen met verkoudheid of griep.
4. Bescherm je luchtwegen:
   • Luchtbevochtiger: Gebruik een luchtbevochtiger voor een goede luchtvochtigheid.
   • Ventilatie: Zorg voor frisse lucht in huis.
5. Vermijd irriterende stoffen:
   • Niet roken: Roken irriteert de neusholtes.
   • Chemische stoffen: Blijf uit de buurt van sterke geuren en chemische dampen.
6. Beheer allergieën:
   • Allergiecontrole: Gebruik medicatie en vermijd allergenen.
7. Medische controles:
   • Raadpleeg een arts: Zoek medisch advies bij neusholteproblemen.

Zoals het spreekwoord zegt: “Voorkomen is beter dan genezen.” Door deze maatregelen te nemen, kun je het risico op fantosmie verkleinen.

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over fantosmie of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.