Karmozijnbes: eetbaar, geneeskracht en vergiftiging

Last Updated on 11 november 2023 by M.G. Sulman

De giftige karmozijnbes is een circa 2 meter hoge vaste plant. Hij valt op door zijn eigenaardige bloeiwijze: hangende trossen met karmozijnrode tot zwartviolette tiendelige bessen. De vruchtbeginselen groeien tijdens het bloeien samen en vergroeien tot een tiendelige bes. Het komt oorspronkelijk uit Noord-Amerika, maar komt ook voor in het Middellandse Zeegebied en wordt in heel Europa gekweekt. In Zuid-Europa werd het bessensap gebruikt om zoetwaren en wijn te kleuren. Zowel het kruid als de bes zijn gebruikt in de traditionele Amerikaanse volksgeneeskunde om dermatitis, wonden en reuma mee te behandelen. De wortels werden gebruikt bij menstruatieproblemen, indigestie of dyspepsie, ontstekingen van mond en keel, maar ook als braak- en laxeermiddel en zelfs bij de behandeling van kanker. Vanwege zijn toxiciteit moet je echter uitkijken met het gebruik ervan. Alles van de karmozijnbes is enigszins giftig. Een overmatig gebruik is dus niet aan te bevelen.

Naamgeving

De geslachtsnaam Phytolacca is samengesteld uit het Griekse phyton (plant) en het Italiaanse lacca (vernis) en verwijst naar de vrucht. De nederlandse naam verwijst ook naar de kleur van de vrucht: karmozijn komt van het Arabische woord voor ‘rood’.

Karmozijnbes in de tuin

Gedurende de maanden augustus, september en oktober bloeit in sommige tuinen een vrij onbekend gewas: de karmozijnbes. In Nederland en België komt deze plant soms spontaan in een onbewerkt stukje tuin op. Dit komt doordat de bessen graag door vogels gegeten worden, die zodoende het zaad naar verre afstanden kunnen vervoeren en uitpoepen.

Het ie een forse vaste plant, die tot twee meter hoog kan worden. De plant is zeer goed bestand tegen droogte. Een tros van kleine witte bloemen verschijnt aan de top van de stengel. Deze verdeelt zich en aan de toppen van de zijstengels ontstaan eveneens weer trossen bloemen. Een bijzondere merkwaardigheid is, dat de bloempjes eerst wit zijn en later rood worden naarmate de bloei verder gaat. Is het bloeien afgelopen, dan hebben zich uit de vruchtbeginselen bessen ontwikkeld, die aanvankelijk groen zijn, maar zich allengs tot zeer donker purper kleuren. Het vormt een grote attractie voor de vogels, die dan ook van hun belangstelling doen blijken door een groot deel ervan op te eten.¹TUINHOEKJE. “Dragtster courant”. Drachten, 10-10-1947. Geraadpleegd op Delpher op 11-08-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMTRES03:000873076:mpeg21:p00005

Video

Inhoudsstoffen

Karmozijnbes bevat fytolaccanine, een scharlakenrode kleurstof die het aglycon fytolaccagenine opbouwt, evenals fytolaccosiden, saponineglycosiden, harsen, tannines, vaste olie, enzymen, lignanen, lectines (karmozijnbes-mitogenen). De wortel levert alfa-spinasterol, histamine en gamma-aminoboterzuur.

Geneeskracht van karmozijnbes

Gezondheidsvoordelen

Karmozijnbes werkt tegen ontstekingen, virussen en schimmels, bevordert het immuunsysteem en heeft pijnstillende effecten. De wortel is een krachtig braakmiddel. En dus effectief in noodgevallen wanneer iemand gif of gevaarlijke stoffen heeft ingeslikt, maar gevaarlijk in hogere doses vanwege de toxische effecten. De bladeren zijn eetbaar, maar door hun saponinegehalte werken ze in grote hoeveelheden ook als braakmiddel.

Volksgeneeskunde

De westerse karmozijnbes, ook wel Amerikaanse karmozijnbes genoemd, en nog meer zijn naaste verwanten zoals de oosterse karmozijnbes, ook wel Aziatische karmozijnbes genoemd, werden (en worden) vaak inwendig en uitwendig gebruikt in de volksgeneeskunde. Extracten van de bladeren zijn naar verluid werkzaam tegen pijn in de borstklieren van vrouwen, helpen bij tonsillitis (keelamandelontsteking) en andere vormen van keelpijn en griep. Uitwendig wordt het toegepast bij huidontsteking, zweren, eczeem, reumatische pijnen en pijn door jicht.

Homeopathie maakt gebruik van extracten van de karmozijnbes bij angina of keelontsteking, luchtwegklachten, klachten aan het lymfestelsel (lymfadenitis of lymfeklierontsteking), ontstekingen van mond en keel, en reuma. Omdat deze extracten extreem verdund zijn, is er geen risico op vergiftiging omdat ze geen detecteerbare bioactieve stoffen bevatten.

Inwendig en uitwendig gebruik

Als tuinplant valt de karmozijnbes onder de giftige planten waar kinderen niét mee in aanraking mogen komen. Als je kleine kinderen hebt, is het verstandig om deze plant uit je tuin te halen of af te schermen.

Er wordt geadviseerd om af te zien van inwendig gebruik vanwege het risico op vergiftiging. Er zijn meer geschikte, effectieve medicijnen die onschadelijk zijn als je last hebt van tonsillitis of keelontsteking.

Uitwendig kun je thee en extracten van de wortels en/of bladeren gebruiken om reumatische pijn en huidontsteking te behandelen.

Vergiftiging

Toxische effecten

De effecten als braakmiddel en als spijsverteringshulpmiddel bij obstipatie (vetstopping) zijn in feite ook toxische effecten.

De hele plant is giftig

Hoe giftig is de karmozijnbes? De zaden zijn giftiger dan de wortel, de wortel is giftiger dan de bladeren, de bladeren zijn giftiger dan de stengel, de onrijpe vrucht is giftiger dan de rijpe vrucht.

De hele plant is giftig vanwege de triterpeen-saponinen. Hun concentratie is het hoogst in de zaden en wortels. De verwante soort Phytolacca acinosa var. esculenta bevat minder saponinen dan Phytolacca americana en is daardoor gemakkelijker in gebruik.

Hoeveel maximaal eten?

De hoeveelheid saponinen varieert van plant tot plant. Als vuistregel kun je als volwassene zonder problemen tot maximaal tien bessen eten. Kleine kinderen moet deze bes niet eten, omdat zelfs een kleine hoeveelheid een toxisch effect op hen kan hebben.

Vergiftigingssymptomen

Symptomen van vergiftiging zijn misselijkheid en braken (braken), stoornissen in het maagdarmkanaal, diarree en krampen.

Zijn de besjes en de plant eetbaar?

Jonge scheuten zijn eetbaar

In het voorjaar verschijnen jonge scheuten van de karmozijnbes uit de vlezige penwortel. In Azië worden deze jonge scheuten als groente gegeten. De bladeren kunnen als spinazie worden bereid. De volgroeide planten zijn echter giftig.

Rijpe, donkere bessen zijn eetbaar

De achtdelige bessen zijn eetbaar op het moment dat ze donkerpurper gekleurd zijn. Veel websites waarschuwen er echter voor dat je niet te veel van deze bessen moet eten. Maximaal 10 (voor volwassenen). De nog onrijpe, groene bessen zijn echter giftig. De rijpe bessen zijn smakeloos. Om die reden wordt het donkere sap van de bessen van de karmozijnbes vaak gebruikt voor het kleuren van etenswaren. Het sap wordt soms ook als een soort inkt gebruikt.

Uit de oude doos

Uit de Dragtster courant d.d. 10 oktober 1947:

Gedurende de maanden Augustus, September en October bloeit in sommige tuinen een vrij onbekend gewas. Het is een forse vaste plant, die een meter of zelfs wel anderhalve meter hoog kan worden. Een tros van kleine witte bloemen komt aan de top van de stengel. Deze verdeelt zich en aan de toppen van de zijstengels ontstaan eveneens weer trossen bloemen. Een bijzondere merkwaardigheid ie, dat de bloempjes eerst wit zijn en later rood worden naarmate de bloei verder gaat. Is het bloeien afgelopen, dan hebben zich uit de vruchtbeginsels bessen ontwikkeld, die in het begin groen zijn, maar zich langzamerhand tot zeer donker purper kleuren. Zo’n steel met bij het zwart of purperen bessen vormt een grote attractie voor de vogels, die dan ook van hun belangstelling doen blijken door ’n groot deel ervan op te vragen, De smaak der bessen is niet onaangenaam. Zij worden wel gebruikt voor het kleuren van allerlei lekkernijen en dranken. Wijnsoorten, jams en vruchtensappen worden ermee gekleurd. Alles van de Karmozijnbes is enigszins giftig. Een overmatig gebruik is dus niet aan te bevelen. Dat de purper gekleurde bessen zeker de opmerkzaamheid der mensen tot zich hebben getrokken, bewijst wel de omstandigheid, dat de naam der plant Karmozijnbes is geworden. Haar Latijnse naam is Phytolacca.

In de grond bevindt zich een knolvormige wortelstok. Zij zal zich dus hiermee kunnen vermenigvuldigen en tevens verspreiden. Die vermenigvuldiging heeft ook plaats door de bessen, die natuurlijk als ze rijp zijn afvallen en zo het zaad in de grond brengen. Wij schreven, dat de bessen ook graag door vogels gegeten worden, die zodoende het zaad naar verre afstanden kunnen vervoeren. Van Karmozijnbes of Phytolacca zijn er enkele variëteiten, die in kleur van bessen en takken zich van elkaar onderscheiden. Wij gaan hier niet dieper op in.

Bovenstaande artikeltje is een antwoord op een vraag van een belangstellend lezer, die haar in zijn tuin had en er graag iets meer van wilde weten.

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over de karmozijnbes, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.