Slaapgerelateerde eetstoornis (SRED/NSRED): symptomen en behandeling

Last Updated on 29 juli 2024 by M.G. Sulman

Slaapgerelateerde eetstoornis (SRED/NSRED) is een parasomnie. Onder parasomnie vallen alle ongewenste gedragingen en sensaties die zich voordoen tijdens het slapen. Het betreft een slaapstoornis waarbij je tijdens je slaap ongecontroleerd eet of drinkt. Dit gedrag vindt dus plaats terwijl je gedeeltelijk of volledig in slaap bent. Vaak heb je als je opstaat weinig tot geen herinnering aan deze eetbuien. Slaapgerelateerde eetstoornis kan worden veroorzaakt door het gebruik van bewustzijnsverlagende geneesmiddelen (sedativa) en andere medicijnen die de hersenactiviteit veranderen. Ook spelen genetische en omgevingsfactoren een rol. Als je een familiegeschiedenis hebt van slaapstoornissen, stress ervaart, of bepaalde medicatie gebruikt, dan heb je een verhoogd risico op het ontwikkelen van (N)SRED.

Wat is een slaapgerelateerde eetstoornis (SRED/NSRED)?

Slaapgerelateerde eetstoornis staat in de Angelsaksische literatuur bekend als:

• Sleep-Related Eating Disorder (SRED); of
• Nocturnal Sleep-Related Eating Disorder (NSRED).

Dit is een parasomnie waarbij je ongecontroleerde eet- of drinkbuien hebt terwijl je gedeeltelijk of volledig in slaap bent. 

Parasomnieën omvatten een brede waaier aan ongewenste gedragingen en sensaties die zich tijdens het slapen voordoen. Hier zijn enkele andere veelvoorkomende parasomnieën:

• Slaapwandelen (somnambulisme):
  • Lopen of activiteiten uitvoeren tijdens de slaap.
  • Geen herinnering aan de gebeurtenis.
• Nachtelijke paniekaanvallen of nachtangst (pavor nocturnus):
  • Plotseling wakker worden met intense angst en paniek.
  • Geen herinnering aan de aanval.
• REM-slaap gedragsstoornis (RBD):
  • Dromen uitbeelden met gewelddadige bewegingen.
  • Gebeurt tijdens de REM-slaap.
• Slaapverlamming (slaapparalyse):
  • Bewust zijn maar niet kunnen bewegen of spreken.
  • Treedt op bij het in slaap vallen of ontwaken.
• Slaapgerelateerde geslachtsdrangstoornis (seksomnia):
  • Seksueel gedrag tijdens de slaap.
  • Geen bewustzijn van het gedrag.
• Nachtelijke hallucinaties (slaaphallucinatie):
  • Levende visuele, auditieve of tactiele hallucinaties.
  • Treedt op bij het in slaap vallen of ontwaken.
• Tandenknarsen (bruxisme):
  • Onbewust knarsen of klemmen van de tanden.
  • Kan gebitsschade en kaakpijn veroorzaken.
• Exploding head syndromee (xploderend hoofd syndroom):
  • Luide knal of explosie horen bij het in slaap vallen of ontwaken.
  • Geen externe geluidsbron aanwezig.
• Bedplassen (enuresis nocturna):
  • Onvrijwillig urineren tijdens de slaap.
  • Voorkomt vaak bij kinderen, soms bij volwassenen.
• Slaapgerelateerd kramp-syndroom (nachtelijke kuitkrampen):
  • Pijnlijke krampen in benen of voeten tijdens de slaap.
• Nachtelijke frontaal kwab epilepsie:
  • Epileptische aanvallen tijdens de slaap.
  • Aanvallen ontstaan in de frontale kwab.
• Confusional arousal (slaapdronkenheid of nachtelijke verwardheid):
  • Verwardheid en desoriëntatie bij het wakker worden.
  • Geen herinnering aan de periode van verwardheid.

Verschil tussen slaapgerelateerde eetstoornis en nachtelijk eetsyndroom (NES):

• SRED/NSRED: Mensen eten tijdens hun slaap en hebben weinig tot geen herinnering aan de eetbui.
• NES: Mensen zijn zich volledig bewust van hun eetbuien en herinneren zich deze in de ochtend.

Hoe vaak komt het voor?

SRED/NSRED komt het meest voor bij vrouwen onder de 20 jaar, maar het kan mensen van alle leeftijden treffen. Ook mannen kunnen er last van krijgen. Tussen de 1 en 5% van de volwassenen hebben parasomnieën.

Symptomen van SRED/NSRED:

De symptomen van een slaapgerelateerde eetstoornis zijn:

• Frequentie: Episodes kunnen elke nacht optreden, maar soms slechts drie of vier keer per week. Ze kunnen ook meerdere keren per nacht voorkomen.
• Geheugenverlies: Mensen met SRED/NSRED herinneren zich vaak weinig tot niets van hun nachtelijke eetbuien.
• Abnormaal eetgedrag: Dit kan het eten van niet-voedingsmiddelen of gevaarlijke stoffen omvatten, zoals koffiebonen, bleekmiddel of sigarettenpeuken.
• Risico op verwondingen: Omdat mensen slapen of gedeeltelijk slapen tijdens een episode, kunnen ze zichzelf verwonden door snijwonden, brandwonden of het veroorzaken van brand.
• Gezondheidsproblemen: Gewichtstoename, vermoeidheid en depressie komen vaak voor bij mensen met deze stoornis.

Oorzaken van een slaapgerelateerde eetstoornis

Geneesmiddelen-geïnduceerde SRED

• Sedatieve-hypnotische medicijnen: Vooral zolpidem (Ambien®) gebruikt voor de behandeling van slapeloosheid.
• Andere medicatie: Sommige antipsychotica en antidepressiva kunnen ook SRED veroorzaken.
• Werking: Deze medicijnen vertragen de hersenactiviteit om in slaap te vallen en te blijven slapen. Hierdoor kunnen sommige mensen activiteiten uitvoeren terwijl ze slapen, zoals eten, autorijden of seks hebben, zonder zich dit te herinneren bij het ontwaken.

Primaire SRED

• Onbekende oorzaak: De precieze oorzaak is niet bekend.
• Verband met andere slaapstoornissen: Mensen met primaire SRED hebben vaak andere slaapstoornissen zoals slaapwandelen of restless legs syndrome (RLS).
• Erfelijkheid: Deze slaapstoornissen komen voor in bepaalde families, wat suggereert dat genetische factoren een rol kunnen spelen.

Risicofactoren voor sleep-related eating disorder

Hogere kans op SRED bij aanwezigheid van andere slaapstoornissen:

• Restless legs syndrome (RLS)
• Slaapwandelen
• Narcolepsie (een slaap-/waakstoornis)

SRED-episodes zijn waarschijnlijker bij slaaptekort:

• Snurken
• Obstructieve slaapapneu

Andere risicofactoren:

• • Familiegeschiedenis: Nauwe verwanten die slaapwandelen.
  • Stress of slaaptekort overdag.
  • Eetstoornissen zoals boulimia nervosa.
  • Angst of depressie.
  • Gebruik van bepaalde medicatie: Inclusief sedativa, antidepressiva of antipsychotica.

Onderzoek en diagnose

Hoe wordt een slaapgerelateerde eetstoornis vastgesteld?

Vraaggesprek met de arts

• Je (huis)arts zal vragen naar je klachten.
• Familieleden, partner of huisgenoten kunnen ook bevraagd worden over je slaapgedrag, omdat je je mogelijk niets herinnert van je nachtelijke eetgedrag.

De arts kan de volgende vragen stellen:

1. Slaapeetgedrag:
   • Heb je ooit gehoord dat je eet terwijl je slaapt?
   • Heb je voedselresten of rommel in de keuken gevonden zonder te weten hoe ze daar zijn gekomen?
   • Herinner je je ooit het eten ‘s nachts zonder volledig wakker te zijn?
2. Gevolgen voor gezondheid en veiligheid:
   • Heb je ooit verwondingen opgelopen tijdens het slaapeten, zoals snijwonden of brandwonden?
   • Heb je gemerkt dat je aankomt zonder duidelijke reden?
   • Heb je last van maagpijn of andere spijsverteringsproblemen in de ochtend?
3. Frequentie en duur:
   • Hoe vaak gebeurt het dat je ‘s nachts eet terwijl je slaapt?
   • Hoe lang duren deze episodes meestal?
4. Andere slaapstoornissen:
   • Heb je last van andere slaapstoornissen, zoals slaapwandelen of restless legs syndrome?
   • Heb je moeite met slapen of slaap je vaak niet goed?
5. Psychologische factoren:
   • Voel je je overdag gestrest of angstig?
   • Heb je een voorgeschiedenis van eetstoornissen, zoals boulimia nervosa?
   • Heb je last van depressieve gevoelens?

Vragen aan familieleden, partners of huisgenoten

1. Waarnemingen:
   • Heb je ooit gezien dat de patiënt eet terwijl hij/zij slaapt?
   • Zijn er patronen in het gedrag opgemerkt, zoals bepaalde tijden of situaties waarin het slaapeten vaker voorkomt?
2. Slaapgewoonten:
   • Zijn er veranderingen opgemerkt in de slaapgewoonten van de patiënt?
   • Heb je gemerkt dat de patiënt onrustig slaapt of vaak ‘s nachts opstaat?

Vragen over medicatie en levensstijl

1. Medicatiegebruik:
   • Gebruik je medicijnen om te slapen, zoals sedativa of hypnotica?
   • Gebruik je antidepressiva of antipsychotica?
2. Levensstijl:
   • Hoeveel uur slaap krijg je gemiddeld per nacht?
   • Heb je een regelmatig slaapritme?
   • Gebruik je cafeïne, alcohol of andere middelen voor het slapengaan?

Vragen over slaapomgeving en routines

1. Slaapomgeving:
   • Hoe ziet je slaapomgeving eruit? Zijn er veel afleidingen of bronnen van stress?
   • Heb je gemerkt dat bepaalde omgevingsfactoren invloed hebben op je slaap, zoals temperatuur of geluid?
2. Slaaproutines:
   • Heb je een vaste routine voor het slapengaan?
   • Wat doe je meestal in het uur voordat je gaat slapen?

Deze vragen helpen de arts om een beter beeld te krijgen van je symptomen, slaapgewoonten en mogelijke triggers voor slaapgerelateerde eetstoornis. Hierdoor kan de arts een nauwkeurige diagnose stellen en een effectief behandelplan opstellen.

Lichamelijk onderzoek

De arts onderzoekt of een andere gezondheidstoestand de klachten veroorzaakt.

Slaapdagboek

Je wordt gevraagd om gedurende enkele weken een slaapdagboek bij te houden teneinde je slaapgewoonten te documenteren.

Slaaponderzoek

Je kunt een nacht doorbrengen in een slaapcentrum om te checken op abnormaal slaapgedrag.

Diagnostische criteria volgens ICSD-3

De criteria volgens de internationale classificatie van slaapstoornissen:

• Dysfunctioneel eten tijdens het wakker worden gedurende de hoofdslaapperiode.
• Eten van ongebruikelijk of giftig voedsel.
• Negatieve gezondheidsgevolgen en mogelijke verwondingen tijdens episodes.
• Gebrek aan bewustzijn en herinnering aan de episodes, wat slaapgerelateerde eetstoornis onderscheidt van het nachtelijk eetsyndroom (NES), waarbij patiënten zich bewust zijn van wat ze aan het doen zijn tijdens de episode.

Behandeling van slaapgerelateerde eetstoornis

Behandeling van medicijn-geïnduceerde slaapgerelateerde eetstoornis:

• Stoppen of aanpassen van de medicatie die slaapgerelateerde eetstoornis veroorzaakt.

Behandeling van primaire slaapgerelateerde eetstoornis:

• SSRIs: Antidepressiva die het serotonineniveau in de hersenen verhogen.
• Leefstijlveranderingen:
  • Beheers je stress en probeer ontspanningstechnieken.
  • Zorg voor goede slaaphygiëne: vermijd cafeïne, beeldschermen en alcohol voor het slapengaan en zorg voor voldoende slaap.
  • Plaats sloten op de koelkast, kasten of oven, of zet een alarm op je slaapkamerdeur. Hier zijn enkele suggesties voor het gebruik van sloten:
    • Koelkastsloten: Gebruik stevige sloten speciaal ontworpen voor koelkasten. Ze zijn eenvoudig te installeren en kunnen helpen ongewenst eten ‘s nachts te voorkomen.
    • Kastsloten: Voor keukenkasten kun je kinderveilige sloten gebruiken die voorkomen dat de deuren gemakkelijk geopend kunnen worden.
    • Ovensloten: Er zijn ook specifieke sloten voor ovens, vooral handig om te voorkomen dat kinderen of mensen die half slapend zijn, toegang krijgen tot de oven.
  • Verplaats meubels en andere obstakels om te voorkomen dat je valt tijdens het slaapwandelen.

Prognose

• Levensstijlveranderingen en medicatie: Deze kunnen helpen om te stoppen met eten tijdens de slaap.
• Regelmatige controle: Regelmatige controle bij je behandelend arts is belangrijk om je gezondheid te monitoren en behandelingen aan te passen.
• Onbehandelde slaapgerelateerde eetstoornis: Kan leiden tot verwondingen, voedselvergiftiging, ziekte door het eten van niet-voedingsmiddelen, obesitas, gewichtstoename en aanverwante gezondheidsproblemen zoals diabetes. Zonder behandeling zullen slaapgerelateerde eetstoornis-episodes waarschijnlijk blijven optreden en mogelijk vaker voorkomen.

Preventie van slaapgerelateerde eetstoornis

Neem de volgende preventieve maatregelen in acht:

• Geen sedativa gebruiken: Neem geen slaapmiddelen.
• Behandeling van andere slaapstoornissen: Bespreek met je arts als je een geschiedenis hebt van slaapwandelen, rustelozebenensyndroom, slaapapneu of narcolepsie. Behandeling van deze stoornissen kan je risico op een slaapgerelateerde eetstoornis verminderen.

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over slaapgerelateerde eetstoornis (SRED/NSRED), of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.