Nachtelijk eetsyndroom (NES): symptomen, oorzaken en behandeling

Wat is een nachtelijk eetsyndroom (NES)?

Een nachtelijk eetsyndroom (NES) is een eetstoornis waarbij men ‘s nachts veel eet. Dit kan variëren van grote eetbuien tot het regelmatig eten van kleine hoeveelheden. Het is anders dan een eetbuistoornis omdat de totale voedselinname niet per se groter is en er niet altijd sprake is van controleverlies.

Kenmerken van NES:

• Sterke drang om te eten tussen diner en slaap
• Geen trek in de ochtend
• Moeite met slapen
• Depressieve stemming, vooral ‘s avonds
• Denken dat men niet kan slapen zonder te eten

De oorzaken zijn anno 2025 nog niet helemaal duidelijk, maar het gaat om een mix van psychologische, neurologische en genetische factoren. Stress speelt een grote rol, net als andere mentale stoornissen zoals depressie.

Veel mensen met NES hebben ook andere eetstoornissen, variërend van 5% tot 44%. NES en eetbuistoornis hebben overlappende symptomen, maar verschillen in hoeveelheden voedsel, eetmotivatie en zorgen over gewicht.

In vogelvlucht: Nachtelijk eetsyndroom is een complexe stoornis met diverse symptomen. Het komt veel voor bij mensen met obesitas en hangt sterk samen met stress en depressie.

Wie krijgt het?

NES komt voor bij 1% tot 2% van de mensen. Het komt even vaak voor bij mannen als bij vrouwen, maar vaker bij mensen met obesitas (ongeveer 10%). Het begint vaak in de late tienerjaren en blijft meestal chronisch.

Hoe vaak komt het voor?

In de VS heeft 1.5% van de mensen NES. Bij mensen met obesitas is dit percentage hoger. In Zweden bleek dat mannen met obesitas 2.5 keer en vrouwen met obesitas 2.8 keer vaker NES hebben dan niet-obese personen. Bij obese mensen die bariatrische chirurgie overwegen, varieert de prevalentie van 6% tot 64%. Bovendien vertoont 55% van hen enkele symptomen van NES.

Symptomen nachtelijk eetsyndroom

Nachtelijk eetsyndroom is een eetstoornis die zich kenmerkt door specifieke symptomen. Hieronder volgt een uitgebreide opsomming van deze symptomen:

1. Wakker worden om te eten:
   • Insomnia meer dan vier keer per week.
   • Noodzaak om iets te eten om weer in slaap te kunnen vallen.
   • Verstoord slaappatroon door nachtelijk eten.

   Calorie-inname ‘s nachts:

   • Meer dan 25% van de dagelijkse calorieën wordt ‘s nachts geconsumeerd.
   • Voedselinname bestaat vaak uit kleine maaltijden of snacks.
   • Snacks zijn vaak calorierijk en bevatten veel koolhydraten of suiker.
   • Dit eetpatroon kan leiden tot gewichtstoename en gezondheidsproblemen.

   Verminderde eetlust overdag:

   • Geen honger in de ochtend.
   • Eetlust komt pas later in de middag op gang, wat tot onregelmatige eetpatronen leidt.
   • Ontbijt of ochtendmaaltijd wordt vaak overgeslagen.

   Psychische problemen:

   • Co-existentie van depressie en angst.
   • Gevoelens van controleverlies over eetgedrag.
   • Schaamte of verlegenheid over nachtelijke eetgewoonten.
   • Negatieve spiraal tussen psychische problemen en eetgedrag.

   Oorzaken van Nachtelijk Eetsyndroom

   Circadiane ritme-stoornissen:

   • Verstoorde natuurlijke klok van het lichaam, die slaap-waakcyclus en eetlust reguleert.
   • Verhoogde honger en alertheid ‘s nachts.
   • Moeilijkheden met slapen en neiging om ‘s nachts te eten om weer in slaap te vallen.

   Genetische factoren:

   • Mogelijke erfelijke component, NES komt vaker voor in sommige families.
   • Genetische predispositie kan bijdragen aan de ontwikkeling van NES.

   Psychische gezondheid:

   • Sterke associatie tussen NES en stemmingsstoornissen zoals depressie en angst.
   • Verhoogde niveaus van stress en negatieve emoties bij mensen met NES, die bijdragen aan nachtelijke eetbuien.
   • Psychische problemen kunnen zowel oorzaak als gevolg zijn van NES.

   Andere stoornissen:

   • NES komt vaker voor bij mensen met andere eetstoornissen, stoornissen in het gebruik van middelen en obesitas.
   • Comorbiditeiten verhogen het risico op NES en maken de behandeling complexer.

   Diëten overdag:

   • Onvoldoende calorie-inname overdag leidt tot verhoogde eetlust ‘s nachts.
   • Strenge diëten of onregelmatige eetpatronen overdag kunnen nachtelijke eetbuien als compensatiereactie van het lichaam uitlokken.
   • Dit patroon kan leiden tot gewichtstoename en verdere verstoring van eetgewoonten.

Een combinatie van deze factoren draagt bij aan het ontstaan en het voortbestaan van NES.

Onderzoek en diagnose

Vraaggesprekken en vragenlijsten

Om NES te diagnosticeren, gebruiken artsen vaak vragenlijsten. Deze helpen te begrijpen hoe iemand eet en zich voelt, vooral ‘s nachts.

Belangrijke hulpmiddelen voor diagnose:

1. Nachtelijke eetvragenlijst (Night Eating Questionnaire, NEQ):
   • Doel: Bepalen of iemands gedrag en gevoelens passen bij NES.
   • Vragen:
     • Honger in de ochtend
     • Tijdstip van ontbijt
     • Hoeveel ze na het avondeten eten
     • Moeite met in slaap vallen
     • Nachtelijke ontwakingen
     • Eten tijdens deze ontwakingen
2. Gestructureerd vraaggesprek (Night Eating Symptom History and Inventory, NESHI):
   • Doel: Een gestructureerd interview door een psychiater of psycholoog om NES te bevestigen.
3. Nachtelijk eetsyndroom schaal (Night Eating Symptom Scale, NESS):
   • Doel: Artsen gebruiken dit om de voortgang te meten bij mensen met NES.

Voorbeeld van zo’n schaal:

Instructies:

Beantwoord elke vraag door het meest toepasselijke antwoord te kiezen op basis van uw ervaringen in de afgelopen maand.

1. Hoe vaak heeft u moeite om in slaap te vallen?
   • Nooit
   • Zelden (1-2 keer per maand)
   • Soms (3-4 keer per maand)
   • Vaak (1-2 keer per week)
   • Zeer vaak (3 of meer keer per week)
2. Hoe vaak wordt u ‘s nachts wakker?
   • Nooit
   • Zelden (1-2 keer per maand)
   • Soms (3-4 keer per maand)
   • Vaak (1-2 keer per week)
   • Zeer vaak (3 of meer keer per week)
3. Hoe vaak eet u iets na het avondeten?
   • Nooit
   • Zelden (1-2 keer per maand)
   • Soms (3-4 keer per maand)
   • Vaak (1-2 keer per week)
   • Zeer vaak (3 of meer keer per week)
4. Hoeveel procent van uw dagelijkse calorieën denkt u dat u na het avondeten eet?
   • Minder dan 10%
   • 10-20%
   • 20-30%
   • 30-40%
   • Meer dan 40%
5. Hoe vaak voelt u zich de volgende ochtend minder hongerig omdat u ‘s nachts heeft gegeten?
   • Nooit
   • Zelden (1-2 keer per maand)
   • Soms (3-4 keer per maand)
   • Vaak (1-2 keer per week)
   • Zeer vaak (3 of meer keer per week)
6. Hoe vaak voelt u zich schuldig of beschaamd over uw nachtelijke eetgedrag?
   • Nooit
   • Zelden (1-2 keer per maand)
   • Soms (3-4 keer per maand)
   • Vaak (1-2 keer per week)
   • Zeer vaak (3 of meer keer per week)
7. Hoe vaak eet u voedsel dat u normaal niet zou eten overdag tijdens nachtelijke eetbuien?
   • Nooit
   • Zelden (1-2 keer per maand)
   • Soms (3-4 keer per maand)
   • Vaak (1-2 keer per week)
   • Zeer vaak (3 of meer keer per week)
8. Hoe vaak heeft u het gevoel dat u niet kunt slapen zonder eerst iets te eten?
   • Nooit
   • Zelden (1-2 keer per maand)
   • Soms (3-4 keer per maand)
   • Vaak (1-2 keer per week)
   • Zeer vaak (3 of meer keer per week)

Scoring en interpretatie:

Elke vraag wordt gescoord van 0 (Nooit) tot 4 (Zeer vaak). Hogere totaalscores wijzen op ernstigere symptomen van NES. Een arts kan deze scores gebruiken om de aanwezigheid en ernst van NES te beoordelen en om veranderingen in symptomen over tijd te volgen.

Differentiaaldiagnose

Het differentiëren van nachtelijk eetsyndroom (NES) van andere eet- en slaapstoornissen is cruciaal voor een accurate diagnose en effectieve behandeling. Hieronder worden de belangrijkste stoornissen besproken die verward kunnen worden met NES, samen met de onderscheidende kenmerken.

Slaapgerelateerde eetstoornis (SRED)

Kenmerken van SRED:

• Onvrijwillig en automatisch eten: Patiënten eten tijdens hun slaap, vaak zonder bewustzijn of herinnering aan de gebeurtenis.
• Consumptie van ongebruikelijke voedingsmiddelen: Vaak worden vreemde combinaties van voedingsmiddelen of zelfs niet-voedingsmiddelen geconsumeerd.
• Parasomnie: Het wordt beschouwd als een vorm van parasomnie, vergelijkbaar met slaapwandelen.

Verschillen met NES:

• Bewustzijn: Bij NES zijn patiënten zich bewust van hun eetgedrag en kunnen ze zich de eetepisodes herinneren.
• Tijdstip van eten: Bij SRED vindt het eten meestal plaats tijdens slaap, terwijl bij NES de eetbuien voorkomen na het avondeten, maar voordat de patiënt naar bed gaat, of tijdens nachtelijke ontwakingen.

Binge eating disorder (eetbuistoornis)

Kenmerken van een eetbuistoornis:

• Grote hoeveelheden voedsel: Consistente episoden van het consumeren van grote hoeveelheden voedsel in een korte periode.
• Geen compensatoir gedrag: Er zijn geen regelmatige pogingen om het gegeten voedsel te compenseren, zoals braken of overmatige lichaamsbeweging.
• Gevoelens van schaamte en schuld: Na de eetbuien voelen patiënten zich vaak beschaamd of schuldig.

Verschillen met NES:

• Tijdstip van eten: Binge eating kan op elk moment van de dag plaatsvinden, terwijl NES specifiek betrekking heeft op eten na het avondeten en ‘s nachts.
• Hoeveelheid voedsel: De hoeveelheid voedsel die wordt geconsumeerd tijdens een NES-episode is over het algemeen minder dan tijdens een binge eating episode.
• Emotionele triggers: NES-episodes worden vaak geassocieerd met nachtelijke angst of slapeloosheid, terwijl binge eating episodes vaak worden getriggerd door een breder scala aan emotionele stressoren.

Insomnia en andere slaapstoornissen

Kenmerken:

• Moeite met inslapen of doorslapen: Chronische problemen met in slaap vallen of blijven slapen.
• Oorzaken variëren: De oorzaken kunnen variëren van stress en angst tot medische aandoeningen.

Verschillen met NES:

• Primaire symptomen: De primaire symptomen zijn gerelateerd aan slaap, niet aan eetgedrag. Bij NES is eten een centraal symptoom.
• Bewustzijn: Patiënten met insomnia zijn meestal niet betrokken bij eetgedrag tijdens nachtelijke ontwakingen, terwijl dit bij NES wel het geval is.

Obesitas en eetstoornissen gerelateerd aan gewicht

Kenmerken:

• Gewichtsproblemen: Gewichtstoename en obesitas kunnen vaak voorkomen, maar ze zijn niet noodzakelijk gerelateerd aan het tijdstip van eten.
• Dieet en eetpatronen: Er kunnen ongezonde eetpatronen zijn, zoals overeten, maar deze zijn niet per se ‘s nachts.

Verschillen met NES:

• Tijdstip van eten: Bij NES is er een duidelijk patroon van eten laat op de avond en ‘s nachts.
• Kalorie-inname: Een significant percentage van de dagelijkse calorie-inname vindt plaats na het avondeten bij NES, wat niet noodzakelijk het geval is bij obesitas.

Behandeling van NES

De behandeling van het nachtelijk eetsyndroom kan bestaan uit verschillende componenten:

• Cognitieve gedragstherapie (CGT): Een vorm van gesprekstherapie die helpt problematisch gedrag te veranderen en gezondere gewoonten aan te nemen. Het kan je helpen overdag meer te eten en nachtelijke honger te beheersen.
• Antidepressiva: SSRI’s kunnen je stemming verbeteren en emoties reguleren.
• Lichaam-geest oefeningen: Technieken zoals progressieve spierontspanning helpen je kalmeren en weer in slaap te vallen.
• Lichttherapie (fototherapie): Een speciale lamp kan je circadiane ritme veranderen, zodat je ‘s nachts slaperig wordt. Gebruik deze lamp dagelijks gedurende 15 tot 30 minuten.
• Melatonine: Dit hormoon reguleert de slaap-waakcyclus. Supplementen kunnen helpen om ‘s nachts in slaap te vallen en goed door te slapen.
• Gewichtsbeheersingsprogramma: Helpt je een gezond gewicht te behouden, voedzame voedingsmiddelen te kiezen en je beter te voelen.

Prognose

Onbehandeld kan NES leiden tot gezondheidsproblemen zoals diabetes, hoog cholesterol en hoge bloeddrukwaarden. Een combinatie van therapie, medicijnen en leefstijlveranderingen kan NES effectief de kop indrukken. Veel mensen vinden verlichting door een uitgebreid behandelplan te volgen.

Preventie

Je kunt NES misschien niet volledig voorkomen, maar je kunt wel stappen ondernemen om je gezondheid te verbeteren en een goede nachtrust te bevorderen:

• Gezonde voeding kiezen: Zorg ervoor dat je alleen gezonde voedingsmiddelen in huis hebt. Vermijd voedingsmiddelen met veel vet en suiker om nachtelijke verleidingen te voorkomen.
• Goede slaaphygiëne betrachten: Houd je slaapkamer comfortabel en probeer elke dag op hetzelfde tijdstip te gaan slapen. Vermijd cafeïne en elektronische apparaten voor het slapengaan.
• Je mentale gezondheid in de gaten houden: Beheer stress met ontspanningsoefeningen en diepe ademhaling. Praat met je zorgverlener als je je verdrietig of angstig voelt. Counseling en therapie kunnen helpen je emoties te beheersen.
• Overdag actief blijven: Regelmatige lichaamsbeweging helpt je ‘s nachts beter te slapen.

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over nachtelijk eetsyndroom, of tips geven hoe ermee om te gaan. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.