Last Updated on 1 maart 2025 by M.G. Sulman
Een kernramp is een kernongeval waarbij een aanzienlijke hoeveelheid radioactief materiaal vrijkomt. Dit kan de gezondheid van grote aantallen mensen aanzienlijk bedreigen. Zo’n ramp kan het gevolg zijn van een een kernsmelting of meltdown. Dat is een ongeluk met een kernreactor waarbij de kern van de reactor oververhit raakt en brandstofelementen smelten. Een andere mogelijke oorzaak is een explosie of brand in een kernreactor. Het weglekken van radioactief afvalmateriaal uit opslagtanks kan ook tot een nucleaire ramp worden gerekend. Een nucleaire ramp kan het gevolg zijn van menselijk handelen, maar ook van een natuurrampen. De eerste minuten tot uren na een nucleaire ramp zit het meest radioactieve straling in de lucht. Volgens het Johns Hopkins Center for Health Security neemt de kans op blootstelling aan straling af met 55% per uur na een explosie en met 80% na 24 uur. Bij een kernongeval luidt het advies: binnen blijven of naar binnen gaan en deuren, ramen en alles wat als ventilatie werkt, sluiten.
Inhoud
Wat is een kernramp of nucleaire ramp?
Tijdens een nucleaire ramp of kernramp komt een aanzienlijke hoeveelheid radioactief materiaal vrij. Dit kan de gezondheid van grote aantallen mensen aanzienlijk schaden. Een kernramp kan het gevolg zijn van technische fouten, menselijk handelen, externe invloeden zoals natuurrampen en overstromingen, of een combinatie daarvan.
FAQ kernramp: overleven, fallout en wat je écht moet weten
Stel je voor: een gigantische flits, een schokgolf die ramen doet breken, en een dreigende paddenstoelwolk aan de horizon. Wat doe je? Rennen? Schuilen? Of sta je aan de grond genageld omdat je niet weet wat nu de juiste zet is? Een kernramp is misschien het laatste waar je aan wilt denken, maar als het ooit gebeurt, wil je voorbereid zijn. Geen paniek, geen stress—gewoon pure kennis die je helpt te overleven. Daarom hebben we deze FAQ samengesteld: helder, direct en zonder omwegen. Wat moet je doen, wat moet je laten, en wat is keiharde onzin? We leggen het uit.
Van fallout en jodiumtabletten tot wat je met je huisdier moet doen—dit overzicht geeft je alle antwoorden op de vragen die je nooit had willen stellen, maar wél moet kennen. We gaan niet uit van Hollywood-scenario’s, maar van realistische feiten en praktische overlevingstips. Want of het nou om een ongeluk in een kerncentrale gaat of een veel grimmiger scenario, één ding staat vast: wie weet wat hij moet doen, heeft een grotere kans om het na te vertellen.
| Vraag | Antwoord |
|---|---|
| Wat moet je als eerste doen bij een kernramp? | Niet panikeren, maar direct handelen. Zoek een stevige schuilplek, het liefst in een betonnen of bakstenen gebouw, zo diep mogelijk (kelder = top). Sluit ramen en deuren, zet ventilatie uit en blijf binnen. |
| Hoe weet je of er een kernexplosie is geweest? | Gigantische flits, gevolgd door een intense hittegolf. Kort daarna een drukgolf en een gigantische paddenstoelwolk. Binnenblijven is geen optie als je buiten bent—ren dekking in! |
| Wat als je buiten was tijdens de explosie? | Slecht nieuws, maar niet hopeloos. Zo snel mogelijk naar binnen, kleding uit (radioactief stof blijft eraan plakken!), douchen met lauw water en goed schrobben. Absoluut geen conditioner gebruiken, dat sluit radioactieve deeltjes in! |
| Hoe lang moet je binnen blijven? | Minstens 24 tot 48 uur na de explosie, tenzij autoriteiten iets anders zeggen. Fallout is het gevaarlijkst in de eerste uren en neemt daarna langzaam af. Als het echt heftig is, kan binnenblijven weken nodig zijn. |
| Wat is ‘fallout’ eigenlijk? | Radioactief stof en as dat uit de lucht dwarrelt na een nucleaire ontploffing. Onzichtbaar dodelijk spul. Kan alles besmetten: lucht, water, eten, kleding. |
| Kun je fallout ruiken of zien? | Nope. Dat maakt het juist zo verraderlijk. Het is als stof, maar dan dodelijk. Een Geigerteller is de enige betrouwbare manier om te checken. |
| Helpt een mondkapje tegen radioactieve straling? | Nee, tegen straling niet. Maar tegen radioactieve deeltjes in de lucht wél een beetje (bijvoorbeeld een N95-masker). Het houdt fallout buiten je luchtwegen, maar je moet alsnog zo snel mogelijk naar binnen. |
| Wat als je eten of drinken buiten stond? | Weggooien. Serieus. Fallout kan zich vastzetten op voedsel en je wilt echt geen radioactieve groente eten. Water uit open reservoirs? Ook besmet. Ga voor voorraden die binnen stonden en nog verpakt zijn. |
| Hoe bescherm je jezelf tegen straling? | Afstand, afscherming, tijd. Hoe verder van de bron, hoe beter. Hoe meer dikke materialen tussen jou en de straling, hoe veiliger (beton, lood, dikke muren). En hoe minder tijd je in besmette gebieden doorbrengt, hoe lager de dosis. |
| Is kraanwater veilig na een kernramp? | Ligt eraan. Als het waternetwerk ondergronds is en geen direct contact had met fallout, is het waarschijnlijk oké. Maar filteren en koken is geen overbodige luxe. Oppervlaktewater? Absoluut vermijden. |
| Hoe zit het met huisdieren? | Zelfde regels als mensen: binnenhouden, geen besmet voedsel geven, vacht goed afborstelen als ze toch buiten waren. Water uit een afgesloten bak of fles. En ja, die pootjes schoonmaken als ze naar buiten zijn geweest! |
| Kan je jodiumtabletten nemen als bescherming? | Alleen als de autoriteiten het aanraden! Jodiumtabletten beschermen alléén tegen radioactief jodium (wat vooral bij kerncentrale-ongelukken vrijkomt), en werken niet tegen andere soorten straling. Neem ze op het juiste moment, niet op goed geluk. |
| Wat gebeurt er als je teveel straling binnenkrijgt? | Dat hangt af van de dosis. Lage doses? Mogelijk niks of verhoogd risico op kanker. Middelhoge doses? Misselijkheid, zwakte, haaruitval. Hoge doses? Ernstige stralingsziekte en binnen weken of dagen fatale gevolgen. |
| Kun je een nucleaire winter overleven? | Theoretisch wel, maar het wordt geen pretje. Minder zonlicht = mislukte oogsten, kouder klimaat, hongersnood. Goede voorraden en een veilige schuilplek zijn essentieel. |
| Wat gebeurt er met auto’s en elektronica bij een kernexplosie? | Een EMP (elektromagnetische puls) kan ze uitschakelen. Nieuwere auto’s met veel elektronica? Grote kans dat ze uitvallen. Oudere, minder geavanceerde voertuigen (of die goed afgeschermd zijn) hebben meer overlevingskans. |
| Is radioactieve besmetting hetzelfde als straling? | Nope. Straling is energie die door de lucht reist. Besmetting betekent dat je radioactief materiaal op je huid, kleding of inwendig hebt (bijvoorbeeld door inademen of inslikken). |
| Hoe herken je stralingsziekte? | Misselijkheid, braken, diarree, zwakte, huidproblemen, haaruitval. Hoe sneller de symptomen opkomen, hoe slechter het nieuws meestal is. |
| Werken loodvesten zoals in ziekenhuizen? | Een beetje, maar ze beschermen alleen tegen bepaalde soorten straling (zoals röntgen). Bij een kernexplosie? Niet genoeg. Beton en aarde zijn veel betere bescherming. |
| Wat als je nergens een schuilkelder hebt? | Gebruik de beste optie die je hebt. Binnen, midden in een gebouw, weg van ramen en muren. Kelders zijn top, maar zelfs een badkamer zonder ramen is beter dan buiten blijven. |
| Hoe lang blijft een gebied radioactief na een explosie? | Hangt af van de bom en weersomstandigheden. Fallout neemt af in sterkte, maar sommige gebieden blijven decennialang gevaarlijk. Tsjernobyl? Nog steeds besmet. Hiroshima? Na enkele jaren weer bewoonbaar. |
| Kun je een kernramp voorspellen? | Niet echt. Spanningen tussen landen kunnen oplopen, maar een directe waarschuwing? Onwaarschijnlijk. Sommige landen hebben nucleaire alarmsystemen, maar als het zover komt, heb je vaak maar minuten om te reageren. |
| Helpt schuilen onder een tafel zoals bij aardbevingen? | Tegen de explosie? Nee. Tegen rondvliegend glas en puin? Een beetje. Maar als je dichtbij genoeg bent om dit te overwegen, zit je sowieso in de gevarenzone. |
| Moet je echt plat op de grond liggen als je buiten bent? | Ja, als je de flits ziet en geen directe dekking hebt. De drukgolf komt snel, maar als je plat ligt met je gezicht van de explosie af, minimaliseer je de impact. Daarna? Zo snel mogelijk weg! |
| Wat als er meerdere explosies zijn? | Kan gebeuren, vooral bij een grootschalig conflict. Dat betekent: fallout kan zich ophopen, en het wordt nóg belangrijker om een veilige schuilplek te hebben. |
| Is een nucleaire oorlog het einde van de wereld? | Niet per se, maar het zou een gigantische ramp zijn. Afhankelijk van de schaal kan het een regio, een land of zelfs de hele planeet ontwrichten. Kleine aanvallen? Overleefbaar. Wereldwijde kernoorlog? Dan wordt het echt donker. |
Gevolgen en risico’s
De gevolgen van vrijkomende radioactieve straling kunnen verstrekkende en langdurige gevolgen hebben. Hele landstreken kunnen gedurende vele jaren onbewoonbaar worden, waarbij ook landbouw niet aan de orde is.
Er kan bij mensen stralingsziekte optreden. Dat komt echter alleen voor bij mensen die aan extreem hoge stralingsdoses zijn blootgesteld. Bijvoorbeeld als je bij een beschadigde reactor aanwezig bent of tewerkgesteld wordt. Specifieke verschijnselen zijn braken, brandwonden, massale haaruitval. Zonder behandeling kan stralingsziekte tot de dood leiden. Mensen in de omgeving van de kernramp worden wel door de radioactieve wolk getroffen, maar ontwikkelen geen stralingsziekte. Radioactieve straling kan het DNA in lichaamscellen beschadigen. Bij verhoogde blootstelling neemt de kans op gezondheidsschade toe, zoals het ontstaan van kanker. De effecten zijn afhankelijk van de hoeveelheid en de duur van blootstelling aan de straling.
Er bestaat overigens geen veilig niveau voor blootstelling aan straling. Lagere niveaus hebben echter relatief lagere risico’s tot gevolg.
Voorbeelden van (dreigende) kernrampen
Kernramp van Tsjernobyl (1986)
Het ongeluk in de kerncentrale van Tsjernobyl in Oekraïne (toen nog deel van de Sovjet-Unie) in 1986 was het resultaat van een gebrekkig reactorontwerp dat werd bediend met onvoldoende opgeleid personeel. Het ongeval ontstond uiteindelijk door een menselijke fout, waarbij bewust controle- en veiligheidsmechanismen werden uitgeschakeld om een test uit te voeren.1Nucleair Forum. Tsjernobyl: de feiten. https://www.nucleairforum.be/thema/veiligheid-als-prioriteit/tsjernobyl-de-feiten (ingezien op 5-3-2022) Na de explosies was de reactor vernietigd en kwam er ten minste 5% van de radioactieve reactorkern in het milieu terecht. Grote hoeveelheden radioactieve gassen en deeltjes werden verspreid over het noordelijke halfrond. Twee fabrieksarbeiders in Tsjernobyl stierven als gevolg van de explosie in de nacht van het ongeval. Nog eens 28 mensen stierven binnen een paar weken als gevolg van het acute stralingssyndroom.
Kernramp van Fukushima (2011)
Op vrijdag 11 maart 2011 vond er buiten de kust van noordoost Honshu, Japan, een grote aardbeving plaats. Deze had een kracht van 8,9 op de schaal van Richter. De aardbeving veroorzaakte een verwoestende tsunami.2KNMI. Zware aardbeving en tsunami bij Japan op 11 maart 2011. https://www.knmi.nl/over-het-knmi/nieuws/zware-aardbeving-en-tsunami-bij-japan-op-11-maart-2011 (ingezien op 5-3-2022) Hierdoor liepen meerdere nucleaire installaties van de kerncentrale van Fukushima door gebrek aan koeling grote schade op. Er kwamen daarbij gedurende een aantal dagen veel radioactieve stoffen vrij.
Aanval op kerncentrale van Zaporizja in Oekraïne (2022)
In februari 2022 viel Rusland Oekraïne binnen. De nachtelijk aanval op de Oekraïense kerncentrale Zaporizja, waarbij er een brand heeft gewoed, bewees de ‘roekeloosheid’ van de Russische oorlog in Oekraïne die de dictator Poetin was begonnen, waarschijnlijk gedreven door het megalomane verlangen om het heilig Russische rijk te herstellen.3WNL. Hoogleraar: ‘Poetin ziet zichzelf als redder van Russische ziel, het is een heilige strijd’. https://wnl.tv/2022/03/05/hoogleraar-poetin-ziet-zichzelf-als-redder-van-russische-ziel-het-is-een-heilige-strijd/ (ingezien op 5-3-2022) Met de vlammen in de centrale laaide wereldwijd de bezorgdheid en angst voor een nucleaire ramp op. Zaporizja was in 2022 de grootste kerncentrale van Europa.
Op 11 augustus 2022 en een aantal andere momenten zou de kerncentrale van Zaporizja opnieuw zijn bestookt met artillerie. Rusland en Oekraïne beschuldigen elkaar.
De kerncentrale van Zaporizja in Oekraïne krijgt weer elektriciteit via een van de hoofdkabels van het complex, zo heeft het Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA) op 17 september 2022 bekendgemaakt. De vier hoofdkabels raakten beschadigd bij gevechten rond de centrale, maar een van de kabels is nu hersteld.4Dagblad van het Noorden. Hoofdkabel Oekraïense kerncentrale Zaporizja hersteld. https://dvhn.nl/buitenland/Hoofdkabel-Oekra%C3%AFense-kerncentrale-Zaporizja-hersteld-27932465.html (ingezien op 18-9-2022)
Kerncentrale van Tsjernobyl in Oekraïne (2022)
Op 9 maart 2022 waarschuwde het internationale atoomenergieagentschap IAEA dat de situatie in de door Russische troepen ingenomen kerncentrale van Tsjernobyl in Oekraïne verslechtert. IAEA-topman Rafael Gross zei ‘zeer bezorgd’ te zijn over de stress waaronder het personeel van de kerncentrale verkeert en ‘mogelijke risico’s voor de nucleaire veiligheid’.
De centrale werd aan het begin van de oorlog in Oekraïne wekenlang bezet door het Russische leger, dat er onder meer loopgraven had gegraven. Het IAEA zei in april, toen de Russische militairen waren vertrokken, dat de stralingsniveaus verhoogd waren maar geen gevaar vormen voor mensen.
Kernramp overleven: wat te doen?
Ga schuilen in je huis en sluit deuren en ramen
Zoek beschutting binnenshuis. Het is daarbij de bedoelding van de radioactiviteit buiten blijft en naar binnen komt. De Rijksoverheid adviseert:
“Blijf binnen of ga naar binnen en sluit deuren en ramen en alles wat als ventilatie werkt. Bijvoorbeeld een afzuigkap, ontluchtingskoker en muur- en toiletrooster.”5Rijksoverheid. Hoe kan ik mezelf beschermen bij een kernongeval (kernramp)? https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/straling/vraag-en-antwoord/hoe-kan-ik-mezelf-beschermen-bij-een-kernongeval (ingezien op 5-3-2022)
Het is belangrijk om de tijd van blootstelling zo veel mogelijk te beperken. Het is daarom zaak om zo snel mogelijk naar binnen te gaan en daar te blijven. Blijf binnen, tenzij voor noodzakelijk verplaatsingen, bijvoorbeeld als je eten nodig hebt.
Tenzij je wordt geïnstrueerd om naar buiten te gaan, kun je het beste in huis blijven totdat het risico op besmetting is afgenomen. Over het algemeen wordt aanbevolen om na een nucleaire explosie minimaal 24 uur binnen te blijven.
Douchen
Mensen die tijdens een explosie buiten waren, moeten zo snel mogelijk douchen, waarbij het water warm is en er voorzichtig zeep wordt aangebracht. Niet te hard schrobben, want dat kan de huid beschadigen en de huid fungeert als een natuurlijke beschermende barrière. Dit wil je niet stukmaken. Je dient ook eventuele snijwonden of schaafwonden afdekken tijdens het afspoelen.
Gebruik geen conditioner, bodylotion of gezichtscrème na blootstelling aan een nucleaire explosie, aangezien deze producten zich kunnen binden aan radioactieve deeltjes en deze in je huid en haar kunnen opsluiten.
Snuit je neus en veeg je oren en oogleden schoon, want op deze plekken kan vuil terechtkomen. De buitenste kledinglagen moet je in een plastic doen en daarna verzegelen, samen met eventuele tissues of doeken die worden gebruikt om je lichaam of gezicht af te vegen.
Voedsel
Het is veilig om voedsel uit verzegelde verpakkingen, flessen of blikjes te consumeren. Je kunt ook items uit je voorraadkast of koelkast eten, zolang je kookgerei, keukengerei en het aanrecht afveegt. Maar alles wat onbedekt blijft, zoals fruit of groenten uit een tuin, is onveilig om te eten.
Luister naar de calamiteitenzender
Luister naar de regionale radio (calamiteitenzender) en kijk op crisis.nl voor actuele informatie en adviezen.
Jodiumtabletten nemen bij een kernongeval
Bij een kernongeval kunnen radioactieve stoffen vrijkomen. Deze verspreiden zich via de lucht. Hierdoor kunnen water, lucht, grond en gewassen besmet raken.
Een van die stoffen die vrijkomen, is radioactief jodium. Via inademing, de huid of het eten van besmet voedsel kan deze stof in het lichaam terechtkomen en door de schildklier worden opgenomen.6GGD Zuid Limburg. Jodiumtabletten. https://www.ggdzl.nl/professionals/geneeskundige-hulp-bij-ongevallen-en-rampen/jodiumtabletten/ (ingezien op 5-3-2022) Op de langere termijn kan dit bij jonge mensen schildklierkanker veroorzaken. Door tijdig jodiumtabletten in te nemen, raakt de schildklier verzadigd met stabiel jodium. Dat is ongevaarlijk. De schildklier zet het om in schildklierhormoon en zal daarbij een soort van reservoir zijn. Door tijdig jodiumtabletten te nemen heeft je schildklier nauwelijks meer ruimte om radioactief jodium op te nemen. Dat is precies wat je beoogt. Hierdoor neemt de kans of om schildklierkanker te ontwikkelen
Jodiumtabletten zijn verkrijgbaar bij de apotheek. In Nederland hebben ruim 1,2 miljoen huishoudens in de omgeving van een kernreactor of kerncentrale jodiumtabletten in huis.7Rijksoverheid. Jodiumtabletten voor bewoners in de buurt van een kerncentrale. https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/straling/jodiumtabletten (ingezien op 5-3-2022)
Hoe overleef je een kernramp? (video)
Uit de oude doos
‘Kernramp’ werd in 1993 als lemma opgenomen in de negende herdruk van de Winkler Prins, een Nederlandse encyclopedie. Dr. L. Röst was destijds hoofdredacteur.
Reacties en ervaringen
Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.
