Hoofdschimmel: symptomen, oorzaken en behandeling

Last Updated on 18 november 2023 by M.G. Sulman

De medische benaming van hoofdschimmel is ‘tinea capitis’ en het wordt ook wel ‘ringworm’ genoemd. Deze naam verwijst naar de cirkelvorm van de aangedane plekken. Hoofdschimmel is een schimmelinfectie van het behaarde hoofd, de wenkbrauwen en de wimpers. Deze vorm van huidschimmelinfectie komt in Nederland niet zo heel vaak meer voor. Het wordt vooral gezien bij kinderen. De infectie kan zich op verschillende manieren voordoen. Je kan last hebben van een oppervlakkige schilfering van de hoofdhuid, maar er kunnen ook kale plekken (alopecia) en diepe abcessen ontstaan.

Hoofdschimmel
Hoofdschimmel / Bron: Gzzz, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=88694501

Wat is hoofdschimmel?

Hoofdschimmel of tinea capitis is een schimmelinfectie van de behaarde hoofdhuid. Het is ook bekend als ringworm op de hoofdhuid. Symptomen van hoofdschimmel zijn onder meer haaruitval, droge schilferige gebieden, roodheid en jeuk (zie foto). Tinea barbae  (baardschimmel of baardschurft) is in wezen dezelfde aandoening, maar dan met betrekking tot het baardgebied.

Symptomen van hoofdschimmel

Hoofdschimmel is een schimmelinfectie van de behaarde hoofdhuid, maar schimmels kunnen ook voorkomen in de baardstreek, op de onderarmen en de handruggen. Je kan last krijgen van een (langzaam uitbreidende) kale plek op het behaarde hoofd. De aangedane plek is ontstoken (er treedt rode verkleuring op), schilfert en soms zijn er puskopjes zichtbaar. Als je de plek van dichtbij bestudeerd, zie je dat de haren niet uitgevallen zijn, maar vlak boven het huifoppervlak zijn afgebroken.

Schimmels kunnen besmettelijk zijn. Bijvoorbeeld via de kam, hoofddeksels en dergelijke. Nadat de behandeling is ingezet, zal de besmettelijkheid afnemen.

De tekenen en symptomen van ringworm op de hoofdhuid kunnen variëren, maar het verschijnt meestal als jeukende, schilferige, kale plekken op het hoofd / Bron: Wikimedia Commons

Complicaties

Kerion en haaruitval

In sommige gevallen veroorzaakt hoofdschimmel ‘kerion’. Dit is een ernstige, pijnlijke ontsteking van de hoofdhuid. Kerion verschijnt als zachte, verhoogde zwellingen die pus bevatten en dikke, gele korstvorming op de hoofdhuid veroorzaken.

In plaats van te breken, valt het haar uit of kan het gemakkelijk worden uitgetrokken. Kerion kan worden veroorzaakt door een te heftige reactie op de schimmel en kan leiden tot permanente littekens, haaruitval en plaatselijke kaalheid.

Oorzaken van hoofdschimmel

Hoofdschimmel is een onschuldige, doch vervelende aandoening. Huidschimmels zijn overal aanwezig en er is niemand die er niet mee in aanraking komt. Er ontstaat pas ene infectie op het moment dat de schimmel de huid en haarzakjes binnendringt en zich uitbreidt. Onder normale omstandigheden beschermt de huid tegen infecties, maar wanneer die bescherming minder goed werkt kan er een infectie ontstaan. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren als de huid geïrriteerd is door frequent wassen met shampoo, als gevolg waarvan de vetzuren die de huid beschermen weggespoeld worden. De volgende mensen zijn gevoelig voor schimmelinfecties:

  • ouderen
  • mensen met verminderde weerstand (bijvoorbeeld als gevolg van chemokuren of besmetting met aids)
  • mensen met diabetes mellitus (suikerziekte)

Wie krijgt tinea capitis?

Hoofdschimmel treft voornamelijk jongere kinderen, met een piek tussen de drie en zeven jaar. Het kan ook volwassenen treffen, vooral degenen die immuungecompromitteerd zijn. Een patiënt met een immuundeficiëntie wordt immuungecompromitteerd genoemd. Deze persoon heeft dan vaak een ziekte die het immuunsysteem verzwakt.

Tinea capitis wordt in de meeste delen van de wereld aangetroffen, hoewel de prevalentie van een bepaalde schimmelsoort die tinea capitis veroorzaakt geografisch varieert. Risicofactoren zijn onder meer diercontact, veel personen in het huishouden, lagere sociaaleconomische status, warme, vochtige omgevingen en contactsport.

Risicofactoren

Risicofactoren voor hoofdschimmel zijn onder meer:

Leeftijd

Hoofdschimmel komt het meest voor bij peuters, kleuters en schoolgaande kinderen.

Omgang met andere kinderen

Uitbraken van ringworm komen vaak voor op scholen en kinderdagverblijven waar de infectie zich gemakkelijk verspreidt door nauw lichamelijk contact.

Blootstelling aan huisdieren

Een huisdier, zoals een kat of hond, kan de infectie hebben zonder tekenen te vertonen. Kinderen kunnen de infectie krijgen door het dier aan te raken, te knuffelen of te aaien.

Onderzoek en diagnose

Er is vermoedelijk sprake van hoofdschimmel als er een combinatie is van een schilferige hoofdhuid en haaruitval, vooral bij kinderen. De diagnose kan worden bevestigd door huidschubben van de hoofdhuid te nemen of haren uit de aangetaste gebieden te plukken en deze naar een laboratorium te sturen voor onderzoek. De monsters worden op kweek gezet en onder de microscoop bekeken, teneinde te bevestigen dat een schimmelinfectie de oorzaak is. Schimmel groeit langzaam, daarom kunnen de kweekresultaten tot 6 weken duren.

De huisarts gebruikt vaak ook een zogenaamde Wood’s lamp om een schimmelinfectie vast te stellen. Dit is een UVA-lamp die gebruikt wordt voor diagnostiek bij schimmelinfectie (tinea capitis), die in verschillende kleuren oplichten (fluorescentie).

Behandeling van hoofdschimmel

Systemische behandeling

Hoofdschimmel kan na genezing littekens en kale plekken achterlaten, maar een systemische behandeling (d.w.z. een behandeling met pillen) kan dit voorkomen. De systemische behandeling duurt 4 tot 6 weken. Het middel van eerste keus bij volwassenen is ‘Itraconazol’. Voor kinderen is dit middel nog niet geregistreerd en zal ‘Griseofulvine’ de voorkeur genieten.

Lokale behandeling

Lokale behandeling (met smeerseltjes) alleen is bij hoofdschimmel niet toereikend, maar kan worden toegevoegd om de kans op overdracht van de infectie te verminderen. Het gaat dan vaak om een antischimmelgel. Na de eerste week is het niet meer besmettelijk. Voor een optimaal resultaat moet je de kuur helemaal afmaken. Het duurt enige tijd voordat huid en haren zich weer hebben hersteld.

Shampoo bij hoofdschimmel

Teneinde verspreiding van de schimmelsporen tegen te gaan, is het raadzaam om dagelijks het hoofd te wassen met een antischimmel shampoo. De arts kan bijvoorbeeld Nizoral hoofdgel of Betadine shampoo voorschrijven.

Maatregelen om verspreiding te voorkomen

Op scholen en in de thuissituatie kan verspreiding van de infectie beperkt worden door een aantal eenvoudige maatregelen, zoals:

  • Het niet dragen van elkaars hoofddeksels (petjes, hoeden, enz.)
  • Het niet gezamenlijk gebruiken van kammen en haarborstels
  • Het regelmatig reinigen van tondeuses wanneer deze door meerdere gezinsleden worden gebruikt.

Prognose

Hoofdschimmel heeft een goede prognose, waarbij de overgrote meerderheid van de behandelde patiënten zal genezen zonder verdere klachten. Degenen met onbehandelde of resistente tinea capitis, lopen risico op de ontwikkeling van abcessen, een kerion genoemd.

Preventie

Hoofdschimmel is moeilijk te voorkomen omdat de schimmels die het veroorzaken veel voorkomen en zeer besmettelijk zijn. Je kan wel het risico op infectie verminderen door de volgende maatregelen te nemen:

  • Regelmatig de hoofdhuid van je kind wassen met shampoo. Zorg ervoor dat je de hoofdhuid van je kind regelmatig wast, vooral na het knippen.
  • Regelmatig handen wassen. Zorg ervoor dat je kind zijn of haar handen vaak wast om verspreiding van de infectie te voorkomen.
  • Houd gemeenschappelijke of gedeelde ruimtes schoon, vooral in scholen, kinderopvangcentra, sportscholen en kleedkamers.
  • Vermijd besmette dieren. De infectie ziet er vaak uit als een stukje huid waar vacht ontbreekt. In sommige gevallen merk je echter mogelijk geen tekenen op van de ziekte.
  • Deel geen persoonlijke spullen. Leer je kinderen om anderen hun kleding, handdoeken, haarborstels of andere persoonlijke spullen niet te laten gebruiken, of om dergelijke spullen van andere kinderen niet te lenen.
Preventie van hoofdschimmel
Preventie van hoofdschimmel / Bron: M.G. Sulman

Video over hoofdschimmel

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over hoofdschimmel, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.