Zwarte weduwe: spin met dodelijke beet in Nederland

Last Updated on 16 juli 2023 by M.G. Sulman

De zwarte weduwe (Latrodectus mactans) is een zeer giftige spin. Het is zelfs één van de meest giftige spinnen ter wereld. Deze spin is echter niet agressief naar mensen toe. Ze bijten je alleen uit zelfverdediging. Als je hem met rust laat, gebeurt er verder niets. Daar komt bij dat alleen de vrouwtjes je huid doorboren om gif in te spuiten. De mannetjes zijn dus alleszins ongevaarlijk. Deze zwarte weduwe is een spin die oorspronkelijk uit het zuidoosten van de Verenigde Staten en Mexico komt. Inmiddels heeft het zich over alle werelddelen verspreid. Ook in Nederland is de zwarte weduwe gesignaleerd.

*Zwarte weduwe / Bron: Wikimedia Commons*

Wat is de zwarte weduwe?

De zwarte weduwe maakt deel uit van de spinachtigen (Arachnida). Deze vormen een klasse van de geleedpotigen met als de bekendste groep de echte spinnen. Het omvat niet alleen spinnen, maar ook teken, mijten en schorpioenen.

Zijn lichaam is ongeveer 2,5 cm lang (kleiner dan een dubbeltje), en hij heeft lange poten. De zwarte weduwe is glanzend en zwart met een roodoranje of gele vlek in de vorm van een zandloper op zijn buik.

De zwarte weduwe en hun verwanten zijn bijna overal op het westelijk halfrond te vinden op vochtige en donkere plaatsen. Hun favoriete plekjes zijn houtstapels, boomstronken, afvalhopen, schuren waarin spullen opgeslagen zijn, fruit- en moestuinen, in stenen muren en onder rotsen.

Binnenshuis gaan ze naar donkere plekken zoals hoeken van kasten, bergingen of achter meubels. Ze zijn van nature verlegen en bijten alleen als ze zich bedreigd voelen.

Naamgeving

Seksueel kannibalisme

De zwarte weduwe staat bekend om het gedrag van zijn vrouwtjes. Hoewel mensen misschien weinig te vrezen hebben, kan dit niet gezegd worden van de partner van een vrouwelijke zwarte weduwe. In sommige gevallen doden en eten vrouwtjes hun partner op nadat ze gepaard hebben.

Eerder uitzondering dan regel

Seksueel kannibalisme heeft een functie. Vrouwtjes die mannetjes opeten blijken namelijk gezondere broedsels te hebben. Voor de meeste van de vele soorten zwarte weduwen, is kannibalisme echter de uitzondering en niet de regel. Recente studies toonden aan dat mannetjes hongerige vrouwen konden voelen en vermijden. Door geurreceptoren in hun poten te gebruiken, konden mannetjes aan het web van een vrouwtje zien of ze hem waarschijnlijk zou gaan opeten en op basis van deze inschatting een meer veilige partner kiezen.

Zwarte weduwe herkennen

Vrouwtje

De vrouwelijke zwarte weduwe is normaal gesproken glanzend zwart, met een rode zandlopertekening (zie foto) op het onderlijf. Deze markering kan in kleur variëren van geelachtig oranje tot rood en de vorm kan variëren van een zandloper tot een punt.

Mannetje

Het lichaam van een volwassen vrouwelijke zwarte weduwe is ongeveer 1,2 tot 1,6 centimeter, en de poten zijn nog langer. Het mannetje is evenwel drie keer zo klein. Hij is in veel gevallen ook iets lichter van kleur en heeft rode vlekjes.

Europese zwarte weduwe

De Europese zwarte weduwe is zwart van kleur en het achterlijf heeft dertien oranje vlekken. Vandaar de Latijnse naam: tredecimguttatus. Dit betekent dertiengespikkeld. Deze vlekken zijn omzoomd met witte lijnen, zoals duidelijk op de foto is te zien.

Habitat

De zwarte weduwe tref je vaak op de volgende plaatsen aan:

Buitenshuis

Op houtstapels, puinhopen, onder stenen, in holle stronken en in holen voor knaagdieren, alsook in schuren en garages.

Binnenshuis

Binnenshuis tref je de spin vooral aan in ongestoorde, rommelige ruimtes en donkere hoekjes in kelders en kruipruimtes.

Video over de zwarte weduwe

Niet verwarren met de grote steatoda

De in Nederland frequent voorkomende grote steatoda Steatoda grossa wordt vaak aangezien voor een zwarte weduwe. De grote steatoda komt wereldwijd voor in huizen en tuinen. De spin verbergt zich vaak in een spleet. Deze soort heeft echter geen rode vlekken op de lichaamsonderzijde, zoals de zwarte weduwe..

*Grote steatoda (vrouwtje) / Bron: Wikimedia Commons*

Symptomen van de spinnenbeet

Zeer giftig

Een druppel gif van de zwarte weduwe is zo’n 15 keer giftiger dan een druppel gif van de ratelslang. Het volstaat om een mens te doden. Gelukkig voor mensen bijten zwarte weduwenspinnen alleen wanneer ze gestoord worden en injecteren ze vaak geen gif.

Kleinere insecten die in het spinnenweb verstrikt raken, worden verlamd door gif en naar huis gedragen voor het avondeten. Zwarte weduwen gebruiken een enzym om hun slachtoffers te verteren, waardoor er alleen lege karkassen achterblijven.

Spin met een (mogelijk) dodelijk beet

Ofschoon de zwarte weduwe een slechte reputatie heeft, is de beet slechts zelden levensbedreigend (dodelijk).¹ Met name kinderen, ouderen en mensen met een hartziekte lopen een verhoogd risico.

Verschijnselen

De spin van de zwarte weduwe maakt een gif dat je zenuwstelsel aantast. Sommige mensen hebben er een beetje last van, maar anderen kunnen er zeer ernstig op reageren. Je kunt meteen (ernstige) pijn, een branderig gevoel, zwelling en roodheid op de plaats waar je gebeten bent voelen. Mogelijk zie je zelfs de afdruk van twee hoektanden op de beetplek.

Andere symptomen zijn onder meer:

spieren die pijn beginnen te doen en stijf worden, meestal binnen 8 uur
pijnlijke spierspasmen en spierkrampen die beginnen op de plaats van de beet en zich, afhankelijk van de ernst van de vergiftiging, verspreiden richting de spieren in de borst, buik, billen, nek en gezicht
misselijkheid en braken
moeite met ademhalen
ernstige buikpijn of buikkrampen
overmatig zweten
huiduitslag en jeuk
gezwollen oogleden
gevoel van zwakte

Wat te doen?

Als je vermoedt dat je bent gebeten door een zwarte weduwe, ga dan meteen naar de eerste hulp. Vooral als ene kind is gebeten door de spin. Deze beten kunnen dodelijk zijn bij jonge kinderen.

Een arts zal je symptomen beoordelen en beslissen welke behandeling eventueel nog nodig is. Als de klachten ernstig zijn, heb je mogelijk spierverslappers of sterke pijnstillers nodig. Het kan zijn dat je in het ziekenhuis moet blijven, hoewel dat zelden het geval is.

In de meest ernstige gevallen kan de arts je een antivenine (antitoxine) injecteren. Dit middel neutraliseert het gif van de zwarte weduwe.

Challenge: zal de zwarte weduwe mij bijten?

Zwarte weduwe in Nederland

De 74-jarige Leon Beek stuitte in augustus in Lochem op de spin, op het opstapbankje van zijn caravan. Dat schrijft De Gelderlander.² Er is in Nederland nooit eerder een melding gemaakt van een Europese zwarte weduwe (Latrodectus tredecimguttatus), ook soms Mediterrane zwarte weduwe genoemd. Deze soort komt normaliter voor in landen rond de Middellandse Zee. De spin huist vooral in oude wijngaarden of olijfbomen. In de oogstperiode worden dan ook veel mensen gebeten. Ze is verwant aan de Noord-Amerikaanse zwarte weduwe. Beek vermoedt dat hij de spin zelf per ongeluk heeft meegenomen na zijn vakantie in Kroatië.

*Europese zwarte weduwe (mannetje) / Bron: Wikimedia Commons*

De zwarte weduwe (Latrodectus mactans) is echter al vele maken gesignaleerd in Nederland. Eén exemplaar werd bijvoorbeeld in 2006 ontdekt in een autobedrijf in het Friese Damwoude. De spin werd aangetroffen in een Mercedes die net was geïmporteerd uit de VS.

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over de zwarte weduwe, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.