Last Updated on 8 augustus 2023 by M.G. Sulman
De gevlekte scheerling zit vol gif. De plant bevat ongeveer 2% coniine, een alkaloïde. Dit gif is dodelijk in een dosis van 7,5-15 mg per kg lichaamsgewicht.1Kennislink. Toxicologie. Over gifbekers en vingerhoedskruid. https://www.nemokennislink.nl/publicaties/toxicologie-over-gifbekers-en-vingerhoedskruid/ (ingezien op 13-7-2022) Qua hoeveelheid voor volwassenen is dit grofweg te vergelijken met een theelepel water. De plant wordt vanwege haar giftigheid niet meer toegepast binnen de plantengeneeskunde, maar wel binnen de homeopathie. In Nederland tref je deze plant vooral aan in bermen, waar het aan een gestage opmars bezig is.2RTL Nieuws. Gevaarlijke plant maakt opmars in berm: ‘Kan dodelijk zijn’. https://www.rtlnieuws.nl/editienl/artikel/5319027/gevlekte-scheerling-giftige-plant-dodelijk-herkennen (ingezien op 13-7-2022)
Wat is de gevlekte scheerling?
Lid van de schermbloemenfamilie
De gevlekte scheerling (Conium maculatum) is een zeer giftige plant uit de schermbloemenfamilie (Umbelliferae of Apiaceae). Samen met de waterscheerling (Cicuta virosa) en hondspeterselie (Aethusa cynapium) is het een van de meest giftige soorten van de schermbloemen. Het sap werd onder meer gebruikt om de gifbeker voor de filosoof Socrates (469-399 v.Chr.) te bereiden. De Fransen noemen de gevlekte Scheerling dan ook wel: ciguë de Socrate of ciguë des anciens.
Waaraan kun je de plant herkennen?
De gevlekte scheerling groeit als tweejarige kruidachtige plant en bereikt een hoogte van 80 cm tot 2,5 meter. De witachtige wortel is spoelvormig. De ronde, holle stengels zijn kaal, in de lengte geribbeld. De stengels zijn blauwgroen en hebben kenmerkende bruinrode vlekken aan de onderkant. De meervoudig geveerde bladeren met bladschedes lijken op die van de niet-giftige weidekervel (Silaum silaus) en echte kervel (Anthriscus cerefolium). De gevlekte scheerling bloeit met witte schermen. Je ziet de plant in bermen en bosschages. Deze schermbloemige lijkt erg veel op fluitenkruid (Anthriscus sylvestris). De soort bloeit van juni tot september.
Naamgeving
Bij kneuzing geeft de plant een ‘muisachtige’ geur, een geur van muizenurine. Vooral de bladeren hebben een onaangename geur. Naar deze typische geur verwijst de Nederlandse naam Scheerling naar. Scheerling is afgeleid van de zeer oude benaming Scerninc; in het Oudsaksisch Skerning, dat is afgeleid van het Middelnederlandse scam of scerninc dat drek of mest beduidt.3Etymologiebank. Gevlekte scheerling. https://etymologiebank.nl/trefwoord/gevlektescheerling (ingezien op 13-7-2022) Gewoonlijk is de stengel onderaan rood tot purperachtig gevlekt, vandaar de aanduiding gevlekte scheerling.4Etymologiebank. Gevlekte scheerling. https://etymologiebank.nl/trefwoord/gevlektescheerling (ingezien op 13-7-2022)
Verspreiding
Het verspreidingsgebied van de gevlekte scheerling omvat oorspronkelijk Europa, West- en Centraal-Azië, West-Siberië, de Kaukasus, India, Pakistan, Marokko, Algerije, Tunesië en Ethiopië. De soort is een neofiet in Noord-, Midden- en Zuid-Amerika, Australië, Nieuw-Zeeland, Micronesië, Zuid-Afrika, Mozambique, Zimbabwe en in Xinjiang. Neofieten zijn soorten die oorspronkelijk niet thuis waren in een bepaald gebied, maar nu wel. Vaak ten koste van inheemse plantensoorten.
Waar zie je de plant?
De gevlekte scheerling komt voor onder heggen, langs wegen (in bermen) en op mesthopen of flink bemeste delen van akkers. Het geeft de voorkeur aan diepere, voedselrijke leembodems en wordt beschouwd als een heuse stikstofindicator.
De gevlekte scheerling zit vol gif
Coniine is de boosdoener
De gevlekte scheerling is een van de meest giftige inheemse plantensoorten. Het actieve ingrediënt, aanwezig in alle delen van de plant, is de alkaloïde coniine, die dodelijk is voor volwassenen in een dosis van 0,5 tot 1 g. De gevlekte scheerling bevat tussen de 1,5 en 2,0% van deze alkaloïde. De stof wordt ook opgenomen uit beschadigde delen van de plant via de niet-verwonde huid en veroorzaakt dan roodheid en uiteindelijk blaarvorming. Je krijgt er dus een rode huid en blaren van.
Daarnaast komen andere alkaloïden voor in de plant, zoals conhydrine, pseudoconhydrine, coniceïne en methylconiïne. De gifstoffen zijn vooral geconcentreerd in de onrijpe vruchten. Het tast vooral het zenuwstelsel aan.
Vergiftigingsverschijnselen
Wat zijn de symptomen van een vergiftiging met de gevlekte scheerling? Een vergiftiging met de gevlekte scheerling manifesteert zich als een branderig gevoel in de mond en keel, verhoogde speekselproductie, misselijkheid, visuele stoornissen, verlies van het vermogen om te spreken en te slikken en spierkrampen. Uiteindelijk treedt de dood in als gevolg van ademhalingsverlamming terwijl je volledig bij bewustzijn bent. Bij een ernstige vergiftiging ga je dus dood door verstikking. Vergiftiging kan vooral optreden door verwisseling met schermbloemigen die op elkaar lijken, zoals de sterk gelijkende weidekervel of peterselie. De sterke geur van muizenurine, de gespleten bladeren en de roodachtige vlekken op de stengels zijn echter duidelijke onderscheidende kenmerken.
Vergiftiging komt ook voor bij grazende dieren en ook bij varkens, hoewel de dieren de plant in de wei vermijden. Er schuilt echter gevaar in groenvoer. Het gif wordt heel langzaam, maar niet volledig afgebroken als het opdroogt.
Gevallen van vergiftiging met de gevlekte scheerling
Hieronder worden enkele gevallen beschreven van (mogelijke) vergiftiging met de gevlekte scheerling.
Nieuwolda, 1858
In de Provinciale Drentsche en Asser courant van 24 juli 1858 stond het volgende verhaal opgetekend over een (mogelijke) vergiftiging met gevlekte scheerling of dolle kervel.5BINNENLANDSCHE BERIGTEN.. “Provinciale Drentsche en Asser courant”. Assen, 24-07-1858, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 13-07-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010780494:mpeg21:p002 Dolle kervel schijnt overigens niet zo dodelijk te zijn als haar grotere zus, de gevlekte scheerling.
— Uit Nieuwolda wordt bet volgende geschreven: Een treurig ongeval heeft zondag 11. in ons dorp plaats gehad. In het huisgezin van J. G. Antema werden na het middagmaal allen plotseling erg ongesteld: hevige braking met bloedafgang, later, vooral bij de moeder, ijlhoofdigheid [verwardheid], zoodat ze aanhoudend moest bewaakt worden. De drie kinderen waren spoedig weer hersteld; een jongen van 16 jaren (een besteding van de diaconie) is reeds overleden; een huisvader uit Wagenborgen, juist zondag hier bij zijne familie op bezoek, geeft niet veel hoop op herstel; de ouders zijn beide nog lijdende.
Zonder het nader onderzoek vooruit te loopen, schijnt het vrij zeker, dat onder de soepgroente door onoplettendheid gevlekte scheerling of dolle kervel gekomen en zoo door de lijders in meerdere en mindere male gebruikt is. Jammer dat de eerste uitwerpselen van de patiënten niet bewaard, zijn; men had dan juister oordeel over de oorzaak, kunnen vellen. Dinsdag is van de geheele omstandigheid procesverbaal opgemaakt en aan den officier van justitie te Winschoten toegezonden. — Zou het niet goed zijn, dat van de voorkomende vergiftige planten gedroogde exemplaren in de scholen werden bewaard, om ze zoo meer bekend te maken? Gevallen als deze komen toch meermalen voor.
Steenwijk, 1862
Op 13 april 1862 overleed een jongen, waarschijnlijk aan de gevolgen van vergiftiging met de gevlekte scheerling:
Een kind van den arbeider W. Heinhuis, gisteren met eenige knapen bij de stadsgracht alhier spelende, vond aldaar een witten wortel, waarschijnlijk conium maculatum (gevlekte scheerling), waarvan hij een gedeelte opat. Na eenige oogenblikken werd hij ongesteld en vertoonden zich verschijnselen van vergiftiging, die zoo hevig waren dat het kind, niettegenstaande alle middelen werden aangewend, binnen een uur overleed.
Ilpendam, 1905
In Ilpendam in het jaar 1905:
Een viertal personen te Ilpendam, die ernstig ongesteld werden na het middageten en bleken vergiftigd te zijn, herstellen allen ; vermoedelijk gebruikten zij gevlekte scheerling bij wortelen.
Medicinale toepassingen
Ondanks ernstige veiligheidsproblemen en de hoge mate van giftigheid worden de bladeren, wortel en zaden van de gevlekte scheerling soms gebruikt voor bronchitis, kinkhoest, astma, artritis en andere aandoeningen.6WebMD. Hemlock – Uses, Side Effects, and More. https://www.webmd.com/vitamins/ai/ingredientmono-949/hemlock (ingezien op 13-7-2022)
Er is anno 2022 echter geen goed wetenschappelijk bewijs om deze toepassingen te ondersteunen. Er wordt ten zeerste afgeraden om delen van deze plant te eten of te verwerken tot een medicijn.
Bijwerkingen
Alle delen van de gevlekte scheerling, waaronder de zaden, bloemen en vruchten, zijn onveilig om te gebruiken. De plant is dermate giftig dat het de dood kan veroorzaken. Als je gevlekte scheerling binnen hebt gekregen, dan moet je onmiddellijk medische hulp inroepen.
Het gebruik van gevlekte scheerling kan dodelijk zijn, vooral bij kinderen. Kinderen kunnen zelfs door kleine hoeveelheden van deze plant vergiftigd worden en komen te overlijden. Sommige kinderen zijn gestorven na het eten van bladeren of het gebruik van holle stelen van de plant als erwtenschieter of fluit.
Is de gevlekte scheerling eetbaar?
Wellicht ten overvloede: de gevlekte scheerling is NIET eetbaar. Het gaat hier om een zeer giftige plant. Alle delen ervan zijn giftig.
Herkennen van de gevlekte scheerling (video)
Reacties
Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen met betrekking tot de gevlekte scheerling. Of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.
