Kachelbenen (erythema ab igne): symptomen, oorzaken en behandeling

Last Updated on 10 januari 2024 by M.G. Sulman

Kachelbenen (medische naam: erythema ab igne) is een huidreactie als gevolg van chronische blootstelling met hete voorwerpen of door infraroodstraling (bijvoorbeeld van een straalkachel of een kruik tussen je benen). Meestal gaat het om een temperatuur variërend van 43-46 graden Celcius. Het was ooit een veelvoorkomende aandoening onder ouderen die te dicht bij de kachel zaten om warm te blijven. Door de invoering van centrale verwarming begint erythema ab igne zeldzaam te worden in Westerse landen. De laptop- of warme kruik-variant komt vaker voor. Beperkte blootstelling aan hitte, onvoldoende om een directe verbranding te veroorzaken, veroorzaakt symptomen zoals een milde en voorbijgaande rode uitslag in ene grillig patroon dat wel wat wegheeft van een visnet. Langdurige en herhaalde blootstelling veroorzaakt een duidelijke roodheid en verkleuring van de huid (hyper- of hypopigmentatie). De huid en het onderliggende weefsel kunnen dunner worden (atrofie) en in zeldzame gevallen kunnen er zweren ontstaan. Sommige getroffenen klagen over milde jeuk en een branderig gevoel. De primaire behandeling van deze huidaandoening is het verwijderen van de schadelijke warmtebron die de klachten veroorzaakt. 

Wat zijn kachelbenen?

Kachelbenen of erythema ab igne is een huidreactie die wordt veroorzaakt door chronische blootstelling aan infraroodstraling in de vorm van warmte. Het was ooit een veel voorkomende aandoening bij ouderen die dicht bij de open haard of elektrische kachels stonden of zaten. Hoewel de introductie van centrale verwarming dit type erythema ab igne heeft verminderd, wordt het nog steeds aangetroffen bij personen die worden blootgesteld aan warmte van andere bronnen.

Synoniemen en betekenis

De medische benaming van kachelbenen is ‘erythema ab igne’. Erytheem is de medische term voor een rode kleurverandering van de huid. Ab = door en igne = vuur, warmte. Erythema ab igne betekent dan ook letterlijk ‘roodheid door hitte/vuur’.

In het Engels wordt deze aandoening ’toasted skin syndrome’ genoemd.

Vóórkomen

Kachelbenen of erythema ab igne treft vrouwen vaker dan mannen. Deze huidaandoening kan op elke leeftijd optreden. Onderzoek suggereert dat het aantal mensen met kachelbenen mogelijk toeneemt vanwege moderne warmtebronnen, zoals het gebruik van laptops.¹International Journal of Dermatology. Erythema Ab Igne: New Technology Rebounding Upon Its Users? Int. J. Dermatol 2018 Apr 01;57(4)393-396, F Salgado, MZ Handler, RA Schwartz

Symptomen van kachelbenen

Chronische blootstelling van de huid aan hitte veroorzaakt een grillige pigmentatie van de huid (een roodbruine verkleuring) in een typisch vertakt patroon (zie foto). De huid en het onderliggende weefsel kan op den duur dunner worden (atrofie) met verwijdering van kleine bloedvaatjes, zogeheten ’teleangiëctasieën’. Sommige patiënten kunnen klagen over milde jeuk en een branderig gevoel. Ook kunnen er kosmetische problemen ontstaan. Jaren later kan er op de plek actinische keratose of zelfs huidkanker ontstaan (plaveiselcelcarcinoom).

Oorzaken van kachelbenen

Ontstaan

De huidafwijkingen ontstaan doordat de bloedvaatjes in de lederhuid van het lichaamsdeel dat chronisch is blootgesteld aan de warmtebron, zich uitzetten. Hierdoor treedt er stilstand op in de lokale bloedstroom. Dit resulteert in een typisch grillig vertakt of netvormig patroon van roodheid, later meer roodbruin van kleur als gevolg van toename van pigment op de betreffende plek.

Vooral door laptops en kruiken

In de moderne samenleving is chronische blootstelling aan hitte van een laptop of een warmwaterkruik de meest voorkomende oorzaak van erythema ab igne geworden.²Aria AB, Chen L, Silapunt S. Erythema Ab Igne from Heating Pad Use: A Report of Three Clinical Cases and a Differential Diagnosis. Cureus. 2018 May 16;10(5):e2635. doi: 10.7759/cureus.2635. PMID: 30034957; PMCID: PMC6047836. Andere mogelijke oorzaken zijn:

• autoverwarming
• open haard
• gashaard
• houtkachel
• verwarmde stoelen
• verwarmingsdekens / -pads
• straalkachels
• saunariem
• gasfornuis

In de literatuur komen we een casus tegen van een patiënte die kachelbenen ontwikkelde na 2 weken voetenbaden met Chinese kruidengeneesmiddelen, die ze gebruikte om haar acute enkelverstuiking te behandelen.³Chen JF, Liu YC, Chen YF, Chiang CP, Wang WM. Erythema Ab igne after footbath with Chinese herbal remedies. Journal of the Chinese Medical Association : JCMA. 2011 Jan;74(1):51-53. DOI: 10.1016/j.jcma.2011.01.009. Lichamelijk onderzoek onthulde een netachtige, bruinachtige, milde jeukende hyperpigmentatie rond haar linkerenkel en voet met twee erosies ter grootte van een munt in de buurt van de enkel en bovenop de voet. Alternatieve Chinese geneeskunde, zoals een voetbad met kruiden, is een gangbare medische praktijk voor de behandeling van acute pijnen en veel chronische aandoeningen van het bewegingsapparaat onder de Chinese en Aziatische bevolking. Het is het afgelopen decennium ook steeds populairder geworden in westerse landen.

Veel mensen dien deze vlekken in eerste instantie vaak over het hoofd vanwege hun symptoomloze aard.

Risicofactoren

Vóór de komst van de centrale verwarming kwam kachelbenen tot tien keer vaker voor bij vrouwen van middelbare leeftijd en oudere vrouwen dan bij mannen, omdat deze personen zich vaker warmden aan kachels of open haarden. Het is vrij zeldzaam bij kinderen.

Risicofactoren zijn onder meer:

• Medische aandoeningen met pijn, die verlicht worden door warmte toe te passen (bijvoorbeeld maligniteit, musculoskeletale aandoeningen, chronische pancreatitis (alvleesklierontsteking), inflammatoire darmaandoening).
• Beroepen / werkomgevingen in de nabijheid van een warmtebron (bijvoorbeeld bakkers en zilversmeden).
• Het laten rusten van laptops en andere elektronische apparaten op een onbeschermde huid.

Onderzoek en diagnose

Huidonderzoek

Vaak is in één oogopslag te zien wat er aan de hand is (diagnose à vue), maar bij twijfel kan er een huidbiopsie worden verricht. Zo kan een patholoog een stukje weefsel onder de microscoop bekijken en beoordelen wat er aan de hand is.

Differentiële diagnose

Kachelbenen lijkt op de symptomen van lichamelijke mishandeling, livedo reticularis (met verkleurde vlekken in netvormig patroon), livedoid vasculitis, poikiloderma atroficans vasculair en cutis marmorata teleangiectatica congenita (een bloedvataandoening). De chronische blootstelling aan warmte is vaak een belangrijke onderscheidende factor.

Behandeling van erythema ab igne

Blootstelling aan warmte vermijden

Allereerst is het van belang om de de bron van chronische blootstelling aan warmte te vermijden. Als het aangedane gebied slechts licht is getroffen met matige roodheid, dan zullen de huidafwijkingen vanzelf verdwijnen. Vaak binnen enkele maanden.

Huidbiopsie

Als de aandoening ernstig is en de huid gepigmenteerd en atrofisch is, dan is spontane genezing onwaarschijnlijk. In dit geval is er een mogelijkheid dat er zich een plaveiselcelcarcinoom vormt. Bij hardnekkige en niet-genezende wondjes en korstjes in de vlek, moet een huidbiopsie worden worden uitgevoerd om (een voorstadium van) huidkanker uit te sluiten.

Zalven en crèmes

Abnormaal gepigmenteerde huid kan jaren zichtbaar blijven. Het pigment zal niet snel verdwijnen. R/ Efudix crème zal door de arts worden voorgeschreven in geval van premaligne veranderingen. Het herstel kan eventueel bespoedigd worden door een crème die vitamine A-zuur (Acid a Vit ®) bevat. Resten kunnen daarna eventueel met een pigmentlaser worden behandeld.

Mesoglycaan en bioflavonoïden

Als erythema ab igne niet op de juiste manier wordt behandeld, kan het chronisch en zelfs kwaadaardig worden. In de literatuur wordt een casus beschreven van een 25-jarige vrouw die succesvol is behandeld met systemische mesoglycaan-gebaseerde therapie en lokale therapie met bioflavonoïden.⁴Gianfaldoni, S., Gianfaldoni, R., Tchernev, G., Lotti, J., Wollina, U., & Lotti, T. (2017). Erythema Ab Igne Successfully Treated With Mesoglycan and Bioflavonoids: A Case-Report. Open access Macedonian journal of medical sciences, 5(4), 432–435. https://doi.org/10.3889/oamjms.2017.123 Flavonoïden zijn stoffen die aanwezig zijn in groente en fruit. Het zijn antioxidanten. Dit zijn stoffen die oxidatie tegengaan. Mesoglycaan is in veel Europese landen goedgekeurd voor de behandeling van aandoeningen van de homeostase van bloedvaten.

Adviezen en patiëntenvoorlichting

De (huis)arts zal je informeren over de oorzaak van deze ziekte. Dit is essentieel voor de behandeling en om herhaling te voorkomen. Als je kachelbenen hebt gekregen  als gevolg van beroepsmatige blootstelling, dan zijn specifieke richtlijnen nodig over hoe blootstelling te voorkomen. Als je last hebt van chronische pijn en vaak hete kruiken gebruikt ter verlichting van de pijn, dan zal de arts alternatieve behandeling voor pijnverlichting adviseren om herhaalde blootstelling te voorkomen.

Verhelpen van kachelbenen door zelfzorg

Wat kun je zelf doen om kachelbenen te verhelpen en te herstellen? Je moet sowieso verdere blootstelling aan hitte vermijden. Je kunt voortaan een plankje als hitteschild gebruiken ter bescherming van je benen tegen de laptop. Wie een goede broek draagt, heeft vaak al aardig wat bescherming.

Casus van een vrouw met kachelbenen

Een casus van een vrouw, genaamd Els, met erythema ab igne door het veelvuldig gebruik van hete kruiken.

Els is een 65-jarige vrouw met artritis. Zij laat haar gewrichten en spieren ontspannen door een warm bad te nemen of een warme kruik op het pijnlijke gewricht te leggen. Ze legt de kruik vaak op haar benen terwijl ze in bed ligt om warm te blijven tijdens koude nachten, vooral in de herfst, winter en het vroege voorjaar. Ze merkte onlangs op dat ze een ongewone huiduitslag op haar bovenbenen had ontwikkeld. Het zag er eerst uit als een lichtrode verkleuring en allengs evolueerde het tot een donkerdere, bruinachtige plek. Ze had verder geen klachten als pijn of jeuk. Ze maakte zich wel zorgen over de huiduitslag. Daarom maakte ze een afspraak met haar huisarts.

Na een vraaggesprek met de huisarts en ene lichamelijk onderzoek, werd de diagnose kachelbenen gesteld. De huisarts adviseerde Els om niet langer kruiken op haar benen te plaatsen teneinde de hittebron te vermijden. De dermatoloog stelde haar gerust en vertelde haar dat de huiduitslag vaak vanzelf zou verdwijnen als de oorzaak van de warmteblootstelling werd weggenomen. De huisarts adviseerde haar om een elektrisch deken te gebruiken in plaats van warme kruiken. Warmte afkomstig van een elektrische deken verlicht stijve en pijnlijke spieren en gewrichten door middel van continue warmte gedurende de nacht.

Na enkele maanden merkte Els dat de huiduitslag stilaan was verdwenen. Ze besloot ook om andere opties te verkennen om haar artritispijn te verlichten, zoals warmtetherapie onder begeleiding van een fysiotherapeut.

Complicaties

Is het gevaarlijk? Complicaties treden gelukkig zelden op. In de literatuur is wordt echter melding gemaakt van maligne (kwaadaardige) transformatie naar plaveiselcelcarcinoom of Merkelcelcarcinoom, beide vormen van huidkanker, waarbij tekenen van hyperkeratose (verhoorning van de huid) of ulceratie (verzwering) optreden als secundaire, premaligne veranderingen.

Prognose: gaan kachelbenen weg of blijven ze?

Gaan kachelbenen weer weg? Kachelbenen heeft een gunstige prognose, mits je niet langer (frequent) blootgesteld wordt aan de uitlokkende warmtebron. Als langdurige blootstelling aanhoudt, bestaat er een risico op permanente dyschromie van de huid (stoornis in de vorming van huidskleur), evenals de mogelijkheid van transformatie in premaligne of maligne (kwaadaardige) huidlaesies. Het is in verband gebracht met de ontwikkeling van plaveiselcelcarcinoom, Merkelcelcarcinoom en huidlymfoom. Als de plekken zich blijven evolueren of gaan zweren, moet een biopsie worden uitgevoerd om maligniteit (kwaadaardigheid) uit te sluiten.⁵Mirgh, S. P., Shah, V. D., & Sorabjee, J. S. (2020). Perils of Technology – Laptop Induced Erythema Ab Igne (Toasted Skin Syndrome) on Abdomen. Indian journal of occupational and environmental medicine, 24(2), 131–132. https://doi.org/10.4103/ijoem.IJOEM_12_19

Preventie

Preventie van erythema ab igne bestaat vooral uit het vermijden van langdurige directe blootstelling aan warmte. Vermijden tevens om te dicht bij dergelijke bronnen te zitten, vooral tijdens de herfst- en wintermaanden.

Kachelbenen bij ‘The Doctors’

Uit de oude doos

Vraag en antwoord over kachelbenen in de rubriek ‘spreekkamer’ in De Telegraaf d.d. 14 september 1962:

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over klachelbenen, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.