Jezus zweet bloed in Gethsémané (Lucas 22:44)

Last Updated on 4 augustus 2023 by M.G. Sulman

In Lucas 22:39-46 staat het verhaal van Jezus in Gethsémané opgetekend. Dit is een tuin bij de Olijfberg waar Jezus de nacht voor hij werd gekruisigd biddend doorbracht: “En Hij [Jezus] ging de stad uit en vertrok, zoals Hij gewoon was, naar de Olijfberg; en ook Zijn discipelen volgden Hem. Toen Hij op die plaats gekomen was, zei Hij tegen hen: Bid dat u niet in verzoeking komt. En Hij verwijderde Zich van hen ongeveer een steenworp afstand, knielde neer en bad: Vader, als U wilt, neem deze drinkbeker van Mij weg; maar laat niet Mijn wil, maar de Uwe geschieden. En aan Hem verscheen een engel uit de hemel, die Hem versterkte. En Hij kwam in zware zielenstrijd en bad des te vuriger. En Zijn zweet werd als grote druppels bloed, die op de aarde neervielen. En toen Hij van het gebed opgestaan was, kwam Hij bij Zijn discipelen en vond hen slapend van droefheid. En Hij zei tegen hen: Hoe kunt u slapen! Sta op, en bid dat u niet in verzoeking komt.”

Jezus Christus op de Olijfberg
Jezus Christus op de Olijfberg / Bron: Wikimedia Commons

Jezus in Gethsémané

Olijfpers

De laatste dag voor zijn dood ging Jezus naar Gethsémané, een tuin of hof die tegen de Olijfberg aan lag. Gethsémané is bekend geworden door het verraad van Judas en de arrestatie van Jezus. ​ De naam Gethsémané is afgeleid van het Aramese woord gat semãnê, wat ‘olijfpers’ betekent, hetgeen suggereert dat er in vroegere tijden een olijfpers heeft gestaan.1Olive oil times. The Gethsemane and Its Sacred Olive Oil. https://www.oliveoiltimes.com/world/the-gethsemane-and-its-sacred-olive-oil/62751 (ingezien op 4-4-2021) Dit is een stuk gereedschap waarmee je olie uit olijven kunt verkrijgen. De olijven worden platgewalst tussen grote granieten molenstenen. De olie die dat proces wordt verkregen, wordt opgevangen in een vat.2Bijbelaantekeningen. Olijfpers. http://www.bijbelaantekeningen.nl/blog/2010/06/07/olijfpers (ingezien op 4-4-2021) Er is een eerste, tweede en derde persing.3Ottavio ranch. OLIJFOLIE – EXTRA VIERGE OF NIET. https://ottavioranch.weebly.com/storie-dolio/classificatie-van-olijfolie (ingezien op 4-4-2021)

Olijfpers van basaltsteen
Olijfpers van basaltsteen bij Gamla, een oude joodse stad op de Golanhoogte / Bron Davidbena (wikimedia Commons)

Uitgeperst onder een molensteen

Het beeld van Jezus in Gethsémané, waar hij de nacht voor zijn kruisiging naartoe ging, geeft een levendig beeld van de hevigheid van zijn emotionele en lichamelijke lijden en de zware zielenstrijd waarin hij verkeerde. Het gewicht van de zonden van de wereld drukte op hem als een molensteen die de olijven verpulvert en uitperst. Zijn zweet werd als grote druppels bloed, die uit zijn poriën geperst werden, en dat – om met ds. Klaas Schilder te spreken – ‘in zo’n overvloeiende mate, en met zulk een kracht, dat die druppels zelfs op aarde neergevallen zijn’4K. Schilder. Christus in zijn lijden. Deel 1. Christus aan den ingang van zijn lijden. J.H. Kok N.V., 1e druk 1930. (Lucas 22:44). Het druppelde van hem af zoals olijfolie die uit olijven wordt geperst. Je hebt drie persingen. Evenzo bad Jezus drie keer met dezelfde woorden (Mattheüs 26:44).

Alleen Lucas vermeldt het bloed zweten

Het fenomeen ‘bloed zweten’ staat in de medische literatuur bekend onder de naam ‘hematidrosis’ of ‘hematidrose’, dat naar verluidt optreedt wanneer een persoon de dood in de ogen ziet of zich in een andere acute stressvolle of angstige situatie begeeft.5Jagannathan, V., Rajasekar, M., Mathivanan, S., & Mehta, M. (2016). Spontaneous ear nose throat bleed: hematohidrosis an unknown entity series of eight cases. International Journal of Otorhinolaryngology and Head and Neck Surgery, 2, 164-167. Lucas, de schrijver van het Lucasevangelie, was een arts (Kolossenzen 4:14). Deze geneesheer vermeldt als enige het verschijnsel dat Jezus bloed zweette; de andere evangelieschrijvers maken hier geen gewag van. Dat Lucas een arts was zou dit kunnen verklaren. Lucas had ook een grote aandacht voor Jezus’ genezingen.

Andrea Mantegna's Doodsangst in de hof, uit circa 1460
Andrea Mantegna’s Doodsangst in de hof, uit circa 1460 / Bron: The Yorck Project (2002) 10.000 Meisterwerke der Malerei (DVD-ROM), distributed by DIRECTMEDIA Publishing GmbH. ISBN: 3936122202., Publiek domein, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=154510

Tekstkritisch probleem: Lucas 22:43-44

Bepaalde moderne geleerden hebben geopperd dat dit gedeelte oorspronkelijk niet bij het Lucasevangelie hoort. Het zou later aan de tekst van Lucas zijn toegevoegd vanwege theologische redenen, zo stelt men dan.

Oude Griekse handschriften

Lucas 22:43–44 is een passage in het Nieuwe Testament die ontbreekt in veel oude Griekse handschriften. De verzen staan echter wel in het oudste fragment dat we hebben van Lucas 22, een papyrus uit de laat tweede, vroeg derde eeuw (0171).6Blumell, Lincoln H., “Luke 22:43–44: An Anti-Docetic Interpolation or an Apologetic Omission?” (2014). Faculty Publications. 3452. https://scholarsarchive.byu.edu/facpub/3452 (ingezien op 4-4-2021) Deze snipper wordt soms ook later gedateerd, maar het zijn onder meer Pasquale Orsini7Pasquale Orsini is een Italiaanse paleograaf, bibliothecaris en professor aan de Università di Catania-Siracusa. en Willy Clarysse8Willy Clarysse is professor emeritus aan de onderzoekseenheid Oude Geschiedenis van KU Leuven en heeft onder meer papyrologie als onderzoeksgebied (gehad). die hebben betoogd dat 0171 zeer goed te dateren is in de late tweede of vroege derde eeuw.9Orsini, P., & Clarysse, W. (2012). Early New Testament Manuscripts and Their Dates A Critique of Theological Palaeography. Ephemerides Theologicae Lovanienses, 88, 443-474. Hoe dan ook, 0171 is ouder dan alle manuscripten die Lukas 22: 43-44 uitsluiten en het biedt daarom ondersteuning voor de opvatting dat de verzen door Lucas zijn opgetekend.10Zie: Joseph Hyatt. ἐν ἀγωνίᾳ: THE TEXT CRITICAL ISSUE OF LUKE 22:43-44. Reformed Theological Seminary, Charlotte, 5-12-2019.

Papyrus-snipper 0171 / Bron: Gregory-Aland, manuscript of the New Testament, Public Domain, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=18790135

Interpolatie of juist een weglating?

Anti-docetische argument

Zoals gezegd zijn er geleerden die hebben geopperd dat de verzen Lucas 22:43-44 oorspronkelijk niet bij dit evangelie hoort. Het zou er later aan zijn toegevoegd vanwege een theologisch motief, alhoewel er ook argumenten aangevoerd kunnen worden dat deze verzen juist zijn weggelaten om theologische redenen.11Zie: Joseph Hyatt. ἐν ἀγωνίᾳ: THE TEXT CRITICAL ISSUE OF LUKE 22:43-44. Reformed Theological Seminary, Charlotte, 5-12-2019. Het is nochtans waarschijnlijker dat deze passage opzettelijk uit Lukas is weggehaald in plaats van geïnterpoleerd.12Blumell, Lincoln H., “Luke 22:43–44: An Anti-Docetic Interpolation or an Apologetic Omission?” (2014). Faculty Publications. 3452. https://scholarsarchive.byu.edu/facpub/3452 (ingezien op 4-4-2021)

Veel onderzoekers denken dat Lucas 22:43-44 later aan de tekst van Lucas is toegevoegd om in stelling te brengen tegen het docetisme. De doceten leerden dat het lichaam van Christus slechts schijn was en niet werkelijk aanwezig. Het vers dat Jezus bloed zweette en dat hij kracht van een engel kreeg, zouden dan later zijn toegevoegd.13Debijbel.nl. tekstkritisch probleem: Lucas 22:43-44. https://debijbel.nl/wereld-van-de-bijbel/over-bijbelvertalen/bronteksten/7263/tekstkritisch-probleem-lucas-22-43-44 (ingezien op 4-4-2021)

Het anti-docetische argument kan mogelijk Lukas 22:44 verklaren, aangezien dit vers spreekt over Jezus’ doodsangst en zweet, maar wat maakt vers 43 nu onmiskenbaar anti-docetisch? Bovendien kun je je afvragen hoe Lukas 22: 43-44 precies had kunnen dienen als een overtuigende anti-docetische bewijstekst tegen groepen als het valentinianisme, in de Romeinse oudheid de meest verbreide en invloedrijke stroming binnen de gnostiek. Deze gnostici ontkenden expliciet dat het de Heiland was die aanwezig was in de hof van Gethsémané.14Blumell, Lincoln H., “Luke 22:43–44: An Anti-Docetic Interpolation or an Apologetic Omission?” (2014). Faculty Publications. 3452. https://scholarsarchive.byu.edu/facpub/3452 (ingezien op 4-4-2021) Er zijn ook andere passages in Lucas die hadden kunnen dienen als anti-docetische bewijsteksten (22:20; 24:39, 41-43), hetgeen een interpolatie overbodig maakt.15Blumell, Lincoln H., “Luke 22:43–44: An Anti-Docetic Interpolation or an Apologetic Omission?” (2014). Faculty Publications. 3452. https://scholarsarchive.byu.edu/facpub/3452 (ingezien op 4-4-2021)

Bart D. Ehrmans schematische overzicht van vier vroegchristelijke sekten, met docetisme als leer van de marcionieten
Bart D. Ehrmans schematische overzicht van vier vroegchristelijke sekten, met docetisme als leer van de marcionieten / Bron: Nederlandse Leeuw (Wikimedia Commons)
Apologetische weglating

Bovendien kan beargumenteerd worden dat er redenen waren om deze passage bij het overschrijven juist wég te laten. Zo waren er tegenstanders van het christendom, zoals Celsus, Porphyrius en Justinius, die deze verzen in stelling brachten om te laten zien dat Jezus een zwak en laf figuur was.16Debijbel.nl. tekstkritisch probleem: Lucas 22:43-44. https://debijbel.nl/wereld-van-de-bijbel/over-bijbelvertalen/bronteksten/7263/tekstkritisch-probleem-lucas-22-43-44 (ingezien op 4-4-2021) Celsus merkt op dat Jezus in feite een lafaard was aangezien hij zich zo gedroeg en dat hij zijn dood niet heldhaftig kon aanvaarden met de juiste gezindheid. Hij schilderde Jezus af als weinig meer dan een zielige charlatan. Celsus betwistte daarmee de goddelijkheid van Jezus.17Blumell, Lincoln H., “Luke 22:43–44: An Anti-Docetic Interpolation or an Apologetic Omission?” (2014). Faculty Publications. 3452. https://scholarsarchive.byu.edu/facpub/3452 (ingezien op 4-4-2021) Veel christenen zaten om die reden in hun maag met deze verzen. Het schrappen van deze teksten zou dan uitkomst bieden. Kerkvader Epifanius vermeldt dat er orthodoxe christenen waren die deze passage liever schrapten.18Debijbel.nl. tekstkritisch probleem: Lucas 22:43-44. https://debijbel.nl/wereld-van-de-bijbel/over-bijbelvertalen/bronteksten/7263/tekstkritisch-probleem-lucas-22-43-44 (ingezien op 4-4-2021)

Engelenmotief

Er zijn nog meer redenen om deze woorden in het Lucasevengelie als origineel te beschouwen. Zo wordt bijvoorbeeld naar voren gebracht dat Lukas een ‘engelenmotief’ had in zijn geschriften.19Dirk Jongkind. The Sweat like Drops of Blood and the Angel in Luke 22:43–44. An early addition? http://evangelicaltextualcriticism.blogspot.com/2018/03/the-drops-of-blood-and-angel-in-luke.html (ingezien op 4-4-2021) Vanaf de aankondiging van de geboorte van Johannes de Doper en vervolgens van de geboorte van Jezus aan Maria door de engel Gabriël (Lukas 1) en daarna door het hele evangelie heen, komen er engelen voor. Maar ook het Bijbelboek Handelingen kent een engelenmotief, beginnend bij de bevrijding van de apostelen uit de gevangenis door een engel (Handelingen 5) en eindigend met een engel die Paulus aanmoedigt voorafgaande een schipbreuk (Handelingen 27). Thematisch gezien past deze passage dus uitstekend bij Lukas en vormt het geen dissonant.20Dirk Jongkind. The Sweat like Drops of Blood and the Angel in Luke 22:43–44. An early addition? http://evangelicaltextualcriticism.blogspot.com/2018/03/the-drops-of-blood-and-angel-in-luke.html (ingezien op 4-4-2021)

Originele woorden van Lucas

Door zowel het externe als het interne bewijs te bestuderen, kan worden geconcludeerd dat Lukas 22: 43-44 originele verzen van de hand van Lukas zijn, al zal hier het laatste woord nog niet over gesproken zijn.21Zie: Joseph Hyatt. ἐν ἀγωνίᾳ: THE TEXT CRITICAL ISSUE OF LUKE 22:43-44. Reformed Theological Seminary, Charlotte, 5-12-2019. Deze passgae stamt uit een zeer vroeg stadium van de traditie en heeft vaak een belangrijke rol gespeeld in de geschiedenis van de kerk.22Dirk Jongkind. The Sweat like Drops of Blood and the Angel in Luke 22:43–44. An early addition? http://evangelicaltextualcriticism.blogspot.com/2018/03/the-drops-of-blood-and-angel-in-luke.html (ingezien op 4-4-2021) Daarom neemt de moderne teksteditie van Nestle-Aland deze verzen op in de Griekse tekst en staan ze ook in de Nieuwe Bijbelvertaling (NBV).23Debijbel.nl. tekstkritisch probleem: Lucas 22:43-44. https://debijbel.nl/wereld-van-de-bijbel/over-bijbelvertalen/bronteksten/7263/tekstkritisch-probleem-lucas-22-43-44 (ingezien op 4-4-2021) Nestle-Aland betreft een wetenschappelijk vastgestelde Griekse tekst die de oorspronkelijke tekst zoveel mogelijk tracht te benaderen en het is internationaal de standaard op academisch gebied. De vertaling van het Nieuwe Testament in de Nieuwe Bijbelvertaling is gebaseerd op de bronteksteditie van Nestle-Aland.24NBV. Gebruikte Griekse NT-brontekst [NT]. https://www.nbv.nl/vertaalaantekeningen/?cid=art.NT.gebru (ingezien op 5-4-2021)

Exegetische kritiek

Bij wijze van spreken?

Er zijn mensen die taalkundige/exegetische bezwaren opperen over dat Jezus bloed zou hebben gezweet. In de tekst staat immers dat zijn zweet werd als grote druppels bloed en en niet dat zijn zweet bloed was. Het woordje ‘als’ kan betekenen dat het bij wijze van spreken was. Zweet kan lijken op bloed wat betreft consistentie, omvang of kleur. Als lukas had opgetekend dat ‘zijn zweet werd als grote regendruppels’, dan zouden we meteen weten dat hij over de omvang ervan een uitspraak deed. Het is alleszins redelijk om het accent op de kleur te leggen en de gelijkenis met bloed in plaats van op de omvang van de druppels.25Clint Archer. Blood, Sweat, and Fear: Did Jesus sweat blood? https://thecripplegate.com/blood-sweat-and-fear-did-jesus-sweat-blood/ (ingezien op 4-4-2021) Anders is de kans groot dat de lezer op het verkeerde been gezet wordt en daar is Lucas te veel een pietje-precies voor. Lucas heeft alles van meet af zorgvuldig nagevorst (Lucas 1:3), of zoals dr. A. van Veldhuizen het uitdrukt: “Alles bij Lukas wijst op een zeer ernstigen en nauwgezetten arbeid”.26Dr. A. van Veldhuizen. Lukas, de medicijnmeester. Uitg. J.H. Kok te Kampen, 1926, p.17. Lucas koos zijn woorden zorgvuldig en ook in de details was hij punctueel.

Zorgvuldig

Zweetdruppels met bloed vergelijken terwijl het die kleur niet heeft, zou voor Lucas, een man met oog voor detail, niet voor de hand liggen. Tegelijk zou deze geneesheer er ook voor waken om een diagnose te stellen die indertijd volkomen onbekend was. Alhoewel de eerste vermelding van zweet bloeden mogelijk dateert uit het tijdperk van Aristoteles, rond de derde eeuw voor Christus.27Dr. Liji Thomas, MD. History of Hematidrosis. https://www.news-medical.net/health/History-of-Hematidrosis.aspx (ingezien op 3-4-2021), is het onwaarschijnlijk dat de geneesheer hiervan afwist.  Het zweten van bloed was en is een zeer zeldzaam fenomeen. Lucas tekende zorgvuldig op wat de ooggetuigen hebben vermeld. Niemand testte dit lichaamsvocht van Jezus om te bevestigen dat het bloed was. Ze rapporteerden aan Lucas dat het op bloed leek en dat is wat deze arts schriftelijk heeft vastgelegd.28Clint Archer. Blood, Sweat, and Fear: Did Jesus sweat blood? https://thecripplegate.com/blood-sweat-and-fear-did-jesus-sweat-blood/ (ingezien op 4-4-2021)

Ontstaansmechanisme van bloed zweten

De tweede grote huidlaag is de lederhuid (dermis). Hierin bevinden zich onder meer de zweetklieren. Deze zijn buisvormig, zodat ze makkelijk water, bloed, afvalstoffen en zouten kunnen afscheiden naar buiten. Ze worden omringd door haarvaten (capillairen). In een periode van intense stress of angst vernauwen deze bloedvaten zich; ze trekken samen. De zuurstoftoevoer wordt verlegd naar vooral de ledematen. Dit gebeurt onder invloed van hormonen (adrenaline). Door de toegenomen doorbloeding van de spieren ben je uitermate goed in staat om te vechten of te vluchten. Dit wordt de ‘vecht-of-vluchtreactie’ genoemd. Als de acute stress- of angstreactie afneemt, verwijden de bloedvaten zich en bij hematidrose gebeurt dit tot het punt dat zij barsten. Het bloed stroomt vervolgens in de zweetkliertjes. Door angst en stress zweet je meer. Doordat de zweetklieren veel zweet produceren, wordt het bloed naar de oppervlakte gestuwd. Het weggelekte bloed vermengt zich met zweet en druipt vervolgens uit je poriën.29Biswas, S., Surana, T., De, A., & Nag, F. (2013). A curious case of sweating blood. Indian journal of dermatology, 58(6), 478–480. https://doi.org/10.4103/0019-5154.119964

Bloed zweten
Bloed zweten / Bron: Saugato Biswas, Trupti Surana, Abhishek De, Falguni Nag (Wikimedia Commons)

‘Neem deze drinkbeker van Mij weg’

Jezus smeekt de Vader om de beker van Hem weg te nemen, als dit ook de wil van de Vader is. Uit de Tenach blijkt dat het opnemen van de drinkbeker duidt op het op je nemen van Gods toorn.30Zie: Jes. 51:17, 22; Jer. 25:15, 17, 18; 49:12; Klaagl. 4:21; Ezech. 23: 31-33; Hab. 2:16; Zach. 12:2 Daar wordt gesproken over ‘de beker van Zijn grimmigheid’. De verschrikkingen van de beker die Jezus moest leegdrinken gaat ons voorstellingsvermogen ver te boven. Jezus moest deze beker tot de laatste druppel leegdrinken. Het is de beker van Gods strafgericht over het kwaad van de mensen dat ze elkaar aandoen en het kwaad dat ze God aandoen. Het gaat daarbij onder meer om verkrachting, aanranding, moord, doodslag, roddel of kwaadsprekerij, diefstal, hoererij (wie hoereert is één lichaam met iemand die niet de eigen man of vrouw is), echtbreuk, hebzucht, boosheid, list, onmatigheid, een boos oog of jaloezie, trots of hoogmoed, godslastering, etc. Ook als het niet tot een daad van overtreding komt, maar blijft bij een gedachte, dan is het zonde.31Zie bijvoorbeeld Mattheüs 5:27-28

Alleen Jezus kon als een onberispelijk en vlekkeloos lam (1 Petr. 1:19-20), in onze plaats God genoegdoening geven. Alleen hij kon de prijs voor de zonde betalen. Alleen de offerdood van Jezus Christus, waarbij Gods toorn over Zijn onschuldige Zoon zou worden uitgestort, kon voldoen aan de rechtvaardige eis van een heilige God.

Video: Hoe de moderne wetenschap ons kan helpen bij het mediteren over het lijden van Christus

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.