Gereformeerde Bond: wat is de Gereformeerde Bond (GB)?

Last Updated on 25 december 2023 by M.G. Sulman

De Gereformeerde Bond (GB) zag het levenslicht op 18 april 1906 in de toenmalige Nederlandse Hervormde Kerk. De aanleiding hiervoor was de publicatie van de brochure “Het christelijk barbarendom van Europa”, waarin de hervormde predikant dr. Louis Bähler (1867-1941) onder meer het boeddhisme prees. De GB stelde zich ten doel om de gereformeerde beginselen en waarheid te verspreiden binnen de Nederlandse Hervormde Kerk. In 2004 nam de vereniging de beslissing om mee te gaan in de fusie van de Nederlandse Hervormde Kerk, de Gereformeerde Kerken in Nederland en de Evangelisch-Lutherse Kerk, en zo onderdeel te worden van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN). Op hun officiële website staat onder het kopje “Missie” dat willen beorderen dat de Protestantse Kerk in Nederland gehoorzaam is aan de Bijbel en zich gebonden weet aan de belijdenis van de Reformatie.¹

*Hervormde kerk (Zetten) / Bron: Wikimedia Commons*

Inhoud verberg

1 Oprichting van de Gereformeerde Bond

2 Meegaan in de PKN

3 Wat is de Gereformeerde Bond (niet)?

4 Omvang van de GB

5 Hete hangijzers

6 Vernieuwingen binnen GB-gemeenten

7 Reacties en ervaringen

Oprichting van de Gereformeerde Bond

Op 18 april 1906 ging de ‘Gereformeerde Bond tot vrijmaking der Nederlandsche Hervormde Kerken’ van start in Utrecht. Er ging een heel Manifest aan vooraf, gepubliceerd op 17 februari dat jaar in het Gereformeerd Weekblad. Die eerste zin van dat Manifest? Bam, daar verscheen de naam Bahler, een dominee in de Hervormde Kerk. Waarom? Welnu, in 1905 wwerd hij geschorst omdat hij stelde dat het christendom veel kon leren van het boeddhisme. Dit stond in zijn brochure ‘Het christelijk barbarendom in Europa’. In dat boekje werd het christendom afgekraakt en het boeddhisme op een voetstuk gezet, met Boeddha hoger dan Christus. Crazy, toch?

Maar wat gebeurde er? De Algemene Synode sprak Dr. Louis Bahler vrij. De kerk was blijkbaar tandeloos, tuchteloos en machteloos geworden door de Reglementenbundel die Koning Willem I haar in 1816 oplegde. Bahler’s ideeën bleven dus ongestoord voortbestaan.² En dit was een van de drijvende krachten achter het ontstaan van de Gereformeerde Bond. Talk about church drama!

Vanaf 1886 studeerde Bähler theologie in Groningen, waar zijn vader sinds 1881 predikant was. Als student omarmde hij de moderne, vrijzinnige richting in de theologie. Onder invloed van Lev Tolstoj werd hij een aanhanger van christenanarchisme, socialisme, antimilitarisme en pleitte hij voor geheelonthouding. Met gelijkgestemden, waaronder Anne de Koe, Jacobus Lambertus Klein, Lodewijk van Mierop, Felix Ortt, en Johannes van der Veer, richtte hij het Tolstojaanse antimilitaristische blad “Vrede” op. Zijn geloof draaide om de mystieke essentie van het leven en het nastreven van een zuivere, reine levenswandel.³ In hedendaagse termen zou je Bählers houding en benadering als links en progressief kunnen bestempelen. In 1911 verliet Bähler de kerk.

*Louis Adriën Bähler / Bron: Wikimedia Commons*

De oprichters van de Gereformeerde Bond binnen de Nederlandse Hervormde Kerk in 1906 waren onder andere ds. E.E. Gewin (Utrecht), dr. H. Visscher (hoogleraar in Utrecht), Lodewijk Duymaer van Twist (Den Haag, lid van de Tweede Kamer voor de ARP), H.A. van de Westeringh (Burgemeester in Veenendaal), mr. C.S. van Dobben de Bruijn (Burgemeester van Hazerswoude), dr. J.D. de Lind van Wijngaarden (Utrecht), ds. L. van Mastricht (Barneveld), en ds. M. Jongebreur (Veenendaal).⁴

*Hugo Visscher behoorde tot de oprichters van de Gereformeerde Bond / Bron: Wikimedia Commons*

Meegaan in de PKN

Fast forward naar 2004, toen er een fusie gaande was tussen de Nederlandse Hervormde Kerk, de Gereformeerde Kerken in Nederland, en de Evangelisch-Lutherse Kerk. Tot 2004 ging de Gereformeerde Bond op standje ‘nee’ tegen deze fusie, vooral vanwege issues met de kerkorde. Ondanks de weerstand besloot de GB om wel mee te gaan in de fusie. Ze sloten zich aan bij de Protestantse Kerk in Nederland (PKN). Op hun officiële site staat onder “Missie”:

Het bevorderen dat de Protestantse Kerk in Nederland gehoorzaam is aan de Bijbel en zich gebonden weet aan de belijdenis van de Reformatie.⁵

Maar bij de fusie van de Nederlandse Hervormde Kerk met de Gereformeerde Kerken en de Evangelisch-Lutherse Kerk tot de PKN was er toch een breakup, vooral in GB-gemeenten. De vertrekkers gingen op hun eigen pad en vormden de Hersteld Hervormde Kerk (HHK).

Op 24 mei 2005 veranderde de officiële naam in “Gereformeerde Bond in de Protestantse Kerk in Nederland”, nadat de fusie definitief was.

Wat is de Gereformeerde Bond (niet)?

De Gereformeerde Bond is geen aparte kerk, maar eerder een vereniging met een bestuur. Geen ambtelijke vergaderingen hier. Hun HQ? Apeldoorn. En de gezichten naar buiten (anno 2024)? Drs. P.J. Vergunst (algemeen secretaris) en ds. J.A.W. Verhoeven (voorzitter).

Op 1 april 2023 telde de Gereformeerde Bond als vereniging 7672 leden. Als je zegt dat je lid bent van de GB, bedoel je eigenlijk dat je lid bent van een gemeente binnen de PKN die zich rekent tot de GB, niet van de vereniging zelf. Let’s get the church lingo right!

Een GB-gemeente binnen de Protestantse Kerk is eigenlijk een gemeente waar de predikant en/of kerkenraadsleden connectie voelen met de Gereformeerde Bond en z’n doelen. Het is een beetje vaag, vooral omdat grote PKN-gemeenten soms delen hebben die zich meer confessioneel noemen. En het wordt nog verwarrender omdat ook gemeenten waar de leiders niet officieel lid zijn van de GB, zich toch als GB-gemeente kunnen beschouwen op basis van overeenkomende standpunten, preken en liturgie.⁶

Omvang van de GB

De omvang van de Gereformeerde Bond is lastig exact vast te stellen. Schattingen geven aan dat ongeveer 300.000 van de 1,5 miljoen leden van de PKN zich tot de GB rekenen. Let wel, het zijn schattingen. Maar één ding is zeker: in termen van kerkgangers is de GB de grootste stroming binnen de gereformeerde gezindte.⁷

Op hun website vermeldt de GB meer dan 600 predikanten die lid zijn of zich verwant voelen. Het aantal (wijk)gemeenten dat zich tot de Gereformeerde Bond rekent, schommelt tussen de 300 en 400, hoewel dit ook lastig exact vast te stellen is. Church vibes all around!

Hete hangijzers

Sinds de vorming van de PKN zo’n twintig jaar geleden heeft het hoofdbestuur van de Gereformeerde Bond geen principieel andere standpunten ingenomen over thema’s zoals schepping en evolutie, vrouwelijke ambtsdragers, en zegening/acceptatie van homoseksuele relaties “in liefde en trouw”. Ze blijven bijvoorbeeld standvastig in hun opvatting dat vrouwen op basis van de Bijbel niet toegelaten zouden moeten worden tot ambten in de gemeente. Alhoewel er ook andere geluiden te horen zijn ‘op de kerkvloer’. Bovendien neemt het aantal vrouwelijks ambtsdragers aan de linkerkant van de Gereformeerde Bond duidelijk toe.⁸

“Perhaps women pastors and women preachers are the most obvious evidence of churches rebelling against the Bible.” (John MacArthur)

Neem nu het onderwerp ‘schepping en evolutie’. Dr. Gijsbert van den Brink bracht in 2017 “En de aarde bracht voort” uit, waarin hij betoogde dat evolutie en gereformeerde theologie niet strijdig hoeven te zijn. In datzelfde jaar kwam dr. Mart-Jan Paul met “Oorspronkelijk,” waarin hij vasthield aan de zesdaagse schepping en de evolutietheorie niet binnen de gereformeerde theologie zag passen.⁹

Terzijde:

De evolutietheorie, die stelt dat alle levende organismen op aarde genealogisch verwant zijn, kan worden beschouwd als een geloofsverhaal dat niet wetenschappelijk bewezen kan worden, waardoor het eerder een natuurfilosofisch construct kan worden genoemd. Theïstische evolutionisten passen hun Bijbelinterpretatie aan op basis van deze ‘heidense’ natuurfilosofie, wat ingaat tegen de hermeneutische regel dat de Schrift haar eigen uitlegger is. Tegelijk verzaken zij om deze filosofie en de vooronderstellingen die daaraan ten grondslag liggen te beoordelen aan de hand van de Bijbel, die immers de maatstaf is voor leer en leven. Eigenlijk zien we hier dezelfde rebelse geest aan het werk als bij Louis Adriën Bähler die een buiten-Bijbelse filosofische oriëntatie had. Het boeddhisme kan beschouwd als zowel een spirituele praktijk als een filosofisch systeem dat streeft naar inzicht in de aard van het bestaan. En de evolutietheorie, in de zin van ‘universele gemeenschappelijke afstamming’, is een natuurfilosofisch construct.

Vernieuwingen binnen GB-gemeenten

Gereformeerde Bondsgemeenten hebben desondanks flink wat facelifts ondergaan! Zo nam het hoofdbestuur van de Gereformeerde Bond het voortouw voor een opfrissing van de liturgische formulieren, denk aan doop en avondmaal.

De GB-predikanten hebben ook flink wat bijgedragen aan de Herziene Statenvertaling (HSV) in 2010 en aan de zangbundel “Weerklank” (2016), met een mix van Psalmberijming ’67 en zo’n 600 andere gezangen. Gevolg? HSV is nu de hit in de meeste GB-gemeenten en “Weerklank”-deuntjes sijpelen steeds vaker door in de erediensten.

En laten we de psalmen niet vergeten! Een van de doelstellingen van de Gereformeerde Bond is het bevorderen van het zingen van psalmen in de liturgie. In de overgrote meerderheid van de GB-gemeenten worden de psalmen nu ritmisch gezongen.

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.