Toplicht: kroniek van een flat in Lewenborg (Groningen)

Last Updated on 5 januari 2024 by M.G. Sulman

Lewenborg is een wijk in het oosten van de stad Groningen. Het ligt tussen Noorddijk (oost), Ulgersmaborg (west), Beijum (noord) en Ruischerbrug (zuid). De wijk is vernoemd naar de Lewenburg, een borg van de adellijke familie Lewe. De bouw van de wijk ving aan in 1971. De straatnamen zijn scheepstermen. Naast laagbouw, was er middenbouw en hoogbouw. Onder meer de 14 verdiepingen tellende ‘Toplichtflat’ die in de lente van 2000 werd gesloopt om plaats te maken voor laagbouw. Er woonden in deze flat veel mensen met sociale problemen. Er was weinig tot geen sociale cohesie en de doorloop was hoog. Rond 1990 was er veel overlast van hosselende drugsgebruikers en dealers. 

Toplichtflat in 1994 / Bron: “Nieuwsblad van Friesland : Hepkema’s courant”. Heerenveen, 12-07-1994, p. 9. Geraadpleegd op Delpher op 11-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011005111:mpeg21:p009 (overgenomen met toestemming van fotograaf Jan Zeeman)

Lewenborg in vogelvlucht

Adellijke familie Lewe

In vroegere tijden was Lewenborg slechts moerassig gebied. Door dat moeras liep een weg, de zogeheten ‘stadsweg’. Rond 1200 werden hoger gelegen delen van het moeras gekoloniseerd. In 1323 werd Noorddijk (in het Gronings ‘Noorddiek’ geheten) voor het eerst vermeld.1Wikipedia. Noorddijk (Groningen). https://nl.wikipedia.org/wiki/Noorddijk_(Groningen) (ingezien op 11-12-2022) Dit is het dorpje waar de wijk Lewenborg tegenaan is gebouwd. In 1424 werd het Damsterdiep gegraven, althans het gedeelte van Ten Post naar Groningen.2Wikipedia. damsterdiep. https://nl.wikipedia.org/wiki/Damsterdiep_(kanaal) (ingezien op 14-12-2022) Het moeras droogde daardoor op en verdween.3Hier wonen wij. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 15-06-1991, p. 51. Geraadpleegd op Delpher op 10-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011019664:mpeg21:p051 In 1648 liet de adellijke familie Lewe er een borg bouwen. Dit is de Groningse variant van een burcht, oftewel een versterkt kasteel.4Wikipedia. Borg (opstal). https://nl.wikipedia.org/wiki/Borg_(opstal) (ingezien op 10-12-2022) Naar deze borg verwijst de naam ‘Lewenborg’. De borg werd vóór 1740 afgebroken. Het is onder meer eigendom geweest van de adelijke borgheer Evert Lewe.5Wikimedia. Lewenborg. https://nl.wikipedia.org/wiki/Lewenborg (ingezien op 10-12-2022)

Evert Lewe († 1641), geschilderd in 1622, toegeschreven aan Van Ravesteyn / Bron: Wikimedia Commons

In 1971 gaat de bouw van start

De bouw van de Groningse wijk begon in 1971. Het was het jaar dat Ajax de Europacup 1 won en een staatsbezoek van de Japanse keizer Hirohito aan Nederland op veel protesten stuitte.

Groningen wilde met de nieuwbouwwijk qua woonklimaat ook de westerling aanspreken.6Lewenborg. “Leeuwarder courant : hoofdblad van Friesland”. Leeuwarden, 27-03-1970, p. 9. Geraadpleegd op Delpher op 10-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010618406:mpeg21:p009 In 1971 dreigde het echter ‘een lachertje’ te worden vanwege de bekendmaking van de directie van het telefoondistrict in Groningen dat de eerste bewoners van het nieuwe stadsdeel Lewenborg vermoedelijk de eerste vier jaar geen telefoon zouden krijgen. Dit doordat de PTT – het Staatsbedrijf der Posterijen, Telegrafie en Telefonie – en het Groninger stadsbestuur het niet eens konden worden over plaats en aard van de centrale die in dat Lewenborg zal moeten verrijzen.7„Mooi Lewenborg”. “Leeuwarder courant : hoofdblad van Friesland”. Leeuwarden, 29-01-1971, p. 11. Geraadpleegd op Delpher op 10-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010618635:mpeg21:p011

Lewenborg is gebouwd in de vorm van een schip. De straatnamen zijn scheepstermen. Toplicht is licht dat in de masttop gevoerd wordt.

De wijk Lewenborg in Groningen / Bron: Wikimedia Commons

Gekissebis over de naam

Er is nog wel wat te doen geweest over de naam van de wijk. Zo wilde in 1972 de Adviesraad Noorddijk de naam ‘Lewenborg’ veranderen in ‘Het Schip’. De adviesraad vond Lewenborg niet de juiste naam voor deze wijk omdat de boerderij waarnaar de wijk genoemd is te ver van de toen nog af te bouwen wijk ligt.8Noorddijkers willen liever Het Schip in ‘Naam Lewenborg deugt niet’. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 06-01-1972, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 11-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011016241:mpeg21:p005 De borg van de adellijke familie Lewe lag inderdaad niet op de plek van de wijk, maar nota bene bijna een kilometer westelijker.9Wikipedia. Lewenborg. https://nl.wikipedia.org/wiki/Lewenborg (ingezien op 11-12-2022) ‘Een kniesoor die daar op let’, moeten de bedenkers van de naam gedacht hebben.

Verloedering, wijkvernieuwing en sloop van hoogbouw

‘Een alleraardigste wijk’

De indeling van de nieuwe wijk moest niet rechttoe rechtaan worden.10De verhalen van Groningen. Pionierswijk Lewenborg. https://www.deverhalenvangroningen.nl/alle-verhalen/pionierswijk-lewenborg (ingezien op 11-12-2022) Hoogbouw, middelhoge bouw en laagbouw werden ‘losjes, maar niet onsystematisch gegroepeerd’ door de wijk heen.11NIEUWS OP PLANNEN-EXPOSITIE Een op de drie woningen in Noorddijk wordt laagbouw. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 28-02-1970, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 11-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011015663:mpeg21:p005 In 1971 ging de eerst paal in de grond. Het zou ‘een alleraardigste wijk’ worden met ‘een stedenbouwkundige opzet die zeker de vergelijking met wat in de voorbijgaande jaren op dat punt was gepresteerd, glorieus zou kunnen doorstaan’.12De mislukking van een nieuwe wijk GRONINGEN op de korrel. “Leeuwarder courant : hoofdblad van Friesland”. Leeuwarden, 01-06-1973, p. 11. Geraadpleegd op Delpher op 11-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010619350:mpeg21:p013 Het liep echter anders.

De verloedering slaat toe

Dat een wijk er op de ontwerptafel goed uitziet, wil niet zeggen dat het een goed ontwerp is. Dat wordt uiteindelijk bepaald door de gebruiks- en belevingswaarde van de mensen die er wonen. Soms gaapt er een kloof tussen het ontwerp en het gebruik, zullen we maar zeggen.

Jaren achtereen vertrokken er veel bewoners uit de wijk Lewenborg. Het woningaanbod was weinig afwisselend en sloot onvoldoende aan op de woonwensen. Bovendien was Lewenborg allengs getransformeerd in een sociale achterstandswijk. De verloedering had genadeloos toegeslagen. In 1983 werd er zelfs een particuliere schoonmaakactie in de wijk op touw gezet als ‘wanhoopsoffensief tegen verloedering’.13Particuliere schoonmaak actie in Lewenborg Wanhoopsoffensief tegen verloedering. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 05-04-1983, p. 9. Geraadpleegd op Delpher op 11-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011010676:mpeg21:p009 Op een gegeven moment waren vooral de flats in de centrale zone, te weten Toplicht, Kombuis en Grote Sloep14Er is ook de zogeheten ‘Kleine Sloepflat’ in Lewenborg en deze staat er nog steeds. De vrijgekomen appartementen zijn vanaf 2001 in de verkoop gedaan. Bron: Groninger Internet Courant. Appartementen de Kleine Sloepflat in de verkoop. https://www.gic.nl/wonen/appartementen-de-kleine-sloepflat-in-de-verkoop (ingezien op 11-12-2022), niet meer in trek ondanks het ‘rehabiliatieproject’ in de jaren ’80. Het woon- en leefklimaat werd er als slecht ervaren.15Staat in Groningen. Nieuw in Lewenborg. http://www.staatingroningen.nl/referentie/568/1596/nieuw-in-lewenborg (ingezien op 10-12-2022)

Rehabilitatieproject

Om leegstand16Opvallend is het grote aantal verhuizingen in de flats: rond 1987 gemiddeld 34%. Bron: Face-lift flats in Lewenborg Verbouwing winkelcentrum zit plannen Gruno dwars. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 09-07-1987, p. 13. Geraadpleegd op Delpher op 10-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011000901:mpeg21:p0139 en verloedering van de hoogbouwflats in Lewenborg te voorkomen, werd er in 1986 een ‘rehabilitatieproject’ aangekondigd.17Gruno wil leegstand en verloedering voorkomen Rehabilitatie van flats in Lewenborg kost miljoenen. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 30-08-1986, p. 17. Geraadpleegd op Delpher op 10-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011000636:mpeg21:p017 Er werd meer dan 5 miljoen gulden aan de 636 flats uitgegeven, waarvan het rijk eenderde betaalde en woningcorporatie Gruno moest de rest ophoesten.18Face-lift flats in Lewenborg Verbouwing winkelcentrum zit plannen Gruno dwars. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 09-07-1987, p. 13. Geraadpleegd op Delpher op 10-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011000901:mpeg21:p013

Toplicht werd het eerst aangepakt. Er was toentertijd geen sprake van leegstand, wel van vernielingen. Men had het vermoeden dat vooral mensen die niets in de flat te zoeken hebben daarvoor verantwoordelijk waren. Om die reden gingen ze de flat afsluiten. Na de verbouwing konden bezoekers in eerste instantie niet verder komen dan de hal. Er kwam een deurtelefoon en vanuit huis konden bewoners de deur in de hal voor bezoekers openen. Ook kregen de woningen een flinke onderhoudsbeurt. Bovendien kregen de flats een eigen huismeester.19Gruno wil leegstand en verloedering voorkomen Rehabilitatie van flats in Lewenborg kost miljoenen. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 30-08-1986, p. 17. Geraadpleegd op Delpher op 11-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011000636:mpeg21:p017

De plek waar vroeger de flat Toplicht stond (in het rood) / Bron: Google maps, bewerkt door M.G. Sulman

In 1988 werd Toplicht opgeleukt met kunst. Bijzondere kunstobjecten sierden de liftschachten van de hoogbouwflat. Ze zijn gemaakt door de Groningse beeldende kunstenaar Kie Ellens. Het totale kunstwerk vormde een samenspel tussen wandschilderingen en neonverlichting. Het werk vormde het sluitstuk van de totale facelift van het flatgebouw en de directe omgeving.20Kunst op flat in Lewenborg. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 13-12-1988, p. 11. Geraadpleegd op Delpher op 10-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011001342:mpeg21:p010

Kunst op flat in Lewenborg. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 13-12-1988, p. 11. Geraadpleegd op Delpher op 10-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011001342:mpeg21:p010

Niet het gewenste effect

In augustus 1991 bleken al die veranderingen niet het gewenste effect gesorteerd te hebben. Een verslaggever van het Nieuwsblad van het Noorden gaat in gesprek met de adjunct-directeur van woningbouwvereniging Gruno over de wijk Lewenborg en komt met een ontluisterend oordeel:

“De ruim 600 flats aan Toplicht, Sloep en Kombuis, elk goed voor zo’n 300 bewoners, kregen [de afgelopen jaren] een nieuwe, herkenbare entree met afsluitbare portieken. Het groen werd fors gesnoeid en de verspreid staande losse bergingen moesten wijken. Bovendien kregen de flats een ruim voorplein. De hoge gebouwen werden geschilderd en er kwamen huismeesters. Tot nog toe hebben al die maatregelen nog niet het gewenste effect gehad.”21Verpaupering. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 03-08-1991, p. 27. Geraadpleegd op Delpher op 11-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011019733:mpeg21:p027

Sloop van hoogbouw ‘onvermijdelijk’

In juli 1994 werd de teerling geworpen. De sloop van een deel van de flats in Lewenborg was onvermijdelijk, aangezien de verhuurbaarheid van de flatwoningen niet kon worden verbeterd. Dit bleek uit onderzoek van de gemeente Groningen en de twee woningcorporaties. Er was sprake van leegstand en verpaupering.22Leegstand irriteert Lewenborg nog steeds. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 19-11-1994, p. 9. Geraadpleegd op Delpher op 11-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011005246:mpeg21:p009

De Kombuisflat tijdens de afbraak in maart 2005 / Bron: Wikimedia Commons

De flat aan Toplicht leek als eerste voor sloop in aanmerking te komen, zo werd opgemerkt in een krantenartikel.23Woningcorporaties willen afbraak van flats in Lewenborg. “Nieuwsblad van Friesland : Hepkema’s courant”. Heerenveen, 11-07-1994, p. 9. Geraadpleegd op Delpher op 11-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011005110:mpeg21:p009 Er waren in de voorgaande jaren miljoenen guldens besteedt aan het ‘rehabiliteren’ van de hoogbouw in Lewenborg, maar dat mocht niet baten. Door een structurele afname van de vraag naar hoogbouwwoningen, zou de exploitatie hiervan onrendabel worden.24Woningcorporaties willen afbraak van flats in Lewenborg. “Nieuwsblad van Friesland : Hepkema’s courant”. Heerenveen, 11-07-1994, p. 9. Geraadpleegd op Delpher op 11-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011005110:mpeg21:p009 Toch werd de sloop op korte termijn nog afgeraden vanwege het financiële risico en bijkomende negatieve effecten, zoals verplaatsing van sociale problemen.25Imago bepalend voor toekomst flats. “Nieuwsblad van Friesland : Hepkema’s courant”. Heerenveen, 12-07-1994, p. 9. Geraadpleegd op Delpher op 11-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011005111:mpeg21:p009 Bevriezing van de huren en het aantrekken van zogenaamde ‘sociale huismeesters’ werden geopperd als maatregelen om het tij keren.26Organisaties Lewenborg begraven strijdbijl. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 23-12-1994, p. 11. Geraadpleegd op Delpher op 11-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011005275:mpeg21:p011 Maar er was geen weg meer terug.

De grote flats gaan tegen de vlakte

Uiteindelijk moesten de hoge flats in Lewenborg plaatsmaken voor nieuwe woningen in het kader van een wijkvernieuwingsproject, dat ook voorzag in het creëren van een singel dat de wijk doorkliefde. In het najaar van 1999 werd de ‘Grote Sloepflat’ opgeblazen. De 14 verdiepingen tellende ‘Toplichtflat’ met z’n 232 flatwoningen volgde in de lente van het jaar 2000. In 2005 ging de sloophamer door de ‘Kombuisflat’. De aanleg van de ‘Lewenborgsingel’ met een nieuw aangelegde watersingel ging daarna van start.27Lewenborg Info. Geschiedenis van Lewenborg. https://lewenborg.info/geschiedenis-van-lewenborg/ (ingezien op 10-12-2022)

Bebouwing op de plaats waar vroeger de Toplichtflat stond / Bron: Wikimedia Commons

Terwijl de sloopwerkzaamheden van de flat Toplicht reeds waren aangevangen, werd er toch nog steeds een appartement bewoond. Hiermee was er een levensgevaarlijke situatie ontstaan. RTV Noord berichtte als volgt over deze eigenaardige situatie:

“Eigenaar Domein Woondiensten begrijpt er niets van. De heer Akkerman en mevrouw Van der Veen, die 23 jaar in de flat hebben gewoond, hebben al een maand de sleutel van hun nieuwe woning in huis. Maar tot een verhuizing lijkt het niet te komen. Het stel vroeg onlangs voor de derde keer uitstel aan. Deze keer tot december. Voor Domein Woondiensten is de maat nu vol. De sloop kan niet langer worden uitgesteld. Daarom is de rechter ingeschakeld om toestemming te krijgen voor ontruiming van de flat. De rechter neemt daarover volgende week een beslissing.”28RTV Noord. Te slopen flat nog bewoond. https://www.rtvnoord.nl/nieuws/7148/te-slopen-flat-nog-bewoond (ingezien op 11-12-2022)

Huurpenningen

Verlaagde huurprijzen

Er werd in 1973 geadverteerd met verlaagde huurprijzen om nieuwe bewoners naar Lewenborg te lokken:

Advertentie. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 29-09-1973, p. 36. Geraadpleegd op Delpher op 11-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011016745:mpeg21:p036

Huurachterstanden in Sloep, Kombuis en Toplicht

De 636 hoogbouwwoningen aan Sloep, Kombuis en Toplicht werden verhuurd door woningbouwcorporatie Gruno, ooit opgericht voor spoorwegpersoneel. In 1976 berichtte het Nieuwsblad van het Noorden dat de grootste huurproblematiek van Groningen zich waarschijnlijk concentreerde in deze hoogbouwwoningen in lewenborg.29ADJUNCT-DIRECTEUR GRUNO: ‘We hoefden nog nooit tot huisuitzetting over te gaan’. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 17-11-1976, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 10-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011017721:mpeg21:p005 Rond een kwart van de mensen die daar in 1976 woonden stonden voor enkele of meerdere honderden guldens bij hun huisbaas in het krijt. De gemiddelde huur van de flats lag indertijd rond de 300 gulden per maand. Toch viel het volgens Gruno’s adjunct-directuer J. Bergsma alles bij elkaar nog wel mee:

“Tot nu toe hebben we, al dan niet met hulp van de deurwaarder, ons geld altijd nog binnengekregen. Huisuitzettingen hebben zich dan ook nietvoorgedaan en staan ook nog niet op ons programma.”30ADJUNCT-DIRECTEUR GRUNO: ‘We hoefden nog nooit tot huisuitzetting over te gaan’. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 17-11-1976, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 10-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011017721:mpeg21:p005

ADJUNCT-DIRECTEUR GRUNO: ‘We hoefden nog nooit tot huisuitzetting over te gaan’. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 17-11-1976, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 10-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011017721:mpeg21:p005

Huisuitzetting ging niet door: deurwaarder strijkt met zijn hand over zijn hart

Op 2 februari 1977 berichtte het Nieuwsblad van het Noorden over een zaak van gerechtsdeurwaarder Grietus J. Jans die een huisuitzetting op het programma had van een jong gezin uit een flat aan het Toplicht. Hij kon het echter niet over zijn hart verkrijgen om het gezin op straat te zetten:

“De hele reeks instanties, dat daar bij te pas komt was aanwezig: politie, directie van woningbouwvereniging Gruno, gemeentelijke reiniging om het huisraad op straat te zetten, de gemeentelijke timmerman om de deuren dicht te timmeren, mensen van het gasbedrijf en het EGD om gas en licht af te sluiten en de gerechtsdeurwaarder zelf met het gerechtelijk bevel. Maar men kwam niet in actie.”31Huisuitzetting ging niet door Deurwaarder strijkt eens over zijn hart. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 02-02-1977, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 10-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011017778:mpeg21:p005

Het ging om een gezin bestaande uit een man, een vrouw en een kind. De man was werkeloos geworden. Bovendien was de vrouw alweer drie maanden in verwachting. Het was koud buiten en toen dacht de deurwaarder: “Moet dat nou?” Hij nam contact op met de woningbouwvereniging en de Sociale Dienst en uiteindelijk werd er wat geregeld zodat het gezin niet op straat kwam te staan.

Geen 5,5% huurverhoging

De woningbouwcorporaties besloten in 1991 om voor enige honderden woningen in Lewenborg geen huurverhoging door te voeren. Het ging met name om hoogbouwflats aan Kombuis, Kraaienest, Meerpaal, Sloep en Toplicht. Een huurverhoging van 5,5 procent, waartoe de Eerste Kamer had besloten, zou de betreffende woningen onverhuurbaar maken. De corporaties riskeerden daarmee sancties van de minister van Volkshuisvesting.32Weigering kan corporaties duur komen te staan. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 30-05-1991, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 11-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011019657:mpeg21:p003

Chileense vluchtelingen

In 1976 waren er rond de 400 Chileense vluchtelingen in Nederland. Zij waren gevlucht naar aanleiding van de Chileense staatsgreep van 1973. Ongeveer 130.000 mensen werden in de drie jaar na de staatsgreep gearresteerd en grofweg 3.000 tegenstanders van het nieuwe regime werden gedood of verdwenen onder verdachte omstandigheden.33Wikipedia. Staatsgreep in Chili (1973). https://nl.wikipedia.org/wiki/Staatsgreep_in_Chili_(1973) (ingezien op 10-12-2022)

In 1973 was de Chileen Qutierrez Cubillos nog leraar in zijn land. Dat was onder president Allende. De staatsgreep in Chili deed hem in de gevangenis belanden gedurende tweeënhalf jaar. In januari 1976 verliet hij als politieke vluchteling zijn land. In het vliegtuig naar Nederland zag Qutierrez Cubillos voor het eerst zijn vrouw en twee kinderen weer. Sindsdien wonen ze in de wijk Lewenborg, evenals twee andere Chileense gezinnen, die ook hun geboorteland moesten ontvluchten. Het gezin Qutierrez Cubillos ging wonen in de Toplichtflat. De Chilenen hadden vooral moeite met het vinden van een baan.34Vinden van baan vooral moeilijk Chilenen in Groningen hebben meer steun nodig. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 23-09-1976, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 10-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011017658:mpeg21:p005

Vinden van baan vooral moeilijk Chilenen in Groningen hebben meer steun nodig. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 23-09-1976, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 10-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011017658:mpeg21:p005

Klein leed

Vast in de lift

Er kwamen ook wel eens mensen vast te zitten in de lift van de Toplichtflat. Rond 1977 gebeurde dit volgens bewoners van Toplicht wel vaker:

Kinderen opgesloten in lift. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 15-08-1977, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 10-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011017931:mpeg21:p005

Maar je moet natuurlijk niet de goden verzoeken:

Midden in de nacht lift vast. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 29-04-1978, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 10-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011018150:mpeg21:p005

Wachten op water

Op 16 oktober 1978 kwam Toplicht zonder water te zitten. De oorzaak was een lek in een dienstleiding. Het mankement was in een uurtje gerepareerd, maar omdat de flats over een speciale pompinstallatie beschikken kwam er, onder andere in de flat het Toplicht, laat op de avond nog geen water uit de kraan.35Wachten op water…… “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 17-10-1978, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 10-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011018317:mpeg21:p005

Criminaliteit, (drugs)overlast en vandalisme

Er was veel criminaliteit in en rond de flat Toplicht, al dan niet drugsgerelateerd. Rond 1990 waren er veel drugsdealers en -gebruikers in en rond de flat neergestreken. Dat gaf veel overlast en zorgde voor verdere verpaupering van de flat.

Bedreiging van een taxichauffeur

Zondag 28 november 1976 werd een taxichauffeur uit Norg bij Toplicht met een mes bedreigd door een man die hij had vervoerd vanaf de Oosterpoort. De man weigerde te betalen toen hij op zijn bestemming was aangekomen. De taxichauffeur liet het er niet bij zitten en zette daarop de achtervolging in. Hij werd echter geconfronteerd met een dreigend knipmes.36MEAO-school blij, maar niet zo heel optimistisch. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 29-11-1976, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 10-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011017731:mpeg21:p005

Brandstichting van bouwmateriaal

Eind januari 1977 ging een groot aantal dakbedekkingsplaten op een bouwplaats bij Toplicht in vlammen op. Deze waren in brand gestoken.37Groninger steelt voor heroïne: buit 5600 gulden. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 31-01-1977, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 10-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011017776:mpeg21:p005

Toplicht vanuit het zuidwesten, 1977 / Bron: Lewenborg ’toen’ (1975 – 1982) op YouTube

Diefstal uit een geldkistje

Uit een geldkistje in een woning aan het Toplicht is in juli 1978 een bedrag van ƒ8000 gestolen. Dat is voor die tijd een groot bedrag, als je bedenkt dat de huur indertijd iets meer was dan ƒ300 per maand. De bezitter van het geld had het vermoeden dat bekenden zijn geldkistje hadden geplunderd.38Kort Stadsnieuws. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 24-07-1978, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 10-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011018221:mpeg21:p005

Inbreker laat jongens rommel opruimen

Vier jongens tussen de acht en elf jaar zijn op 7 mei 1980 naar hun zeggen door een inbreker gedwongen de rommel die hij had gemaakt in een kelder aan het Toplicht op te ruimen. De jongetjes werden daarbij aangetroffen door de eigenaar van de kelder, die de politie belde. In de omgeving zijn die dag meer kelders, die veelal als fietsenstalling gebruikt worden, opengebroken.39Inbreker laat jongens rommel opruimen. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 08-05-1980, p. 17. Geraadpleegd op Delpher op 10-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011019003:mpeg21:p017

Bezorger breekt in

Een 17-jarige jongen heeft gedurende de eerste helt van 1980 verschillende malen ingebroken in schuurtjes aan Toplicht, Kombuis, Valreep en Kraaienest. De schavuit bezorgde ’s morgens vroeg tussen half zes en zeven uur kranten en sloeg onderweg zijn slag. Voor heling is zijn 13-jarige broer aangehouden, evenals twee andere jongens van elf jaar.40Bezorger breekt in. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 31-05-1980, p. 17. Geraadpleegd op Delpher op 10-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011019041:mpeg21:p017

Vijftig inbraken

Eind 1983 werden twee 21-jarige Groningers opgepakt die in een aantal maanden tijd zo’n 50 keer hadden ingebroken, voornamelijk in schuurtjes achter woningen aan Toplicht, Kombuis, Sloep en Kraaienest in Lewenborg. Zij namen geluidsapparatuur en gereedschap mee. Er waren slecht twaalf aangiftes gedaan.41Vijftig inbraken. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 23-12-1983, p. 13. Geraadpleegd op Delpher op 10-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011010899:mpeg21:p013

Inbreker / Bron: Freepik

Brand in schuurtje

Vermoedelijk door brandstichting is op 29 december 1983 een schuurtje achter de woningen van Toplicht verwoest. De schade was vrij fors.42Brand in schuurtje. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 30-12-1983, p. 13. Geraadpleegd op Delpher op 10-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011010904:mpeg21:p013

Vals geld

Op 28 augustus 1984 werd er vals geld van de Toplichtflat gegooid. Het ging waarschijnlijk om een grap van feestvierders:

Vals geld. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 04-09-1984, p. 13. Geraadpleegd op Delpher op 10-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011011089:mpeg21:p013

Inbraakgolf van november 1984 tot februari 1985

De politie ging mensen in de wijkpost voorlichten over inbraakpreventie om iets te doen aan het groeiende aantal inbraken in Lewenborg. In de periode 1november 1984 tot 1 februari 1985 was maar liefst 91 keer aangifte van een inbraak gedaan. De meeste inbraken zijn geregistreerd in de straten Baken, Kombuis, Meerpaal en Toplicht.43Politie geeft voorlichting na inbraken in Lewenborg. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 11-02-1985, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 10-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011011248:mpeg21:p007

Man met drugs en gestolen video gepakt

Op 30 september 1986 werd ’s nachts een 32-jarige man aangehouden met een gestolen video en een kleine hoeveelheid drugs. De man liep op de derde verdieping van de Toplichtflat in de handen van de politie.44Man met drugs en gestolen video gepakt. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 30-09-1986, p. 13. Geraadpleegd op Delpher op 10-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011000661:mpeg21:p013

Man springt na arrestatie van flat en overlijdt

De 43-jarige restauranteigenaar W.J.F. is op 27 februari 1989 tijdens zijn arrestatie ontsnapt en van de twaalfde verdieping van het Toplicht gesprongen. Hij overleed op weg naar het ziekenhuis. De man werd die ochtend aangehouden omdat hij ervan werd verdacht betrokken te zijn bij de brandstichting in zijn restaurant Marvellous Cooking in de Groninger binnenstad. Het restaurant brandde daarbij volledig uit. Samen met twee agenten stapte hij in de lift van de flat, maar hij slaagde erin op de twaalfde verdieping te ontsnappen en sprong volgens een politiewoordvoerder over de balustrade.45Na arrestatie Man springt van flat en overlijdt. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 27-02-1989, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 10-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011018405:mpeg21:p001

Illegale stroomgebruiker

In mei 1989 hebben de Groninger politie en het Gemeentelijk Energie Bedrijf (GEB) aan het Toplicht een illegale stroomgebruiker betrapt. De 35-jarige tapte stroom van het net af, buiten zijn GEB-meter om.46Illegale stroomgebruiker. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 10-05-1989, p. 11. Geraadpleegd op Delpher op 10-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011018453:mpeg21:p011

Inwoners Lewenborg voelen zich onveilig

In 1989 werd er een enquête over sociale veiligheid gehouden onder bewoners van Lewenborg. Daaruit bleek dat een grote groep bewoners zich onveilig voelt. Vooral vrouwen durven ’s avonds niet alleen de deur uit te gaan. Van degenen die het het wel doen, houdt het merendeel er rekening mee dat er iets kan gebeuren en neemt daarom voorzorgsmaatregelen zoals het mijden van bepaalde straten of fietspaden.47Inwoners Lewenborg voelen zich onveilig. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 18-08-1989, p. 9. Geraadpleegd op Delpher op 10-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011018504:mpeg21:p009

Uit de enquête bleek verder dat 28 procesnt de flats onveilig vinden en 19 procent de omgeving van Toplicht.48Inwoners Lewenborg voelen zich onveilig. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 18-08-1989, p. 9. Geraadpleegd op Delpher op 10-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011018504:mpeg21:p009

Inwoners van Lewenborg voelden zich onveilig in 1989 / Bron: Freepik

Verschuiving van dealers naar Toplicht

In juni 1990 berichtte het Nieuwsblad van het Noorden dat de politie de bezem haalde door de drugshandel in en om de Wibenaheerd in de Groningse wijk Beijum:

“De drugshandel in en om de heerd heeft het wonen aan de Wibenaheerd tot een hel gemaakt. Mishandelingen, bedreigingen en confrontaties met hordes gestranden waren er aan de orde
van de dag. (…) Van de 130 woningen in de flat staan 20 als dealadressen te boek. Het noordelijk
groothandelscentrum voor junkies wordt ontmanteld.”49Groothandelscentrum voor junkies wordt ontmanteld. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 22-06-1990, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 10-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011019368:mpeg21:p003

Doch kort daarna werden de eerste verschuivingen van dealers in Groningen gesignaleerd. De korpsleiding wilde een nieuwe concentratie voorkomen, maar aan het Toplicht in Lewenborg waren er al weer twee nieuwe adressen in gebruik. ‘Er is geen beginnen aan’, aldus het Nieuwsblad.50Groothandelscentrum voor junkies wordt ontmanteld. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 22-06-1990, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 10-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011019368:mpeg21:p003

Dealers in Toplichtflat aangehouden

En jawel, op 14 mei 1991 werden er dealers aangehouden in Toplicht. De politie had met dertig man een grootscheepse drugscontrole gehouden in de Toplichtflat. Na een inval in een woning in de flat werden acht mensen aangehouden die ervan worden verdacht drugs te verhandelen. In de woning trof de politie een kleine hoeveelheid drugs aan. Voordat de politie de woning aan Toplicht binnenviel, werden 16 drugsgebruikers aangehouden. De politie liet de gebruikers eerst hun drugs bij de dealers in de woning ophalen. Vervolgens werden ze opgepakt.51Dealers in Toplichtflat aangehouden. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 14-05-1991, p. 17. Geraadpleegd op Delpher op 11-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011019632:mpeg21:p017

Politiezorg beneden peil

In juni 1991 stond in het Nieuwsblad van het Noorden dat de politiezorg in de wijken Lewenborg en Beijum beneden peil was:

“De komst van de drugsscene naar deze wijken na het ‘schoonvegen’ van de Indische Buurt/De Hoogte en de Oosterparkwijk, heeft in de oostelijke stadswijken een zware tol geëist van de politiezorg.”52Probleem. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 05-06-1991, p. 11. Geraadpleegd op Delpher op 11-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011019698:mpeg21:p011

Politiechef Ten Have was wel van mening dat de problemen in met name Sloep en Toplicht in de toekomst de baas te kunnen, als hij er meer en ervarener personeel voor kon uittrekken.53Probleem. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 05-06-1991, p. 11. Geraadpleegd op Delpher op 11-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011019698:mpeg21:p011

Veel drugsverslaafden in Lewenborg

In de stad Groningen leefden in 1992 ongeveer 750 harddrugsverslaafden, aldus een rapport van een onderzoeksbureau.54Stad Groningen heeft 750 drugsverslaafden. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 22-01-1992, p. 9. Geraadpleegd op Delpher op 11-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011019857:mpeg21:p009 Een derde deel van deze verslaafden woonde toentertijd in Lewenborg, Beijum of de Indische Buurt. De kleine handel vond voornamelijk plaats in Beijum en Lewenborg. In Lewenborg was het vooral geconcentreerd in de omgeving Lijzijde/Sloep/Toplicht.

Nat pak voor inbreker

In de nacht van 8 op 9 december 1992 werden twee inbrekers in de kraag gevat in een woning
aan het Toplicht. De politie had geen moeite hen te vinden nadat ze eerder op de avond waren betrapt bij een inbraak in een huis aan de Dragonstraat in Ulgersmaborg-Zuid. Ze maakten zich echter uit de voeten en tijdens hun vlucht kwam een van de twee in een sloot terecht. Hij liep en nat pak op. Hij wist nog wel uit de voeten te maken, maar het waterspoor verried de vluchtweg van het tweetal.55Nat pak voor inbreker. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 09-12-1992, p. 9. Geraadpleegd op Delpher op 11-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011020130:mpeg21:p009

Opjaagbeleid van de politie

Op 7 augustus 1993 verscheen er een paginagroot artikel in het Nieuwsblad van het Noorden over de overlast van de drugshandel in Groningen en het zogenaamde opjaagbeleid van de politie, met als subtitel een citaat van een gezagsdrager: “Meer dan opjagen kunnen we niet”.56Opjaagbeleid. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 07-08-1993, p. 17. Geraadpleegd op Delpher op 11-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011020331:mpeg21:p017

Het artikel beschrijft gedetailleerd hoe door het opjaagbeleid van de politie de dealers en de drugsscene zich verplaats van de ene wijk naar de andere wijk. Eind jaren ’80 heeft de grootste groep zich teruggetrokken uit de Indische buurt om neer te strijken in de Wibenaheerd in Beijum. Deze flat kreeg in het topjaar 1990 zelfs de bijnaam ‘dealemaheerd’. Na een schoonmaakactie aldaar trokken de verslaafden naar Toplicht in Lewenborg en vervolgens de steenflat in de Schildersbuurt. En van daaruit keerden de junks en de dealers terug naar waar ze begonnen: de Oosterparkwijk en de Indische buurt.

Door het opjaagbeleid verschoof de overlast voortdurend, maar het wierp volgens politiefunctionarissen wel z’n vruchten af. de gebruikersgroep werd nauwelijks groter en het strenge beleid schrok ‘sommige dealers’ af.57Opjaagbeleid. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 07-08-1993, p. 17. Geraadpleegd op Delpher op 11-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011020331:mpeg21:p017

Woning uitgebrand

Op 28 januari 1994 brandde een flatwoning op de zesde verdieping volledig uit. Dat was overigens de tweede brand in de flat binnen een week. De politie arresteerde inmiddels een 36-jarige flatbewoner op verdenking van brandstichting. Na verhoor werd hij heengezonden.58Toplicht: ’Brandstichter levensgevaarlijk’. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 29-01-1994, p. 9. Geraadpleegd op Delpher op 11-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011020476:mpeg21:p009

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over het wonen op Toplicht of misschien heb je wel een goede foto van de flat die we mogen plaatsen. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.