Last Updated on 17 juli 2023 by M.G. Sulman
De ziekte van Urbach-Wiethe is een zeldzame aandoening die de huid en de hersenen treft. De symptomen van deze aandoening en de ernst ervan variëren van persoon tot persoon. Het eerste teken van ziekte van Urbach-Wiethe is meestal een hese stem tijdens de kindertijd. Getroffen kinderen ontwikkelen vervolgens in de eerste twee levensjaren karakteristieke gezwellen op de huid en slijmvliezen. Schade aan de temporaal kwab /slaapkwab treedt in de loop van de tijd op. Dit hersengebied ligt eigenlijk precies achter de oren en heeft dan ook onder andere te maken met het verwerken van auditieve signalen, maar ook met het verwerken van emoties en het is belangrijk voor het kortetermijngeheugen. Deze schade kan leiden tot epileptische aanvallen en een verstandelijke beperking. Andere symptomen kunnen zijn: haaruitval, het ontbreken van tanden of kiezen, omdat ze niet zijn aangelegd (oligodontie), spraakproblemen, frequente infecties van de bovenste luchtwegen, slikproblemen, dystonie (hierbij gaat er iets niet goed bij het aansturen van de spieren door de hersenen) en leerstoornissen. De ziekte wordt veroorzaakt door veranderingen (mutaties) in het ECM1-gen. Het is een erfelijke ziekte. Er is momenteel geen remedie voor deze zeldzame ziekte en de behandeling richt zich op symptoombestrijding.
Wat is de ziekte van Urbach-Wiethe?
De ziekte van Urbach-Wiethe is een zeer zeldzame recessieve genetische aandoening. Sinds de ontdekking van deze ziekte zijn er slechts 400 gevallen gemeld.1James, William D.; Berger, Timothy G.; et al. (2006). Andrews’ Diseases of the Skin: clinical Dermatology. Saunders Elsevier. ISBN 978-0-7216-2921-6. Er is sprake van stapeling van hyalien (glasachtig) materiaal in de huid en andere organen. Hierdoor ontstaan de klachten.
Naam van de ziekte
De ziekte is genoemd naar twee oostenrijkse artsen, dr. Erich Urbach (1893-1946) en dr Camillo Wiethe (1888-1949). Zij beschreven de aandoening in het jaar 1929. Reeds eerder waren er patiënten beschreven die waarschijnlijk dezelfde ziekte hadden.2Caro I (1978). “Lipoid proteinosis”. International Journal of Dermatology. 17: 388–93. doi:10.1111/ijd.1978.17.5.388.
Synoniemen
De ziekte van Urbach-Wiethe stata ook bekend als lipoid proteinosis, cutaneo-mucous hyalinosis en hyalinosis cutis et mucosae.
Symptomen van de ziekte van Urbach-Wiethe
Ofschoon de symptomen sterk kunnen variëren tussen de getroffenen, zelfs die binnen dezelfde familie, beginnen de symptomen normaal gesproken in de kindertijd en zijn ze meestal het gevolg van verdikking van de huid en slijmvliezen. De symptomen van de ziekte variëren dus sterk van persoon tot persoon en kunnen bestaan uit:
- schorre stem door een verdikking van de stembanden
huidafwijkingen - gemakkelijk beschadigde huid met slechte
- wondgenezing
- de littekens blijven toenemen met het ouder worden, waardoor de huid een wasachtig uiterlijk krijgt
- de huid kan gemakkelijk beschadigd raken als gevolg van slechts een klein trauma of letsel, waardoor veel blaren en extra littekens achterblijven
- droge, rimpelige huid
- een rij bultjes rond de oogleden / hobbelige oogranden alsof er een kralensnoer langs ligt (‘eyelid beading’)
- haarafwijkingen (pleksgewijze of diffuse alopecia oftewel pleksgewijze kaalheid)
- afwijkingen in de mondholte zoals hobbelig slijmvlies door stapeling hyalien materiaal
- verdikking van de tong(riem), hetgeen van invloed is op de beweging van de tong en deze kan beperken en kan leiden tot spraakgebrek
- soms is ook de smaakzin aangetast
- witte of gele infiltraten vormen zich op de lippen, mondslijmvlies, amandelen, huig, strotklepje en tongriem, wat sneller kan leiden tot infectie van de bovenste luchtwegen (infiltraten zijn bulten of knobbels die zowel boven als onder de huid voelbaar zijn)
- tandafwijkingen (ontbrekende of slecht aangelegde elementen)
- (soms) ulceratie van het hoornvlies (een hoornvlieszweer)
- (soms) verharding van hersenweefsel in de slaapkwabben, wat kan leiden tot epilepsie en neuropsychiatrische afwijkingen
- (soms) epilepsie (als gevolg van calcificaties in de hersenen die leiden tot abnormale elektrische activiteit tussen neuronen) en neuropsychiatrische afwijkingen
- (soms) symptomen die lijken op schizofrenie, stemmingsstoornissen, angststoornissen en psychotische stoornissen
- geheugenverlies
De ziekte is doorgaans niet levensbedreigend en je levensduur is niet verkort.
Vóórkomen
De ziekte van Urbach-Wiethe is een zeer zeldzame aandoening. Er zijn tot dusverre minder dan 500 gevallen gemeld. Van deze gevallen lijkt het in gelijke mate mannen en vrouwen te treffen, en er is beschreven dat het het meest voorkomt in bepaalde families in Zuid-Afrika, het Midden-Oosten en Europa, in het bijzonder Duitsland en Nederland.
Oorzaken van de ziekte van Urbach-Wiethe
De ziekte van Urbach-Wiethe is een autosomaal recessieve aandoening die wordt veroorzaakt door mutaties in het ECM1-gen op chromosoom 1, dat codeert voor extracellulair matrixproteïne 1 (ECM1). ECM1 is een belangrijke structurele component van basaalmembranen en de extracellulaire matrix, en geeft kracht aan weefsels. Het basaalmembraan (membrana basalis) is een dunne laag basale lamina en reticulaire lamina die het epitheel en het endotheel verankert en ondersteunt. Bovendien kan ECM1 ook een rol spelen bij de differentiatie van verschillende cellijnen en bij angiogenese. Dit laatste is de vorming van nieuwe bloedvaten vanuit bestaande bloedvaten.
Personen met mutaties in beide ECM1-genen produceren een disfunctioneel ECM1 of produceren het helemaal niet. Dit resulteert in een onstabiel en verzwakt basaalmembraan en extracellulaire matrix (ECM). ECM is de grootste component van de normale huid en geeft je huid zijn unieke elasticiteit, rekbaarheid en samendrukbaarheid. De ziekte van Urbach-Wiethe wordt gekenmerkt door afzetting van hyalien materiaal in de huid en andere organen. Naarmate de ziekte voortschrijdt, treedt er infiltratie en vernietiging op van de omliggende weefsels. Dit resulteert in de typische klachten van deze ziekte.
Onderzoek en diagnose
Lichamelijk onderzoek en DNA-onderzoek
De diagnose wordt gesteld op basis van de typische klachten van deze ziekte. In het bijzonder door de aanwezigheid van hobbelige oogranden alsof er een kralensnoer langs ligt (zogeheten ‘eyelid beading’). CT-scans kunnen verkalkingen in bepaalde delen van de hersenen in beeld brengen (calcificaties in de temporaal kwabben), maar dit wordt doorgaans niet gebruikt als middel om de ziekte te diagnosticeren. Dit komt doordat niet alle personen met de ziekte van Urbach-Wiethe verkalkingen vertonen. Bovendien kunnen dergelijke afwijkingen ook optreden bij andere ziekten zoals herpes simplex encefalitis (hersenontsteking). Genetisch onderzoek kan de mutaties in het ECM1-gen vaststellen.
Differentiële diagnose
Een differentiële diagnose is een lijst van mogelijke aandoeningen waaraan een bepaalde patiënt met ee bepaalde klachtenbeeld zou kunnen lijden. Bij de ziekte van Urbach-Wiethe gaat het om de volgende aandoeningen:
- leeftijdsgebonden verkalking van de hippocampus
- genezen herpes simplex encefalitis (HSV-encefalitis) met dystrofische calcificaties (zeldzaam)
Behandeling van de ziekte van Urbach-Wiethe
De ziekte van Urbach-Wiethe kan niet genezen worden. De behandeling richt zich op het verlichten van de klachten. Er is enig succes geboekt met DMSO (dimethylsulfoxide) en intralesionale heparine, maar dit geldt niet voor alle gevallen.3Hamada, T. (2002). “Lipoid proteinosis”. Clinical and Experimental Dermatology. 27 (8): 624–629. doi:10.1046/j.1365-2230.2002.01143.x. D-penicillamine wordt soms ook voorgeschreven, evenals etretinaat, een medicijn dat doorgaans wordt voorgeschreven om psoriasis te behandelen.
Sommige patiënten krijgen medicijnen tegen epilepsie voorgeschreven. Dit gebeurt vaak door een neuroloog. Afwijkingen aan de stemband kunnen door een KNO-arts worden behandeld. Verzonken littekens kunnen soms met dermabrasie of laserresurfacing worden verbeterd. Laserresurfacing is een procedure waarbij een laser wordt gebruikt om het uiterlijk van de huid te verbeteren of kleine gebreken in het gezicht te behandelen.
Prognose
De ziekte van Urbach-Wiethe is doorgaans geen levensbedreigende aandoening. De levensverwachting is normaal zolang de klachten zoals verdikkend slijmvlies, zoals obstructie van de luchtwegen, adequaat worden behandeld. Hiervoor kan een operatie nodig zijn. Van DMSO (dimethylsulfoxide) is aangetoond dat het huidlaesies kan verminderen, waardoor het ongemak tot een minimum wordt beperkt. Hierdoor verbetert je kwaliteit van leven.
Reacties en ervaringen
Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over de ziekte van Urbach-Wiethe, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.
