Last Updated on 1 maart 2024 by M.G. Sulman
Een neus die eruitziet als een bloemkool: wie hem heeft, wordt al snel aangezien voor een alcoholverslaafde. De trigger is echter vaak chronische huidontsteking. Ten onrechte wordt vaak gedacht dat rhinophyma, ook bekend als ‘knobbelneus’, wordt veroorzaakt door overmatig alcoholgebruik. Een rhinophyma ontwikkelt zich meestal als onderdeel van de huidziekte rosacea of couperose. Rosacea komt vaker voor bij vrouwen, terwijl rhinophyma vaker voorkomt bij mannen tussen de dertig en vijftig jaar. Een rode huid is typisch voor rosacea en er kunnen ook fijne adertjes verschijnen. De ziekte verloopt vaak in fasen. Kleine knobbeltjes op en in de neus en puistjesachtige huidveranderingen kunnen ook optreden. De ze huidaandoening kan psychisch zeer belastend zijn voor getroffenen. Goed om te weten: de ontstoken huid is niet besmettelijk en treedt zelfs op bij een zeer goede gezichtshygiëne.
Wat is een rhinophyma?
Rhinophyma, in de volksmond ook wel knobbelneus genoemd, is een vorm van rosacea of couperose met soms uitgebreide vervorming van de neus. Het ontstaat door de groei van bindweefsel en talgklieren in de huid. Als gevolg daarvan wordt de neus dikker en hobbelig.
De zogenaamde phyma (huidgroei) kan ook op andere delen van het lichaam voorkomen. Bijvoorbeeld op de kin (gnatophyma) op het voorhoofd (metophyma) of op het oor (otophyma). De bolvormige gezwellen komen het meest voor in het gebied van de neus.
Synoniemen
Rhinophyma staat ook bekend als (grote) knobbelneus, aardbeienneus, bloemkoolneus, jeneverneus en rode neussyndroom.
Vóórkomen
Rhinophyma ontwikkelt zich meestal alleen bij rosacea die al vele jaren actief en onbehandeld is. Hoewel rosacea vaker vrouwen treft dan mannen, treft rhinophyma vooral mannen met een lichte huidskleur in de leeftijd van 50 tot 70 jaar.
Symptomen van rhinophyma
Een rhinophyma of knobbelneus is relatief eenvoudig te herkennen. Eén blik op de neus is meestal voldoende om de diagnose te stellen. Om andere ziekten uit te sluiten, kan de arts ook een weefselmonster nemen en dit nader onderzoeken.
Verschijnselen
Rhinophyma ontwikkelt zich meestal in ernstigere gevallen van rosacea. De klachten en symptomen kunnen in cycli optreden en erger worden als ze niet worden behandeld. Symptomen van een knobbelneus zijn onder meer:
- geleidelijke veranderingen in uiterlijk tot een gezwollen, bolvormige neus
- veel zichtbare talgklieren
- vergrote huidporiën
- roodachtige huidskleur
- verdikte huid
- wasachtig, ruw, geelachtig oppervlak
Drie vormen
Er zijn in wezen drie verschillende vormen van rhinophyma. De afzonderlijke vormen zijn vaak niet duidelijk van elkaar te onderscheiden en kunnen in elkaar overlopen.
Klierachtige rhinophyma
De talgklieren zijn vergroot en hun openingen verwijd. Door de verhoogde talgproductie is de knobbelneus ook erg vettig. De neus groeit bolvormig en zeer onregelmatig.
Vezelig rhinophyma
In deze vorm wordt vooral het bindweefsel vergroot.
Fibrioangiomatous rhinophyma
Naast de proliferatie van bindweefsel is er vasodilatatie en ontsteking. De neus is vaak koperkleurig tot donkerrood en kan bedekt zijn met talrijke puisten.
Classificatie van de ernst
Rhinophyma wordt ingedeeld op een klinische schaal van ernst van 1 tot 3.
- Graad 1: Prominente folliculaire openingen zonder huidverdikking.
- Graad 2: Prominente folliculaire openingen met milde huidverdikking.
- Graad 3: Prominente folliculaire openingen, huidverdikking en overactieve talgklieren en nodulaire (knobbelachtig, met knobbels gepaard gaande) neuscontour.
Oorzaken van een knobbelneus
De oorzaak van rhinophyma wordt anno 2024 nog niet volledig begrepen. Aangenomen wordt dat rhinophyma multifactorieel van oorsprong is met als voornaamste oorzaak ongereguleerde oppervlakkige vasodilatatie. Vasodilatatie is de uitzetting van de (bloed)vaten. Dit leidt tot chronische aanwezigheid van vocht in het interstitium. Dit is de extracellulaire ruimte, de ruimte buiten de cellen van een weefsel. Dit leidt tot lokale ontsteking, fibrose en hyperplasie van de huid en talgklieren. Na verloop van tijd leidt dit tot de karakteristieke felrode tot paarsachtige teleangiëctasieën (kleine bloedvaatjes, zogeheten capillairen, die blijvend verwijd zijn) en onregelmatige, gelobde verdikking van de huid van de neus.
Er is geen verband tussen rhinophyma en overmatig alcoholgebruik.
Risicofactoren
De exacte oorzaken van rhinophyma zijn anno 2024 onbekend, maar bepaalde factoren kunnen het risico op deze zeldzame aandoening verhogen. Deze risicofactoren zijn onder meer:
Leeftijd
Rhinophyma wordt meestal gediagnosticeerd bij mensen tussen 50 en 70 jaar.
Geslacht
Mannen hebben meer kans om de aandoening te ontwikkelen dan vrouwen.
Huidskleur
Mensen met een lichte huid hebben meer kans op rhinophyma.
Etnische achtergrond
Mensen met een Ierse, Engelse, Schotse, Scandinavische of Oost-Europese achtergrond lopen een groter risico.
Familiegeschiedenis
Mensen met familieleden die rosacea of rhinophyma hebben gehad, lopen een hoger risico.
Complicaties
Basaalcelcarcinoom is een veel voorkomende vorm van huidkanker waarvan is gemeld dat deze optreedt bij rhinophyma. Rhinophyma wordt echter niet beschouwd als een voorloper van maligniteit (kwaadaardigheid of kanker). Door de verdikking van de huid kan zich een bijkomend basaalcelcarcinoom aan de waarneming onttrekken en alleen al daarom is pathologisch onderzoek van het schaafmateriaal te allen tijde noodzakelijk.1Ned Tijdschr Geneeskd. 2005;149:1561-7
Onderzoek en diagnose
Er zijn geen speciale onderzoeken voor rhinophyma. De diagnose rhinophyma wordt meestal gesteld op basis van het uiterlijk van de huid op de neus en de voorgeschiedenis van rosacea. Als de diagnose onduidelijk is, kan een dermatoloog onder plaatselijke verdoving een kleine huidbiopsie nemen voor onderzoek onder de microscoop.
Behandeling van rhinophyma
De behandeling van rhinophyma is tweeledig: enerzijds de behandeling van de onderliggende rosacea en anderzijds de behandeling gericht op de verdikte neushuid.
Medicijnen
Behandeling van rosacea kan de progressie van rhinophyma remmen. Dit kan onder meer met de volgende middelen:
- Topisch (op de huid aangebrachte) metronidazol: dit werkt tegen bacteriën en amoeben.
- Azelaïnezuur: dit middel verweekt de hoornlaag, het buitenste laagje van de huid. Bovendien remt azelaïnezuur de groei van bepaalde bacteriën.
- Topische retinoïden: de verzamelnaam voor de groep geneesmiddelen die chemisch verwant zijn aan de vitamine A-zuur.
- Orale tetracycline-antibiotica.
De meest effectieve medische behandeling lijkt systemische isotretinoïne te zijn, dat het grootste deel van rhinophyma kan verminderen. Isotretinoïne is een systemische retinoïde. Het is een metaboliet van vitamine A.
Meestal hebben mensen met rosacea en rhinophyma orale medicatie nodig om de ontsteking te verminderen. De meest gebruikte medicijnen zijn tetracycline-antibiotica (doxycycline, minocycline). Een lage dosering isotretinoïne kan ook effectief zijn bij het verkleinen van vergrote talgklieren.
Operatieve ingreep
Het belangrijkste onderdeel van de behandeling van een knobbelneus is chirurgische verwijdering van de verdikte en overtollige huid. Er bestaan meerdere behandelingsmodaliteiten voor rhinophyma, afhankelijk van de grootte van de afwijkingen en de ervaring van de chirurg. Ablatieve lasers zoals kooldioxide- en erbiumlasers worden vaak gebruikt. Andere apparaten omvatten het gebruik van elektrische stroom (diathermie) om weefsel te verwijderen. Een dergelijke behandeling creëert een ruwe wond die binnen 2 tot 3 weken zal genezen om een verbeterd uiterlijk achter te laten. Behandeling van de bloedvaten kan worden gericht door laser..
Technieken die worden gebruikt om het cosmetische uiterlijk van rhinophyma te verbeteren, zijn onder meer:
- dermaplaning (excisie van verdikte huid door het oppervlak af te scheren)
- dermabrasie (afschrapen van de oppervlaktehuid)
- cryotherapie (bevriezen)
- laserresurfacing (CO2, Argon, Nd:YAG, Er:YAG)
- elektrochirurgie
Zelfzorg
Neem de volgende maatregelen in acht:
- Bescherm je huid tegen de zon door elke dag een sunblock (met een zonbeschermingsfactor van minimaal 30) op je gezicht te smeren.
- Gebruik een zeepvervanger om je gezicht te reinigen, zoals een zachte vochtinbrengende crème.
- Gebruik regelmatig een niet-geparfumeerde voedende en vochtinbrengende crème als je huid droog of gevoelig is.
- Camouflageproducten kunnen roodheid vaak effectief verdoezelen en sommige patiënten kunnen baat hebben bij het gebruik van huidcamouflage om roodheid te camoufleren. Camouflage kan zeer effectief zijn in het veranderen van de huidskleur, maar ze kunnen de vorm of textuur van de huid natuurlijk niet veranderen.
Prognose
Rhinophyma zal zonder adequate behandeling verergeren. Een combinatie van zowel medicinale als chirurgische behandeling levert vaak uitstekende resultaten op.
Reacties en ervaringen
Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over rhinophyma, of tips geven hoe ermee om te gaan waarmee je lotgenoten kunt helpen. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.
