Last Updated on 21 april 2024 by M.G. Sulman
Clusterhoofdpijn kenmerkt zich door eenzijdige, zeer sterke aanvallen van hoofdpijn en gezichtspijn die, indien onbehandeld, tussen de 15 en 180 minuten aanhouden. De pijn zit vooral in het gebied achter de ogen en in het voorhoofd en de slapen. De diagnose vereist minstens 5 aanvallen met minstens één bijkomend symptoom (rood worden van het bindvlies, tranen in de ogen, zwelling van de neus, loopneus, vernauwing van de pupil, onderste ooglid, zwelling van het bovenste ooglid, zweten op het voorhoofd en gezicht). Je bent tijdens een aanval onrustig en je hebt bewegingsdrang.
Wat is clusterhoofdpijn?
De Engelse term cluster betekent ‘accumulatie’. Dat betekent dat ernstige hoofdpijn tot 8 keer per dag voorkomt, soms vaker. De aanvallen traden vaak ’s nachts op en duren 15 minuten tot 3 uur. Deze pijnfasen worden clusterperiodes genoemd. Ze duren gemiddeld 4 tot 12 weken. Tussendoor is er meestal maanden tot jaren rust.
Synoniemen
Een oude benaming voor clusterhoofdpijn is het syndroom van Bing-Horton.
Vormen van clusterhoofdpijn
Er wordt een fundamenteel onderscheid gemaakt tussen episodische en chronische clusterhoofdpijn.
Episodische clusterhoofdpijn
Episodisch betekent dat de aanvallen in weken tot maanden (de clusterperioden) aanwezig zijn, waarna ze weer verdwijnen. Ongeveer driekwart van de patiënten heeft last van episodische clusterhoofdpijn. Pijnvrije fasen (minimaal 14 dagen tot meerdere jaren) worden afgewisseld met intervallen met regelmatige aanvallen (2 tot 8 weken).
Chronische clusterhoofdpijn
Bij chronische clusterhoofdpijn zijn er géén lange perioden zonder hoofdpijn. Een kwart van de patiënten heeft last van de chronische vorm, waarbij separate clusterperiodes niet meer te begrenzen zijn. De aanvallen komen vaak regelmatig op hetzelfde tijdstip van de dag voor, vaak in de eerste uren na het inslapen of in de vroege ochtend.
Wie krijgt het?
Mannen lopen drie keer meer kans op clusterhoofdpijn dan vrouwen. Patiënten zijn meestal tussen de 30 en 40 jaar oud wanneer de ziekte voor het eerst verschijnt. Vier op de vijf patiënten hebben de clusteraanvallen al meer dan 15 jaar.
Vóórkomen
Naar schatting wordt ongeveer 1 op de 1.000 mensen getroffen, meer mannen dan vrouwen. De eerste aanval treedt meestal op tussen je 20e en 40e levensjaar.
Symptomen van clusterhoofdpijn
Kenmerken
Clusterhoofdpijn wordt gekenmerkt door aanvallen van hevige bonzende of stekende eenzijdige hoofdpijn, die vooral voorkomt in het gebied van de ogen en slapen. De term ‘cluster’ staat voor accumulatie en is ontstaan uit het feit dat clusterhoofdpijn regelmatig en frequent optreedt gedurende een paar weken of maanden, bijvoorbeeld in de lente of de herfst, en dan weer voor een tijdje volledig verdwijnt. Het sterkste punt van de eenzijdige hoofdpijn zit meestal rond het oog, mogelijk uitstralend naar de kaak of het achterhoofd.
Veelvoorkomende verschijnselen
Veelvoorkomende symptomen van clusterhoofdpijn zijn:
- plotseling begin van pijn, meestal rond of achter het oog
- de pijn bouwt op tot een piek in ongeveer 10 tot 15 minuten
- rusteloosheid, agitatie of opwinding
- een loopneus of verstopte neus
- zweten op het voorhoofd
- hangend ooglid / gezwollen ooglid
- een vernauwde pupil
- overmatig tranen van het oog
- roodheid van het oog
- gevoeligheid voor licht
- roodheid of blozen in het gezicht
- misselijkheid
- agitatie of rusteloosheid
De symptomen van clusterhoofdpijn kunnen lijken op andere aandoeningen of medische problemen. Raadpleeg altijd je huisarts voor een diagnose.
Hoofdpijnaanval
Bij clusterhoofdpijn heb je aanvallen van heftige hoofdpijn. Een hoofdpijnaanval duurt tussen de 15 minuten en 3 uur, vaak komt het tegelijkertijd tijdens de slaap en je wordt daardoor wakker. De aanvallen liggen twee dagen tot een paar uur uit elkaar. Als de hoofdpijnfase weer afneemt, worden de aanvallen minder frequent en verdwijnen ze uiteindelijk volledig, totdat ze na enkele maanden of jaren weer terugkeren.
Complicaties
Clusterhoofdpijn is niet levensbedreigend en veroorzaakt geen blijvende hersenschade. Maar deze vorm van hoofdpijn is meestal chronisch, terugkerend en en kan behoorlijk interfereren met je dagelijkse leven en van invloed zijn op je welzijn.
Oorzaken van clusterhoofdpijn
De exacte oorzaak van clusterhoofdpijn is anno 2024 niet duidelijk, maar het wordt in verband gebracht met activiteit in een deel van de hersenen dat de hypothalamus wordt genoemd. De hypothalamus ligt vlak boven de hypofyse, net boven de kruising van de oogzenuw, en is onderdeel van het limbisch systeem. Het limbisch systeem bestaat uit een aantal hersendelen, en is betrokken bij emotie en motivatie.
Mensen die roken lijken een hoger risico te hebben op het krijgen van clusterhoofdpijn.
Sommige mensen die clusterhoofdpijn krijgen, hebben andere familieleden die er ook last van hebben, wat suggereert dat er een genetische component aanwezig is.
Clusterhoofdpijnaanvallen kunnen soms worden veroorzaakt of uitgelokt door het drinken van alcohol of door sterke geuren, zoals parfum, verf of benzine.
Onderzoek en diagnose
Hoofdpijn komt over het algemeen veel voor en kan vele oorzaken hebben. Daarom duurt het vaak enkele jaren voordat ‘clusterhoofdpijn’ wordt gediagnosticeerd.
Clusterhoofdpijn kan worden geïdentificeerd na een uitgebreid vraaggesprek met de arts en een lichamelijk onderzoek. Ook zal de arts je medische geschiedenis in ogenschouw nemen. Een beeldvormend onderzoek kan andere oorzaken voor de pijn helpen uitsluiten.
Behandeling van clusterhoofdpijn
Er zijn goede behandelingsopties om de symptomen te verlichten van clusterhoofdpijn. De ziekte zelf is niet te genezen.
Het is belangrijk om te weten dat gewone pijnstillers zoals paracetamol en ibuprofen bij clusterhoofdpijn niet effectief zijn. Zelfs sterke pijnstillers zoals morfine, fentanyl en oxycodon helpen niet.
Clusterhoofdpijn is te behandelen met zowel behandelingen gericht om een aanval af te breken (zogeheten aanvalsbehandeling) als met behandelingen om het aantal aanvallen te verminderen (zogeheten preventieve behandeling).
Aanvalsbehandeling
Als aanvalsbehandeling zijn sumatriptan-injecties en inhalatie van zuivere zuurstof de meest effectieve mogelijkheden. Sumatriptan werkt op de bloedvaten en zenuwen in de hersenen. Het stopt of vermindert een aanval van migraine of clusterhoofdpijn.
Preventieve behandeling
Mogelijke preventieve behandelingen van clusterhoofdpijn zijn onder meer verapamil en lithium. Verapamil verbetert de zuurstoftoevoer naar het hart, beïnvloedt de hartslag, verwijdt de bloedvaten en verlaagt de bloeddruk. Lithium is een medicijn dat vaak erg goed werkt bij een bipolaire stoornis. Het wordt ook wel gebruikt bij depressie en clusterhoofdpijn.
Operatieve ingreep
Als geen behandeling (goed) werkt, kunnen in individuele gevallen chirurgische ingrepen worden overwogen die bepaalde zenuwen in de hersenen irriteren of blokkeren. Sommige van deze procedures kunnen echter tot ernstige complicaties leiden.
Zelfzorg
Bijhouden wanneer je een aanval krijgt, kan zinvol zijn. Je kunt daarvoor een hoofdpijndagboek bijhouden. Zo krijg je een overzicht van het verloop van de ziekte. Misschien kun je het dagboek ook gebruiken om vast te stellen welke triggers je symptomen verergeren. Deze uitlokkende factoren dien je dan in de toekomst te vermijden. De triggers zijn niet voor iedereen hetzelfde. Bekende triggers zijn onder meer:
- alcohol, zelfs de kleinste hoeveelheden
- helder licht, flikkerend licht (disco, laagstaande zon)
- bepaalde geuren (benzinelucht, parfums)
Prognose
De prognose van clusterhoofdpijn is moeilijk te veralgemeniseren. Episodische clusterhoofdpijn kan overgaan in chronische clusterhoofdpijn en vice versa. Met het voortschrijden der jaren heeft clusterhoofdpijn de neiging om af te nemen, met minder frequente aanvallen en langere perioden van remissie tussen de aanvallen.
Preventie
Om clusterhoofdpijn te voorkomen, is het belangrijk om vast te stellen wat de hoofdpijn uitlokt. Probeer roken en alcoholgebruik te vermijden. De arts kan een medicijnregime voorschrijven dat clusterhoofdpijn helpt voorkomen.
Video over een aanval van clusterhoofdpijn
Reacties en ervaringen
Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over clusterhoofdpijn, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.
