Last Updated on 8 januari 2024 by M.G. Sulman
Marcus Aurelius Antoninus, die beter bekend staat onder zijn bijnaam Elagabalus of Heliogabalus, was een Romeinse keizer die regeerde van ongeveer 203-204 tot 11 maart 222 na Christus. Zijn heerschappij ving aan op veertienjarige leeftijd en duurde slachts 4 jaar. De zonnepriester viel vooral op door zijn extravagante en omstreden gedrag. Elagabalus was toegewijd aan de zonnegod Elagabal (of Heliogabalus). Hij probeerde deze cultus te bevorderen. Dit leidde tot religieuze en politieke onrust. Hij stond ook bekend om zijn excentrieke levensstijl, waaronder het dragen van vrouwenkleding (vooral van zijde) en een diadeem, her versieren van zijn schoeisel met juwelen, maar ook zijn openlijke homoseksualiteit en andere controversiële daden. In 222 na Christus werd hij vermoord als gevolg van politieke intriges en ontevredenheid binnen het Romeinse rijk.
Wie was keizer Elagabalus?
Keizer Elagabalus, ook bekend als Heliogabalus, was een Romeinse keizer die regeerde van 218 tot 222 na Christus. Keizer Elagabalus, wiens volledige naam Marcus Aurelius Antoninus was, was een Syrische zonnepriester voordat hij keizer werd. Hij was afkomstig uit Emesa (thans bekend als Homs) in Syrië. De jongen was toegewijd aan de cultus van de zonnegod Elagabal (of Heliogabalus). Zijn verbondenheid met deze godheid speelde een centrale rol in zijn heerschappij als keizer. Als keizer probeerde hij de aanbidding van Elagabal te bevorderen in Rome. Dit leidde tot religieuze en politieke onrust.
Op slechts veertienjarige leeftijd besteeg de Syrische zonnepriester de troon als keizer en hij regeerde slechts vier jaar lang over het machtige keizerrijk. Ondanks deze korte periode, wist hij het voor elkaar te krijgen dat zijn heerschappij was bezaaid met voortdurende wangedragingen. Hij schond tempels, bespotte goden, leefde een losbandig seksueel leven en organiseerde extravagante orgieën.
Elagabalus kleedde zich bovendien in vrouwenkleding en probeerde zelfs een huwelijksceremonie met een mannelijke slaaf te houden. In ‘De Surinamer’ d.d. 8 juli 1906 wordt hij gekenschetst als een “vies-hysterisch jongetje”.1In de Slechte lectuur. “De Surinamer : nieuws- en advertentieblad”. [Paramaribo], 08-07-1906, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 22-09-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011215606:mpeg21:p001
Wangedrag van Elagabalus
Genderbending
Een van de meest opvallende eigenaardigheden van de keizer was zijn voorliefde voor genderbending. Een genderbender is iemand die bewust gedrag van de andere sekse vertoont. De jongen droeg regelmatig vrouwenkleding, make-up en pruiken, wat toentertijd werd beschouwd als zeer schandalig en ongepast voor een Romeinse keizer.
De keizer droeg vaak pruiken en make-up, gaf er de voorkeur aan om ‘domina’ (dame) genoemd te worden in plaats van ‘dominus’ (heer). Hij bood zelfs grote geldbedragen aan de arts die hem een vagina kon geven.2Universitu of Birmingham. LGBTQIA+ History Month – Elagabalus, The Trans Emperor of Rome? – Ollie Burns. https://blog.bham.ac.uk/historybham/lgbtqia-history-month-elagabalus-the-trans-emperor-of-rome-ollie-burns/ (ingezien op 22-9-2023)
Voorts stond hij bekend om zijn uitgebreide schoonheidsrituelen en hij omringde zichzelf met vrouwelijke bedienden die hem hielpen bij het handhaven van zijn uiterlijk.
Promiscuïteit
Er waren veel geruchten dat Elagabalus betrokken was bij talloze affaires en relaties, ongeacht de sociale status of het geslacht van zijn partners. Zijn promiscue seksleven zorgde voor nog meer ophef.
Elagabalus’ minachting voor Romeinse sociale normen en tradities maakte hem tot het onderwerp van intense kritiek en afkeuring, zowel van de Romeinse elite als van de gewone bevolking.
Homseksuele gedragingen
In het oude Rome waren er verschillende soorten plekken waar mannen elkaar ’s nachts konden ontmoeten voor homoseksuele activiteiten. Deze ontmoetingsplekken waren meestal gesitueerd in donkere steegjes, badhuizen, en tavernes.
In het oude Rome was de acceptatie van homoseksuele relaties enigszins complex en contextafhankelijk. Sommige Romeinse mannen hadden homoseksuele relaties en contacten zonder dat hierdoor hun algemene sociale status of mannelijkheid in twijfel werd getrokken, zolang ze de dominante of penetratieve rol innamen in de seksuele handelingen. In de Romeinse samenleving werd het als minder acceptabel beschouwd om de passieve of ontvankelijke rol in homoseksuele handelingen aan te nemen, omdat dit als vernederend werd beschouwd.
Dit betekent echter niet dat homoseksualiteit volledig werd geaccepteerd of dat alle mannen vrije toegang hadden tot homoseksuele relaties zonder verdere consequenties. Het sociale en morele oordeel over homoseksualiteit varieerde indertijd en was afhankelijk van verschillende factoren, zoals sociale klasse en identiteit van de partner.
Ofschoon Elagabalus seks had met vrouwen, zou hij dit alleen hebben gedaan om te leren hoe vrouwen zich gedroegen, zodat hij dit kon nabootsen in zijn relaties met mannen.3Universitu of Birmingham. LGBTQIA+ History Month – Elagabalus, The Trans Emperor of Rome? – Ollie Burns. https://blog.bham.ac.uk/historybham/lgbtqia-history-month-elagabalus-the-trans-emperor-of-rome-ollie-burns/ (ingezien op 22-9-2023) Elagabalus deed zich graag voor als een vrouwelijke prostituee om mannen te verleiden. Dit is een flagrante afwijzing van de traditionele Romeinse mannelijke identiteit, waarbij mannen (vooral van rang en stand) als zwak en vrouwelijk werden beschouwd als ze zich door andere mannen lieten penetreren
Homohuwelijk
Elagabalus staat er ook om bekend dat hij met een man, de wagenmenner en voormalige slaaf Hierocles, trouwde. Officieel had hun relatie geen juridische geldigheid, omdat de oude Romeinen het ‘homohuwelijk’ niet kenden.
Hierocles werd de favoriet van de keizer toen hij van zijn strijdwagen viel voor de Imperial Lodge tijdens de Spelen, en zijn helm van zijn hoofd gleed, waardoor het gezicht van de wagenmenner zichtbaar werd. De tienerkeizer was gecharmeerd van zijn mooie blonde haar en hij gaf onmiddellijk opdracht hem naar het paleis te brengen en begunstigde hem. De keizer zou toen hebben gezegd: “Ik ben er trots op om vrouw, minnares, koningin van Hierocles genoemd te worden.”4Krawczuk Aleksander, Poczet cesarzy rzymskich, Warszawa 2004
Deze daad werd gezien als een verdere uiting van zijn excentrieke gedrag en het negeren van traditionele normen, wat tot veel ophef leidde. Het was een van de vele acties die Elagabalus in diskrediet brachten bij de Romeinse elite en uiteindelijk bijdroegen aan zijn kortstondige heerschappij en zijn uiteindelijke dood.
Heliogabalus als jongeman / Bron: Wikimedia Commons
Cassis Dio dreef de spot met Elagabalus
De Romeinse historicus Lucius Cassius Dio (ca. 155 – na 229) beschreef Keizer Elagabalus vaak met vrouwelijke voornaamwoorden. Daarnaast gebruikte de historicus denigrerende taal om de spot met de jonge keizer te drijven en zijn excentrieke gedrag te bekritiseren. Dit was een manier waarop sommige contemporaine schrijvers en historici hun afkeuring uitten voor Elagabalus’ gedrag en zijn onconventionele levensstijl.
Cassius Dio was een van degenen die zeer kritisch stond tegenover Elagabalus vanwege zijn gedrag. Zijn beschrijvingen van de keizer zijn vaak gekleurd door deze negatieve perceptie. Historische bronnen uit die tijd waren vaak subjectief waren en werden gekleurd oor de persoonlijke opvattingen en politieke overtuigingen van de schrijvers. Hierdoor kan het soms moeilijk zijn om een volledig objectief beeld te krijgen van het leven en de heerschappij van Keizer Elagabalus.
Ondergang van het Romeinse rijk
Het gedrag van Keizer Elagabalus, evenals van sommige andere Romeinse heersers (zie onder), wordt vaak geassocieerd met de morele achteruitgang en instabiliteit die hebben bijgedragen aan de uiteindelijke ondergang van het West-Romeinse Rijk. Het decadente gedrag, de excessieve luxe, de seksuele perversies en corruptie aan het hof waren enkele van de factoren die bijdroegen aan de politieke en sociale onrust in die periode. Er waren echter veel complexe oorzaken voor de val van het West-Romeinse Rijk, waaronder politieke rivaliteit, economische problemen, opstanden, militaire nederlagen, en druk van buitenlandse invasies. Het gedrag van individuele keizers was slechts een deel van het bredere verhaal van de val van het Romeinse rijk.
Andere Romeinse keizers die zich schuldig maakten aan seksuele perversies
Keizer Elagabalus deed aan genderbending en homoseksualiteit. In de geschiedenis van het Romeinse Rijk waren er meer keizers en bekende figuren die betrokken waren bij genderbending, homoseksualiteit en/of homohuwelijk. Enkele voorbeelden:
Keizer Nero (37-68 na Christus)
Nero was berucht om zijn extravagante levensstijl en homoseksuele relaties. Hij trouwde met een vrijgelatene, Sporus, die hij had laten castreren om hem vrouwelijker te maken. Dit kan worden beschouwd als een vorm van vroeg homohuwelijk, hoewel de juridische erkenning en sociale acceptatie aanzienlijk anders waren dan in moderne tijden.
Keizer Hadrianus (76-138 na Christus)
Hadrianus had een beroemde relatie met een jonge Griekse man genaamd Antinous. De exacte aard van hun relatie is onderwerp van debat, maar het wordt vaak beschouwd als een vorm van homoseksuele liefde. Antinous stierf op jonge leeftijd en werd door Hadrianus aanbeden.
Julius Caesar (100-44 voor Christus)
Er zijn enkele aanwijzingen dat Julius Caesar in zijn jeugd een affaire had met koning Nicomedes IV van Bithynia, hoewel de details onzeker zijn.
When God Abandons a Nation (Romans 1:18-32)
Toepasselijke preek van John MacArthur over het Bijbelgedeelte Romeinen 1:18-32.
Reacties en ervaringen
Hieronder kun je reageren op dit artikel. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.