Savantsyndroom: symptomen, betekenis en voorbeelden

Last Updated on 2 mei 2024 by M.G. Sulman

Bij mensen met een autismespectrumstoornis (ASS) zie je vaak beperkingen op het gebied van sociale communicatie, flexibiliteit en prikkelverwerking. Maar wist je dat ze ook opmerkelijke talenten kunnen hebben?  Denk aan wiskunde, ICT, tekenen of muziek! Soms is er zelfs een groot contrast tussen deze beperkingen en spectaculaire vaardigheden, wat bekend staat als savantsyndroom. Ken je het personage Raymond Babbitt uit de film ‘Rain Man’? Hij is een klassiek voorbeeld van een savant! Maar let op, deze talenten zijn eerder uitzondering dan regel.

Wat is het savantsyndroom?

Het savantsyndroom is echt fascinerend! Het is een fenomeen waarbij iemand ongelofelijke vaardigheden heeft op een specifiek gebied. Iemand blinkt bijvoorbeeld uit in kunst of wiskunde, terwijl hij aanzienlijke sociale of intellectuele tekorten vertoont. Vaak hebben mensen met deze aandoening een neurologische ontwikkelingsstoornis, zoals autisme of ze hebben hersenletsel opgelopen. Grofweg de helft van de gevallen van savantsyndroom zijn gerelateerd aan autisme. Zij worden soms autistische savants genoemd.

Deze aandoening is behoorlijk zeldzaam. Naar schatting treft het ongeveer één op de miljoen mensen. Mannen lijken vaker getroffen te worden dan vrouwen. Het syndroom wordt meestal in de kindertijd zichtbaar, doch sommige gevallen ontwikkelen zich pas later in het leven.

Het is opmerkelijk dat ongeveer de helft van de savants autistisch is, terwijl de andere helft vaak een vorm van letsel of ziekte aan het centrale zenuwstelsel heeft. En slechts een klein percentage van mensen met autisme vertoont deze buitengewone vaardigheden, ergens tussen 0,5% en 10%. Er wordt geschat dat er momenteel minder dan honderd savants zijn met vaardigheden die dermate spectaculair zijn dat ze zelfs voor niet-gehandicapte of niet-beperkte mensen opvallend zouden zijn. Echt verbazingwekkend, toch?

Betekenis van savantsyndroom

Het savantsyndroom is genoemd naar het Franse woord ‘savant’, hetgeen ‘geleerde’ betekent. Het eerste medische verslag over het syndroom dateert uit 1783. In het verleden werd de term ‘idiot savant’ gebezigd. Dit betekent ‘geleerde dwaas’. Deze term wordt echter niet meer gebruikt vanwege de negatieve connotaties.

Symptomen: Om welke vaardigheden gaat het?

Savantvaardigheden variëren sterk en omvatten:

1. Splintervaardigheden: Obsessieve kennis van muziek, sportweetjes, kentekennummers, kaarten, historische feiten, of zelfs ongewone voorwerpen zoals stofzuigermotorgeluiden.
2. Getalenteerde geleerden: Personen met opmerkelijke vaardigheden in muziek, kunst, wiskunde, of andere gebieden die opvallen ondanks hun algehele handicap of beperking.
3. Wonderbaarlijke geleerden: Zeer zeldzame individuen met spectaculaire vaardigheden die zelfs mensen zonder ene beperking zouden verbazen. Waarschijnlijk minder dan 75 van deze personen wereldwijd.

Typische savantvaardigheden omvatten:

• Muzikale vaardigheden: Meestal pianospelen op gehoor met perfecte toonhoogte. Soms ook componeren.
• Artistiek talent: Vaak schilderen of tekenen, soms ook beeldhouwen.
• Wiskundige vaardigheden: Bliksemsnelle berekeningen, inclusief het berekenen van kalenders en meercijferige priemgetallen.
• Andere vaardigheden: Meertaligheid, verfijnde sensorische discriminatie, perfecte tijdswaarneming zonder klok, diepgaande kennis van specifieke onderwerpen zoals neurofysiologie of geschiedenis.

Oorzaken van het savantsyndroom

Psychisch

Er wordt soms gesuggereerd dat savants met autisme een voorkeur hebben voor detailgerichte verwerking, waardoor ze specifieke talenten ontwikkelen.

Er wordt ook wel geopperd dat savants hypersystematiseren, wat hen een indruk van talent geeft. Dit kan komen door verbeterde perceptie of sensorische gevoeligheid.

Er zouden zelfs savants zijn die direct toegang hebben tot diepe, ongefilterde informatie in de hersenen, wat normaal gesproken niet toegankelijk is voor het bewustzijn.

Neurologisch

Soms ontstaat het savantsyndroom na ernstig hoofdtrauma aan de linker voorste temporale kwab. Wetenschappers hebben het zelfs kunstmatig gerepliceerd door specifieke delen van de hersenen tijdelijk uit te schakelen.

Onderzoek en diagnose

Het savantsyndroom kan worden vastgesteld wanneer iemands vaardigheden op een bepaald gebied opvallend hoger zijn dan verwacht, gezien hun algemene intelligentie of functioneren. Aangezien het savantsyndroom niet als een officiële stoornis wordt beschouwd en dus ook niet in de DSM-5 is opgenomen, zijn er geen vastgestelde richtlijnen of criteria ten behoeve van de diagnose.

Behandeling van het savantsyndroom

Het savantsyndroom op zichzelf is geen aandoening die behandeling behoeft. Als er echter onderliggende handicaps of stoornissen zijn naast het savantsyndroom, kan behandeling nodig zijn. De behandeling varieert en is afhankelijk van de specifieke onderliggende oorzaak. Vaak betreft het leren omgaan met de uitdagingen en grenzen waarvoor iemand zich gesteld ziet.

Voorbeelden van mensen met het savantsyndroom

Opmerkelijke gevallen:

• Daniel Tammet: Britse auteur en polyglot met opmerkelijke rekenvaardigheden en talenkennis.
• Derek Paravicini: Brits blind muzikaal wonderkind en pianist, ondanks zijn blindheid heeft hij een verbazingwekkend muzikaal talent.
• Henriett Seth F.: Hongaarse autistische schrijver en kunstenaar met indrukwekkende creatieve expressie.
• Nadia Chomyn: Britse autistische kunstenaar die haar innerlijke wereld uitdrukt in haar kunstwerken.
• Kim Peek: Amerikaanse ‘megasavant’ die opvallende geheugenprestaties en buitengewone kennis heeft.
• Leslie Lemke: Amerikaanse muzikant met opmerkelijke pianovaardigheden, ondanks zijn mentale uitdagingen.
• Rex Lewis-Clack: Amerikaanse pianist en muzikaal genie met verbluffende uitvoeringsvaardigheden.
• Matt Savage: Amerikaanse muzikant en componist met indrukwekkende muzikale talenten.
• Stephen Wiltshire: Britse architectonisch kunstenaar met een fenomenaal visueel geheugen.
• Temple Grandin: Amerikaanse hoogleraar dierwetenschappen met baanbrekende inzichten in de veehouderij.

Verworven gevallen:

• Alonzo Clemons: Amerikaanse beeldhouwer met verworven savantvaardigheden na hoofdletsel.
• Anthony Cicoria: Amerikaanse pianist en arts met verworven muzikale talenten na een bijna-doodervaring (BDE).
• Derek Amato: Amerikaanse componist en pianist met verworven muzikale vaardigheden na een hoofdletsel.
• Patrick Fagerberg: Amerikaanse kunstenaar en uitvinder met verworven savantvaardigheden na hersenletsel te hebben opgelopen.
• Orlando Serrell: Amerikaanse savant met verworven vaardigheden na een hoofdletsel.
• Jason Padgett: Amerikaanse savant en kunstenaar met verworven vaardigheden na hersenletsel.

Video’s van personen met verworven savantisme

Derek Amato

Een klap tegen het hoofd veranderde het leven van een man uit Colorado en onthulde een verborgen talent.

Dr. Tony Cicoria

Dr. Tony Cicoria werd getroffen door de bliksem, en het veranderde hem op meer dan één manier. Na het incident voelde hij de drang om piano te leren spelen.

Kim Peek – The Real Rain Man [Full Film]

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over savantsyndroom, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.