Last Updated on 2 april 2023 by M.G. Sulman
Chanoeka is het enige belangrijke Joodse feest dat niet in de bijbel genoemd wordt. Het is een achtdaags, jaarlijks terugkeren Joods feest ter herdenking van de herinwijding van de Tweede Tempel in Jeruzalem in het jaar 164 v. Chr. of in het jaar 3597 van de Joodse kalender. Dit feest valt in de donkere wintermaanden. Het begint op de 25e van de maand Kislev (november/december). Ter nagedachtenis hiervan wordt er ’s ochtends speciaal gebeden in de synagoge. ’s Avonds ontmoeten de families elkaar thuis en steken ze altijd een nieuwe kaars aan op Chanoeka – totdat alle acht kaarsen branden.
Wat is chanoeka?
Chanoeka staat ook bekend als het feest van de lichtjes of het inwijdingsfeest. Het is een achtdaagse Joodse feestdag ter herdenking van de herinwijding van de Heilige Tempel (de Tweede Tempel, de tempel van Ezra) te Jeruzalem, na het verslaan van het leger van de Seleucidische koning, Antiochus IV ‘Epifanes’, die de stad wilde helleniseren (vergrieksen), door Judas de Makkabeeer in 165 v. Chr. Antiochus IV Epiphanes was een wrede onderdrukker die van de Joden eiste dat ze zich aanpasten. Hij wilde zijn hele rijk tot één volk omvormen. Al zijn onderdanen moesten van hem de eigen gebruiken opgeven. Hij dwong de Joden de tradities van hun voorouders af te zweren en niet langer naar Gods voorschriften te leven. Besnijdenis en het houden van de sabbat werden verboden, evenals het volgen van Thora-onderwijs. Door Antiochus’ toedoen werd de tempel in Jeruzalem volledig ontwijd en genoemd naar de godheid Zeus Olympius. Deze keiharde provocatie trof het volk als een slag in het gezicht, zo lezen we in Makkabeeën, één van de deuteroncanonieke of apocriefe boeken naast de Hebreeuwse Bijbel.
Judas de Makkabeeër
Onder leiding van Judas de Makkabeeër die een klein verzetsleger vormde, die wel bekend staan als de Makkabeeën, wordt er drie jaren lang tegen de Syriërs strijd geleverd. Na drie jaar strijd, slagen ze er in om op de vijfentwintigste van de maand Kislev, de Syriërs de genadeslag te geven. De Makkabeeën haalden daarna alle Griekse altaren en ander heiligschennende en godlasterende attributen weg uit de tempel in Jeruzalem. De tempel werd weer geschikt gemaakt, gezuiverd en gereinigd van alle heidense smetten en gewijd tot de dienst aan de God van Israël.
Het feest van de lichtjes
De menora, de zevenarmige kandelaar, die in de tempel dag en nacht brandde, moest worden ontstoken. Volgens de overlevering konden de joden slechts één kruikje bruikbare olie vinden. Dit was slechts genoeg voor één dag. Doch het verhaal gaat dat er een wonder geschiedde: het licht bleef acht dagen branden, precies genoeg om de speciale zuivere olie te vervaardigen. Op het chanoeka-feest wordt ieder jaar de herinnering levend gehouden aan de herinwijding van de Tempel in Jeruzalem, door dit licht te ontsteken waarbij op de eerste dag één kaarsje wordt gebrand, op de tweede dag twee, totdat op de achtste dag alle kaarsen branden en het licht tot volle ontplooiing is gekomen. Hiervoor wordt een speciale kandelaar gebruikt, de chanoekia of negenarmige kandelaar, die is voorzien van acht oliepitjes of kaarsen met een extra, negende, lichtpunt, de zogeheten sjammasj, hetgeen ‘dienaar’ betekent. Met behulp van de sjammasj kunnen de andere lichtjes ontstoken worden. De sjammasj heeft dikwijls een aparte plek op de kandelaar, ter onderscheiding van de acht lichtjes.
Nationale en religieuze vrijheid
Chanoeka is kortom het feest van nationale en religieuze vrijheid, de vrijheid om de Joodse godsdienst te mogen uitoefenen hetgeen onder Antiochus ten strengste verboden was, en van het behoud van de eigen Joodse identiteit. Ieder jaar gedurende acht dagen, herdenkt Israël de geweldige cultuurstrijd met het (neo-)hellinisme welke een grote bedreiging vormde voor het voortbestaan van het Joodse volk met een eigen identiteit, cultuur en religie.
Chanoeka in de Bijbel
Chanoeka gaat niet met werkonthouding gepaard, zoals bij de Bijbelse feesten wel gebruikelijk is. Chanoeka is het enige belangrijke Joodse feest dat niet expliciet in de Bijbel genoemd wordt. Het komt wel terloops ter sprake in Johannes 10:22. Dit evangelie geeft alleen aan dat het feest in de winter valt en dat het in Jeruzalem gevierd wordt. Er wordt niet uitgelegd wat het feest betekent.
Jezus en chanoeka
Chanoeka komt van de stam chanak, hetgeen ’toewijden’ betekent. In het tekstgedeelte Johannes 10:22-42 wordt Jezus door Judeeërs (niet: ‘Joden’!) ondervraagd. Jezus reageert met zijn persoonlijk Chanoeka-boodschap; een boodschap van toewijding. Hij is toegewijd als een herder over zijn schapen: “Mijn schapen luisteren naar mijn stem, ik ken ze en zij volgen mij. k geef ze eeuwig leven: ze zullen nooit verloren gaan en niemand zal ze uit mijn hand roven” (vers 27-28). Hij is één met de Vader (vers 30). Hij – Gods Zoon – is door de Vader geheiligd en naar de wereld gezonden (vers 36). In Johannes 3:16 staat waarom Jezus naar deze wereld werd gezonden: “Want God had de wereld zo lief dat hij zijn enige Zoon heeft gegeven, opdat iedereen die in hem gelooft niet verloren gaat, maar eeuwig leven heeft.” En Jezus is voor honderd procent aan God toegewijd.
Chanoeka is het feest van de Messiaanse hoop; het feest van de komst van het goddelijke licht
Tenslotte komen we Chanoeka tegen in het boek Hebreeën in hoofdstuk 11 over de geloofsgetuigen. Het laatste gedeelte gaat over de tijd van de Makkabeeën. Door de de overwinning van de Makkabeeën over het heidense Hellenisme kon de Messias komen. Hoe had de Messias besneden kunnen worden wanneer de Grieken de besnijdenis nog steeds verboden zouden hebben. Hoe zou de Messias in zijn geliefde tempel kunnen komen wanneer daar het altaar van Zeus zou staan en er onrein zwijnenvlees geofferd zou zijn. Hoe had hij de Thora kunnen verkondigen wanneer dit verboden zou zijn geweest. Je kunt je ook afvragen waarom moest de tempel voor zo’n korte tijd hersteld worden terwijl hij toch in 70 na Chr. verwoest zou worden? Er is maar een antwoord op die vraag mogelijk. Dit was nodig zodat de Messias zou kunnen komen. Chanoeka is het feest van het licht. Het grote licht dat zou schijnen, kon komen omdat Chanoeka dit mogelijk maakte.1Overgenomen van: http://www.mayaan.nl/index.php?option=com_content&view=article&id=113&Itemid=134&lang=nl (voor de laatste keer geraadpleegd op 6/9/2010)
Reacties en ervaringen
Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over Chanoeka, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.