Bulverisme: een begrip van C.S. Lewis

Last Updated on 17 maart 2023 by M.G. Sulman

‘Bulverisme’ is een term die is bedacht door de 20e-eeuwse christelijke schrijver en apologeet C.S. Lewis (1898 – 1963). Het verwijst naar een soort redenering waarbij de vermeende bedoeling of motivatie van de persoon die een argument aanvoert wordt aangevallen, in plaats van tegenwerpingen te maken die op de bewering zelf ingaan. Bijvoorbeeld, in plaats van zich bezig te houden met de argumenten voor een bepaalde politieke positie, zal een bulverist zonder meer aannemen dat de opvattingen van zijn tegenstander onjuist zijn om vervolgens uit de doeken te doen waarom die persoon bepaalde opvattingen huldigt. Dit type redenering wordt als misleidend beschouwd, aangezien het de aandacht afleidt van de eigenlijke inhoud van het argument. Dit maakt het moeilijker om een productieve of zinvolle discussie te voeren.

C.S. Lewis in 1947 / Bron: Wikimedia Commons

Wie was C.S. Lewis?

C.S. Lewis was een Britse schrijver, letterkundige en christelijk apologeet, die vooral bekend stond om zijn boekenreeks ‘The Chronicles of Narnia’. Hij werd geboren op 29 november 1898 in Belfast, Ierland, en stierf op 22 november 1963.

Lewis was professor middeleeuwse en renaissanceliteratuur aan de Universiteiten van Oxford en Cambridge. Hij was een productief schrijver en zijn werken omvatten zowel wetenschappelijke boeken over middeleeuwse literatuur en het christendom, maar ook populaire boeken voor kinderen en volwassenen, waaronder ‘The Screwtape Letters’ (‘Brieven uit de hel’) en ‘Mere Christianity’ (‘Onversneden christendom’).

Lewis was een christelijke apologeet en in veel van zijn boeken, waaronder ‘Mere Christianity’ en ‘The Problem of Pain’ (‘Het probleem van het lijden’), worden christelijke thema’s en ideeën onderzocht en uitgewerkt. In ‘Het probleem van het lijden’ bijvoorbeeld, stelt C.S. Lewis de vraag: ‘Als God goed en almachtig is, waarom staat Hij dan toe dat mensen moeten lijden? Hij blijft één van de meest gelezen en invloedrijke christelijke schrijvers van de 20e eeuw.

Betekenis van bulverisme

De term ‘bulverisme’ is bedacht door C.S. Lewis om de spot te drijven met deze zeer ernstige denkfout die, zo beweert hij, vaak voorkomt in allerlei religieuze, politieke en filosofische debatten.1Capturing Christianity. The Ultimate List of Apologetics Terms for Beginners (with Explanations). https://capturingchristianity.com/ultimate-list-apologetics-terms-for-beginners/ (ingezien op 9-2-2023)

Met bulverisme wordt een methode van argumenteren bedoelt, waarmee de bulverist vermijdt te moeten aantonen dat de opvattingen van zijn tegenstander onjuist zijn door eerst zonder meer aan te nemen dat dat het geval is en vervolgens uit te leggen waarom zijn opponent die stelling er op na houdt.2Katrien van Poeck. Een bespreking van Requiem for a Species, een boek van Clive Hamilton. Oikos 59, 4/2011

In wezen is bulverisme een vorm van ad hominem-aanval, waarbij de nadruk ligt op de persoon die een bepaalde overtuiging heeft, in plaats van op de overtuiging zelf. Het is een populaire techniek die vaak wordt gebruikt in de politiek arena en in de media, maar het is een ongeldige en onethische manier van debatteren.

Bulverisme is een drogreden

Bulverisme wordt beschouwd als een drogreden. In wezen probeert de bulverist de aandacht af te leiden van het debat en het onderwerp, en concentreert hij of zij zich op (de vermeende motieven van) zijn opponent. Hierdoor wordt het debat minder productief en ontstaat er meestal geen echte uitwisseling van ideeën en argumenten.

Het is een soort ad hominem-aanval die zich richt op de veronderstelde motieven of bedoelingen van de spreker, in plaats van op de feitelijke bewering zelf. Het gaat niet om de bewijskracht of de logische onderbouwing van de bewering, maar om de veronderstelde motieven van degene die de bewering doet. Dit is een ongeldige manier om een bewering te beoordelen en wordt daarom beschouwd als een vorm van misleidende redenering, een drogreden.

Waar komt de term bulverisme vandaan?

C.S. Lewis bedacht de term ‘bulverisme’ in zijn boek ‘God in the Dock’. Lewis geloofde dat bulverisme een veelvoorkomende doch ineffectieve manier is om ideeën te weerleggen, en hij voerde aan dat het een vorm van ‘mentale luiheid’ was. Hij geloofde dat een bulverist zich er gemakkelijk vanaf maakt, doordat hij vermijdt om het standpunt van zijn tegenstander met argumenten te weerleggen. In plaats daarvan neemt de bulverist zijn toevlucht tot niet ter zake doende persoonlijke aanvallen.

Lewis’ concept van Bulverisme is nog steeds actueel en de term wordt soms nog steeds gebruikt. Ofschoon het geen algemeen erkende term is, zijn veel mensen bekend met het fenomeen wat ermee wordt uitgedrukt.

Is bulverisme een argumentum ad hominem?

Je kan het beschouwen als een subtiele vorm van argumentum ad hominem, omdat het niet expliciet gericht is tegen de persoon, maar eerder tegen de achterliggende oorzaken van de opvatting die de persoon heeft. Het doel is om de opvatting van de persoon te ondermijnen door te suggereren dat de oorzaak ervan niet legitiem is.

Voorbeelden

Vegetariër

Stel, iemand is een overtuigd vegetariër en pleit voor het verminderen van het aantal dieren dat wordt gehouden voor vleesconsumptie om redenen van duurzaamheid. In plaats van te argumenteren tegen de overtuiging van de persoon, kan de bulverist beweren dat de spreker alleen maar vegetariër is omdat hij geen geld heeft om vlees te kopen en het daarom anderen ook niet gunt.

In dit geval probeert de tegenstander niet het argument van de vegetariër aan te vechten, maar hij richt zijn pijlen op de vermeende oorsprong of motieven die aan de overtuiging ten grondslag zouden liggen. Hierdoor wordt de aandacht afgeleid van het eigenlijke argument (duurzaamheid) en verschoven naar de reden dat de vegetariër deze opvatting zou huldigen.

Christen

De bulverist vindt het niet alleen onzinnig dat een christen in de opstanding uit de doden gelooft, maar hij heeft ook een verklaring waarom een christen daarin gelooft. De christen hangt nog steeds een kinderlijke wensdroom aan, omdat hij diep van binnen bang is voor de dood en de harde werkelijkheid dat bij de dood alles eindigt, niet aankan.

C.S. Lewis wijst er echter op dat de bulverist met zijn bulverisme in zijn eigen voet schiet. Want als zijn bulveriaanse manier van denken zou kloppen, dan komt het als een boemerang naar hem terug. Wie zegt niet dat de bulverist bang is voor het bestaan van een hemel en een hel en dat hij, om die angst te bezweren, met de aantijging komt dat het geloof van een christen in een leven na de dood een infantiele wensdroom is?3Ewald Mackay. Tegen een overmaat aan eigentijdsheid. https://www.ewaldmackay.nl/images/Artikelen/RD/Publicatie117.pdf (ingezien op 9-2-2023)

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over het begrip bulverisme, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.