Last Updated on 17 maart 2024 by M.G. Sulman
Cafeïneontwenning treedt op wanneer je regelmatig cafeïne gebruikt en daar ineens mee stopt. Je kan dan onder meer last krijgen van hoofdpijn. Dit staat bekend als ‘cafeïne-onttrekkingshoofdpijn’. De hoofdpijn die bijvoorbeeld optreedt bij een gebrek aan koffie ontstaat door een tekort aan de stof cafeïne. Veel mensen worden wakker en verlangen naar een kopje koffie, thee of een energiedrankje om hun lichaam op te peppen en een beetje wakker te worden. Als je te laat je kopje koffie neemt, kan je last krijgen van hoofdpijn.
Wat is cafeïne-onttrekkingshoofdpijn?
Hoofdpijn is het meest voorkomende symptoom van ontwenning van cafeïne. Het komt voor bij grofweg de helft van de mensen die proberen te stoppen met cafeïne.
Volgens het Voedingscentrum zit cafeïne in koffie, thee, cola, chocolade en chocolademelk, energiedrankjes, energieshots en drankjes met guarana.1Voedingscentrum. Cafeïne. https://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/cafeine.aspx (ingezien op 22-1-2023) Wanneer je cafeïne binnenkrijgt, wordt het opgenomen in de bloedbaan en passeert het de bloed-hersenbarrière. De bloed-hersenbarrière is een soort grens tussen het bloed en de hersenen. Het voorkomt dat schadelijke stoffen zoals gifstoffen (toxines) en bacteriën de hersenen binnendringen. Cafeïne kan er echter vrijelijk passeren. In je brein blokkeert cafeïne de adenosinereceptoren wat voorkomt dat je slaperig wordt. Ook is cafeïne van invloed op de bloedvaten en de snelheid van de bloedstroom in de hersenen. Cafeïne kan de bloedstroom in bepaalde bloedvaten in de hersenen binnen een half uur aanzienlijk verminderen. De stroomsnelheid wordt na ongeveer twee uur weer normaal. Door abrupt te stoppen met cafeïne, kan de bloedstroom in bepaalde bloedvaten in de hersenen tijdelijk toenemen. Mogelijk draagt dit bij aan de ontwikkeling van cafeïne-onttrekkingshoofdpijn.
Symptomen van cafeïne-onttrekkingshoofdpijn
Hoofdpijn
Als je regelmatig twee of meer kopjes koffie drinkt en vervolgens je gebruikelijke cafeïneconsumptie onderbreekt of uitstelt (zelfs met een paar uur), dan kán dit leiden tot hoofdpijn door cafeïneonttrekking.
Dit type hoofdpijn is meestal matig tot ernstig. Het bevindt zich aan beide zijden van het hoofd en verergert meestal bij lichamelijke inspanning. De pijn piekt meestal na één of twee dagen zonder cafeïne en houdt gemiddeld twee tot negen dagen aan.
Cafeïnehoofdpijn is niet noodzakelijk dosisafhankelijk. Waarschijnlijk zijn er ook andere factoren die bepalen of je last krijgt van cafeïne-onttrekkingshoofdpijn. Denk hierbij aan onder andere genetische invloeden op het cafeïnemetabolisme. Cafeïneonttrekkingshoofdpijn is in de medische literatuur al beschreven bij dagelijks gebruik van 100 mg cafeïne.2W.J. Schonewille. Chronische dagelijkse hoofdpijn door overmatig cafeïnegebruik. Ned Tijdschr Geneeskd. 2002;146:1861-3 Dat is het equivalent van 1 kop koffie, 1 reep pure chocola, 2 koppen thee, 2 tabletten van een combinatiepreparaat van een pijnstiller met cafeïne of 3 blikjes frisdrank.
Andere klachten
Cafeïne-onttrekkingshoofdpijn begint meestal binnen 12 tot 24 uur na het stoppen van de inname van cafeïne en kan gepaard gaan met andere symptomen, zoals:
- slaperigheid / vermoeidheid
- slechte concentratie
- somberheid
- onrust
- prikkelbaarheid
- misselijkheid en overgeven
- spierpijn en stijfheid (stijve spieren)
Oorzaak
Het regelmatige gebruik van cafeïne kan leiden tot afhankelijkheid, tolerantie en ontwenningsverschijnselen. Je kan al een tolerantie voor cafeïne ontwikkelen als je meer dan 100 mg per dag neemt, maar deze hoeveelheid kan verschillen van persoon tot persoon.
Als je regelmatig koffie, thee of energiedrankjes drinkt en je stopt abrupt of vermindert je inname aanzienlijk, dan kun je symptomen van cafeïneontwenning krijgen, waaronder hoofdpijn. Als je bijvoorbeeld alleen koffie drinkt tijdens de werkweek, kan je in het weekend hoofdpijn krijgen als je dan geen koffie drinkt. De zogenaamde ‘zaterdaghoofdpijn’, alhoewel hoofdpijn op zaterdag ook talloze andere oorzaken kan hebben.
Grofweg de helft van de mensen die meer dan 200 mg cafeïne per dag consumeren, krijgt last van ontwenningshoofdpijn als ze abrupt stoppen. Het is anno 2024 niet duidelijk waarom de andere helft geen symptomen heeft als ze hun cafeïne-inname verminderen, maar het kan te maken hebben met individuele cafeïnegevoeligheid.
Behandeling van cafeïnehoofdpijn
Bepaal je huidige cafeïne-inname
Het is belangrijk om te weten hoeveel cafeïne je momenteel consumeert, zodat je een doel kunt stellen voor hoeveel je wilt afbouwen en in welk tempo.
Maak een plan
Maak een plan voor hoe je je cafeïne-inname gaat afbouwen. Dit kan bijvoorbeeld betekenen dat je je cafeïne-inname geleidelijk vermindert in plaats van acuut te stoppen.
Cafeïneconsumptie terugschroeven
Verminder geleidelijk je cafeïneconsumptie in plaats van abrupt ermee te stoppen. Dit kan helpen om de ernst van de ontwenningsverschijnselen te verminderen, hoewel het dan wel langer kan duren voordat ze volledig verdwijnen. Verminder gedurende twee tot drie weken elke dag de hoeveelheid cafeïne die je binnenkrijgt. Of neem daarvoor langer de tijd als dat prettiger is.
Pijnstillers
Hoofdpijn kan worden behandeld met vrij verkrijgbare medicijnen, zoals paracetamol, ibuprofen en aspirine. raadpleeg altijd eerst de bijsluiter. Vermijd overmatig gebruik van pijnstillers. Dit kan leiden tot medicatie-afhankelijke hoofdpijn. Het is hoofdpijn die ontstaat door het dagelijks gebruiken van pijnstillers (en triptanen ter behandeling van hoofdpijn bij migraine en clusterhoofdpijn). Vergeet niet om medicijnen die cafeïne bevatten te vermijden!
Zelfzorg
Zorg voor voldoende rust en slaap. Ga iedere avond op dezelfde tijd naar bed en sta iedere ochtend op hetzelfde tijdstip op. Drink veel water drinken om gehydrateerd te blijven. Dagelijks bewegen is ook belangrijk.
Vermijd cafeïne in de late middag en ’s nachts
Omdat cafeïne de slaap kan beïnvloeden, is het verstandig om cafeïne te vermijden in de late middag en ’s nachts.
Zoek cafeïnevrije alternatieven
Zoek naar cafeïnevrije alternatieven, zoals cafeïnevrije koffie, om je cafeïne-inname te verminderen.
Het is belangrijk om te beseffen dat iedereen anders reageert op cafeïne en dat sommige mensen gevoeliger zijn voor cafeïne-onttrekkingshoofdpijn.
Kruiden
Er zijn geen specifieke kruiden waarvan is aangetoond dat het cafeïne-onttrekkingshoofdpijn tegengaat. Sommige mensen beweren dat kruiden zoals valeriaan, kamille en gember helpen bij het verminderen van hoofdpijn en spanning, maar er is geen wetenschappelijk bewijs dat deze kruiden specifiek werken voor cafeïne-onttrekkingshoofdpijn.
Prognose
De prognose voor cafeïne-onttrekkingshoofdpijn is over het algemeen goed. Hoofdpijn die veroorzaakt wordt door cafeïne-onttrekking is meestal tijdelijk en verdwijnt normaal gesproken binnen een paar dagen tot een week. Om de onttrekkingssymptomen te verminderen, is het belangrijk om cafeïnegebruik geleidelijk af te bouwen in plaats van plotseling te stoppen. Dit kan worden bereikt door het verminderen van de hoeveelheid cafeïne die je consumptie per dag en het verplaatsen naar cafeïnevrije alternatieven.
In sommige gevallen kan cafeïne-onttrekkingshoofdpijn echter ernstiger zijn en langer duren, vooral bij mensen die grote hoeveelheden cafeïne consumeren. In dit geval kan het verstandig zijn om hulp te zoeken bij je huisarts voor advies over hoe je je cafeïnegebruik op een gezonde manier kunt afbouwen.
Reacties en ervaringen
Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over cafeïne-onttrekkingshoofdpijn of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.
