Zwarte bessen: zeer gezond en vol geneeskracht

Last Updated on 15 juni 2025 by M.G. Sulman

De zwarte bes (Ribes nigrum) is een plant uit de ribesfamilie (Grossulariaceae). Hij wordt gekweekt om zijn eetbare bessen. Hij komt van nature voor in gematigde delen van Midden- en Noord-Europa en Noord-Azië. De plant geeft de voorkeur aan vochtige, vruchtbare gronden. Zwarte bessen worden op grote schaal gekweekt. De plant is winterhard. Maar doordat hij vroeg bloeit, van april tot mei, is hij gevoelig voor nachtvorst. In de zomer ontwikkelen zich langs de stelen trossen klein, glanzend zwart fruit en de zwarte bessen kunnen met de hand of machinaal worden geoogst. De zwarte bes is uitermate gezond en vol geneeskracht. Zwarte bessen zijn bijzonder rijk aan vitamine C en polyfenolen. Dit zijn een groep van antioxidanten die je uit voeding haalt. Volgens onderzoek staat de zwarte bes met stip op nummer 1 qua concentratie antioxidanten. Zwarte bessen kunnen rauw worden gegeten, maar worden meestal gekookt in zoete of hartige gerechten. Zwarte bessen hebben rauw een wat kruidige en wrange smaak. Ze worden daarom vaak gebruikt om jam  en siroop of sap van te maken. De vrucht wordt ook gebruikt om alcoholische dranken en kleurstoffen van te maken.

Wat is de zwarte bes?

Middelgrote struik

De zwarte bes (Ribes nigrum) is een middelgrote struik met rechtopstaande stengels. Het is een plant uit de ribesfamilie (Grossulariaceae). Met de bladeren van deze struik kun je overigens een heerlijke kruidenthee zetten. De plant wordt met name gekweekt vanwege zijn heerlijke, pikante vruchten die verschijnen uit 8 cm lange trossen bloemen die bestaan uit ongeveer 10-15 bloemhoofdjes.

Bestuiving

Ze worden voornamelijk bestoven door insecten, maar ook door stuifmeel op de wind, waarbij de groene vruchten rond het midden van de lente verschijnen en tegen het midden van de zomer rijpen tot een volle paars/zwarte kleur.

Vol vitaminen en mineralen

De besjes glanzen en behouden de kelk onderaan op de vrucht. Zwarte bessen zijn een geweldige bron van vitamine C en vele andere zeer gezonde voedingsstoffen, waaronder de mineralen ijzer en mangaan.

Synoniemen

De zwarte bes staat ook bekend als ‘zwarte aalbes’.

Zijn zwarte bessen giftig?

Neen, de zwarte bes is niet giftig. Deze bessen zijn geschikt voor consumptie. Ze zijn eetbaar. Je hoeft ze niet eerst te koken.

Waar smaken zwarte bessen naar?

Zwarte bessen hebben een kruidige smaak. Rauw gegeten, kan de bes als enigszins zuur en wrang worden beleefd. In vergelijking met rode bessen smaakt de zwarte bes echter veel milder. Dit geldt ook voor de zure smaak. De zwarte bes wordt niettemin vaak verwerkt tot jam en gelei.

Zwarte bessen zijn zeer gezond en zitten vol geneeskracht

Wat doet zwarte bes voor je lichaam?

Zwarte bessen zitten bomvol antioxidanten, waaronder anthocyaninen. Dit zijn pigmenten die planten, groenten en fruit een dieprode, paarse of blauwe kleur geven. In dit geval geven ze zwarte bessen hun karakteristieke donkere kleur. Ze bestrijden vrije radicalen in het lichaam, waardoor oxidatieve stress en celschade worden verminderd.

Enkele van de gezondheidsvoordelen van zwarte bessen zijn de volgende:

Versterking van het immuunsysteem

Zwarte bessen bevatten veel antioxidanten, waaronder vitamine C en anthocyaninen. Dit zijn kleurstoffen uit de familie van flavonoïden die bekend staan om hun krachtige werking als antioxidant. De antioxidanten in zwarte bessen je immuunsysteem een boost geven, waardoor je lichaam bacteriën en virussen effectiever kan bestrijden.

Verminderde ontsteking

Zwarte bessen zijn rijk aan een omega-6 vetzuur, gamma-linolzuur genaamd. Deze verbinding kan helpen om ontstekingen te verminderen. Het kan daarmee ook de klachten van ontstekingsziekten zoals reumatoïde artritis verbeteren. Sommige onderzoeken toonden ook aan dat gamma-linolzuur helpt om gewrichtspijn en stijfheid te verminderen bij mensen met artritis.

Gezond voor de ogen

Zwarte bessen zijn rijk aan anthocyaninen. Dit zijn pigmenten die de bes zijn zwarte kleur geeft. Deze kunnen helpen bij de behandeling van glaucoom, één van de belangrijkste oorzaken van blindheid. De antioxidant verhoogt de bloedstroom in de ogen en kan de progressie van glaucoom helpen vertragen. Gamma-linolzuur en andere antioxidanten kunnen ook helpen om droge ogen en klachten van oogvermoeidheid te verbeteren.

Verminderd risico op hartaandoeningen

Zwarte bessen verbeteren ook de gezondheid van je hart. Het vermindert het risico op hartaandoeningen. Sommige onderzoeken tonen aan dat zwarte bessenzaadolie kan helpen om het totale cholesterolgehalte te verbeteren en triglyceriden in je bloed te verlagen. Triglyceriden zijn vetten in het bloed die door je lichaam als energiebron gebruikt worden.

Goed voor de spijsvertering

Zwarte bessen bevatten oplosbare en onoplosbare vezels. Oplosbare vezels stimuleren de darmwerking. Dit doen ze doordat darmbacteriën deze vezels in de dikke darm af kunnen breken waarbij stoffen vrijkomen
die als energiebron dienen voor je darmbacteriën en darmcellen. Onoplosbare voedingsvezels werken als een spons. Zij nemen in de dikke darm veel vocht op. Hierdoor neemt het volume van de ontlasting toe, waardoor de ontlasting soepel en zacht blijft.

Beide soorten vezels zijn van vitaal belang zijn voor een gezonde spijsvertering. Je kunt er niet alleen lekker van poepen, maar het helpt ook de ophoping van gifstoffen te voorkomen en het risico op darmkanker te verminderen.

Bloedsuikerspiegel onder controle houden

Zwarte bessen hebben een hoog gehalte aan mangaan. Dit mineraal speelt onder meer een rol bij het regelen van het suikergehalte in het menselijk bloed. Mangaan kan helpen bij een goede insulinesecretie. Ook kan het zijn steentje bijdragen bij het stabiliseren van de bloedsuikerspiegel bij mensen met diabetes type 2.

Minder risico op kanker

De antioxidanten in zwarte bessen helpen om vrije radicalen in het lichaam te bestrijden. Deze vrije radicalen kunnen schade toebrengen aan gezonde cellen en weefsels. Antioxidanten helpen ook om celbeschadiging te verminderen die anders tot bepaalde soorten kanker kan leiden. Bessen bevatten veel anthocyaninen. Deze plantenpigmenten werken als antioxidanten en worden geassocieerd met een mogelijk lager risico op kanker.

Bladeren van de zwarte bes bezitten geneeskracht

Uit het dagblad Le courrier de la Meuse d.d. 19 september 1885 over de geneeskracht (‘heelkracht’) van de bladeren van de zwarte bes.

Hoeveel zwarte bessen mag je per dag eten?

Het advies van het Voedingscentrum luidt: eet dagelijks twee stuks fruit (200 gram) en 250 gram groenten. In fruit zit fructose. Maar door groente en fruit te eten krijg je niet snel teveel fructose binnen. Een handjevol zwarte bessen per dag is al voldoende om van de voordelen te profiteren.

Zwarte bessen kopen en bewaren

Waarop moet je letten bij het kopen van zwarte bessen?

Verse bessen moeten stevig en rond zijn. Zwarte bessen groeien in losse trossen, vergelijkbaar met druiven. Zoek naar stevig, vol zwart fruit, zoals duidelijk op de afbeelding is te zien:

Hoe te bewaren?

Zwarte bessen kun je het beste in de koelkast bewaren en binnen 2-3 dagen gebruiken, of invriezen. Gebruik bevroren bessen binnen zes maanden.

Wat kun je doen met zwarte bessen?

Rauw eten

Je kunt zwarte bessen rauw eten. Ze zijn ook uitermate geschikt om te verwerken tot jam en sap (gelei, siroop).

Jam, gelei en sap

Zwarte besjes hebben een zure smaak als ze rauw zijn. Daarom worden ze meestal gekookt met extra suiker om er jam, gelei en sappen van te maken. Het hoge pectinegehalte is hierbij  een ideaal bindmiddel voor het maken van jam.

Taarten en desserts

Gepureerde zwarte bes is ook een heerlijke toevoeging aan cheesecake, fruittaarten en een brede waaier aan desserts zoals ijs, yoghurt en pudding.

Bessenwijn en likeur

Van zwarte bessen kun je ook bessenwijn en likeur maken. Uit het Nieuwsblad van het Noorden d.d. 23 mei 1896:

Thee van de bladeren van zwarte bessen

Met de zwarte bessen bladeren kun je een heerlijke kruidenthee zetten. Deze zwarte bessen thee wordt ook wel blackcurrant thee genoemd. Voor één kopje thee gebruik je een theelepel gesneden zwarte bessen bladeren. Voeg deze aan het kokend water toe Afhankelijk van je smaak is de zettijd vijf tot tien minuten.

Wat is het verschil tussen zwarte bessen en blauwe bessen?

De blauwe bes (Vaccinium corymbosum) is een plant uit de heidefamilie (Ericaceae). De zwarte bes (Ribes nigrum) daarentegen is een plant uit de ribesfamilie (Grossulariaceae). De bloei van de blauwe bes  is in de eerste helft van mei. De zwarte bes bloeit reeds in april met kleine bloempjes. Afhankelijk van het ras zijn zwarte bessen tussen eind juni en half juli rijp. De oogsttijd van de blauwe bes hangt ook af van het ras. Vroege rassen kunnen in juli geoogst worden. Late rassen zijn meestal pas in september of oktober rijp voor de pluk.

Veelgestelde vragen over zwarte bessen

Wat zijn zwarte bessen eigenlijk?

Zwarte bessen (Ribes nigrum) zijn kleine, glanzende, diepdonkere besjes die groeien aan struiken en vooral bekendstaan om hun uitgesproken aroma en krachtige smaak. Ze worden vaak verward met blauwe bessen of bramen, maar wie ooit een zwarte bes heeft geproefd weet: deze heeft een eigen karakter – pittig, kruidig, en intens. Niet iedereen houdt er meteen van, maar hun geneeskracht, geschiedenis en veelzijdigheid maken ze tot ware natuurhelden.

Wat maakt zwarte bessen zo gezond?

Zwarte bessen zijn kleine bommetjes van voedingstoffen. Ze zitten vol:

• Vitamine C – tot vier keer meer dan sinaasappels!

• Anthocyanen – krachtige antioxidanten die je cellen beschermen.

• Kalium, ijzer, en vitamine B5

• Voedingsvezels – goed voor je spijsvertering én bloedsuiker.

Ze helpen je lichaam om veerkrachtiger te zijn: tegen verkoudheid, tegen ontstekingen, tegen vermoeidheid.

Worden zwarte bessen in de geneeskunde gebruikt?

Absoluut. In de kruiden- en volksgeneeskunde zijn zwarte bessen al eeuwen geliefd. Niet alleen de bessen, maar ook de bladeren en knoppen worden medicinaal ingezet:

• Bladeren worden als thee gebruikt bij urinewegproblemen, jicht en reuma.

• Bessen versterken het immuunsysteem en helpen bij herstel na ziekte.

• Knoppenextract (gemmotherapie) wordt toegepast bij hooikoorts en allergieën.

Sommige natuurgenezers beschouwen zwarte bes als een natuurlijke ‘cortisonelike’ plant: ontstekingsremmend zonder de nadelen van synthetische middelen.

Zijn zwarte bessen goed voor je ogen?

Ja! Dankzij de hoge concentratie anthocyanen – die ook zorgen voor hun diepe kleur – verbeteren zwarte bessen de doorbloeding van het netvlies. In Japan worden ze zelfs verwerkt in supplementen tegen nachtblindheid en vermoeide ogen. Niet slecht voor zo’n klein besje, toch?

Wat doet zwarte bes met je weerstand?

Zwarte bessen geven je weerstand een duw in de goede richting. Dankzij de combinatie van vitamine C, antioxidanten én ontstekingsremmende eigenschappen helpen ze je lichaam bij:

• het afweren van virussen

• sneller herstel na infectie

• minder last van ontstekingsreacties (zoals bij hooikoorts of astma)

Ze zijn als een besje met een harnas – klein, maar met een verrassend groot verdedigingsmechanisme.

Hoe smaken zwarte bessen?

Intens, kruidig, rijk. Sommigen noemen de smaak ‘aards’, anderen ‘medicinaal’ of zelfs ‘kattenpisachtig’ (ja echt!). Maar wie ze weet te combineren – in siroop, jam, yoghurt of gebak – ontdekt dat zwarte bessen niet zozeer zoet zijn, maar diep. Ze geven body, karakter en frisheid aan alles wat je ermee maakt.

Wat is het verschil tussen zwarte bessen en cassis?

Cassis is zwarte bes, maar dan meestal verwerkt tot limonade of siroop. Die frisdrank met de diepe paarse kleur en het intense aroma? Daar zit extract van zwarte bessen in. Al is het in de supermarkt vaak verdund met suiker en aroma’s, de oorsprong blijft dezelfde bes.

Hoe gebruik je zwarte bessen in de keuken?

Zwarte bessen zijn verrassend veelzijdig:

• Maak er jam, siroop of compote van.

• Voeg ze toe aan yoghurt, smoothies of kwark.

• Verwerk ze in taartvullingen of als saus bij wild.

• Of maak een ouderwetse bessengelei – heerlijk op brood én bij kaas.

Tip: vries zwarte bessen in tijdens het seizoen, zo heb je het hele jaar voorraad.

Kun je ook de bladeren gebruiken?

Zeker. Zwartebessenblad is een vergeten schat uit de kruidentuin. Je kunt er thee van zetten – zacht van smaak, licht kruidig en urinezuurafdrijvend. Werkt kalmerend bij ontstekingen, helpt bij reuma, jicht, en milde nierklachten. Vroeger werd het blad zelfs gebruikt als vervanger voor Chinese thee.

Zijn zwarte bessen goed voor je huid?

Ja, op meerdere manieren. Uitwendig wordt zwartebessenolie soms ingezet bij eczeem of droge huid, vanwege het gehalte aan gamma-linoleenzuur (GLA). En inwendig? Dankzij hun antioxidanten helpen ze bij het remmen van huidveroudering. Een natuurlijke glow van binnenuit dus.

Zijn zwarte bessen geschikt bij diabetes?

Zeker weten. Ondanks hun fruitige zoetheid bevatten ze relatief weinig suiker en juist veel vezels, wat gunstig is voor de bloedsuiker. Bovendien dragen de anthocyanen bij aan een betere insulinegevoeligheid. Let wel: altijd in overleg met je behandelaar.

Minder bekend: zwarte bessen als natuurlijk kleurmiddel?

Jawel. Zwartebessensap werd vroeger gebruikt om inkt en textiel te kleuren. De intense paarse kleur bindt goed aan papier en vezels. In sommige oude handschriften zit letterlijk een spoortje zwarte bes!

Wist je dat… zwarte bessen een rol speelden in de oorlog?

Tijdens de Tweede Wereldoorlog, toen citrusvruchten schaars waren, werden zwartebessensiropen uitgedeeld aan Britse kinderen als vitamine C-bron. Dat was het begin van het populaire “Ribena”-drankje, dat nu nog steeds verkocht wordt in het Verenigd Koninkrijk.

Kun je zwarte bessen rauw eten?

Ja, dat kan – en dat wordt zelfs aangeraden vanwege de voedingswaarde. Maar: niet iedereen is fan van de rauwe smaak. Voeg eventueel een scheutje honing of appel toe om het toegankelijker te maken.

Hoe herken je een rijpe zwarte bes?

Rijp zijn ze diepzwart, bijna dof van kleur, en geven ze een beetje mee als je ze tussen je vingers drukt. Rijpe bessen zijn sappig, vol aroma en laten makkelijk los van de struik.

Zijn zwarte bessen winterhard?

Ja, de struik is behoorlijk robuust en overleeft moeiteloos onze winters. In het voorjaar loopt hij weer uit met frisgroene bladeren en vormt hij al snel nieuwe bloemknoppen. Een trouwe tuinbewoner dus, ook voor de minder ervaren tuinder.

Hoe snoei je een zwartebessenstruik?

Om de plant gezond en productief te houden, snoei je hem best direct na de oogst of in de late winter. Verwijder oude, houtige takken en laat jonge scheuten staan – daarop komen de bessen het volgende jaar. Simpel gezegd: verjonging is vruchtvorming.

Hoe lang kun je zwarte bessen bewaren?

Vers: in de koelkast blijven ze 2 tot 3 dagen goed. Ingevroren: tot een jaar houdbaar, als je ze direct na de oogst invriest. Verwerkt als siroop of jam? Dan kun je er soms wel jaren plezier van hebben.

Kun je zwarte bessen zelf telen?

Zeker! Ze zijn niet kieskeurig wat bodem betreft, houden van een zonnige plek en vragen weinig onderhoud. Let wel: vogels zijn er ook dol op. Een net kan dus geen kwaad als je zelf wilt oogsten.

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over het bereiden van zwarte bessen. Of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.