Lage hartslag (bradycardie): oorzaken en behandeling

Last Updated on 7 augustus 2025 by M.G. Sulman

Bradycardie is een hartslag van minder dan 60 slagen per minuut bij een volwassen man of vrouw. Vaak wordt het pas belangrijk bij 50 of minder slagen per minuut. Bij bradycardie heb je dus een te lage hartslag. Het normale hartritme van een volwassen persoon is meestal 60 tot 70 slagen per minuut. Er zijn ongevaarlijke en gevaarlijke vormen van bradycardie. Terwijl gezonde wedstrijdsporters een trage hartslag kunnen hebben door intensieve training, schuilt er soms een gevaarlijke ziekte achter.

“Zijn hart sloeg rustig… té rustig” — casus bradycardie bij een sportieve man

Hij was 38, een fanatieke hardloper, slank gebouwd, en liep meerdere keren per week zijn kilometers. Tijdens een keuring op het werk werd zijn hartslag gemeten: 42 slagen per minuut. De bedrijfsarts fronste. “Voel je je wel goed?” vroeg ze. Hij haalde zijn schouders op; geen klachten, hooguit wat vermoeid de laatste tijd. Maar ja, wie niet?

Een week later begon hij zich duizelig te voelen bij het opstaan. Eén keer werd het zwart voor zijn ogen toen hij van de trap liep. Zijn huisarts liet een ECG maken. De uitslag: sinusbradycardie met tijdelijke uitval van AV-geleiding. Geen alarmsignalen, maar wél reden tot verder onderzoek.

Op de Holter-registratie zag men ’s nachts zelfs dalingen tot 35 slagen per minuut. Niet abnormaal voor een duursporter — ware het niet dat zijn hartslag overdag soms ook niet meekomt bij inspanning. Uiteindelijk luidde het oordeel: bradycardie op het randje van symptomatisch, mogelijk versterkt door vagale dominantie en een licht structureel geleidingsdefect. Geen pacemaker nodig — nog niet — maar wel: regelmatige controle, beperking van intensieve training, en alertheid op symptomen als duizeligheid, vermoeidheid of flauwvallen.

Zijn conditie redde hem, maar bijna had zijn fitte hart hem verraden.

Wat is een lage hartslag?

Bradycardie

Bradycardie betekent letterlijk: trage hartslag. Bij volwassenen spreekt men van bradycardie als het hart minder dan 60 slagen per minuut klopt. Dit hoeft niet altijd gevaarlijk te zijn: bij sporters of tijdens de slaap is een lage hartslag vaak normaal. Pas als de trage hartslag gepaard gaat met klachten — zoals duizeligheid, vermoeidheid, zwakte, kortademigheid of flauwvallen — kan er sprake zijn van een onderliggend probleem, zoals een stoornis in de sinusknoop of een AV-blok. In ernstige gevallen kan een pacemaker nodig zijn om het hartritme op peil te houden.

Letterlijke betekenis van bradycardie

De letterlijke betekenis van “bradycardie” komt van het Grieks. Het woord is samengesteld uit twee delen:

• “Brady-” (βραδύς): wat “traag” betekent.
• “-cardie” (καρδία): wat “hart” betekent.

Kortom, bradycardie betekent letterlijk “traag hart” of “langzame hartslag”.

Normale hartslag

Een normale hartslag in rust ligt voor de meeste mensen tussen de 60 en 100 slagen per minuut. Een hogere of lagere hartslag kan normaal zijn. Een hartslag in rust lager dan 60 slagen per minuut wordt als bradycardie beschouwd. Atletische en oudere mensen hebben vaak een hartslag die lager is dan 60 slagen per minuut als ze zitten of liggen. Een hartslag van minder dan 60 slagen per minuut is ook gebruikelijk voor veel mensen tijdens de slaap.

Wat is bradycardie?

Bij bradycardie klopt het hart te langzaam. De normale hartslag is 60 slagen per minuut. De hartslag is bij bradycardie minder dan 50 slagen per minuut. Soms manifesteert bradycardie zich alleen wanneer je hartslag niet voldoende toeneemt tijdens inspanning. In dat geval kun je last krijgen van duizeligheid en kortademigheid.

De elektrische impulsen voor een hartslag worden meestal gegenereerd in de sinusknoop. Van daaruit worden ze door de zogenaamde AV-knoop naar de hartkamers geleid, waar de hartspiercellen vervolgens samentrekken. Bradycardie kan optreden wanneer er te weinig elektrische impulsen worden gevormd in de sinusknoop (sinusbradycardie), de overdracht ervan wordt verstoord (bijvoorbeeld in het geval van een zogenaamd bundeltakblok, een hartritmestoornis) of andere hartritmestoornissen die een snellere hartslag verhinderen.

Bradycardie kan normaal zijn bij onder meer sporters met een zeer goede conditie. Doordat een getraind hart meer bloed rond pompt per hartslag en aldus efficiënter werkt, zal bij hen de hartslag trager zijn.

Vormen van bradycardie

Deze aritmie (hartritmestoornis) kan zowel gevaarlijk als ongevaarlijk zijn. Als de hartslag laag is tijdens de slaap of bij gezonde sporters, is het meestal een ongevaarlijke vorm. De hartspier is dikwijls vergroot bij degenen die intensief sporten. Er kunnen echter ook stoornissen achter schuilgaan als er een trage hartslag optreedt. Er zal dan moeten worden nagegaan wat er aan de hand is en of behandeling nodig is.

Er zijn verschillende soorten bradycardie. Elk type heeft een specifiek risico op complicaties en behandelingsopties. Enkele soorten worden hieronder beschreven.

Sinusbradycardie

Een sinusbradycardie betekent dat de sinusknoop minder dan 60 slagen per minuut voortbrengt. Deze trage hartslag kán normaal zijn. Dit type trage hartslag wordt vaak gezien bij gezonde sporters.

Een sinusarrest of sinuspauze

Tijdens een sinuspauze kan het hart één of meer slagen missen omdat de natuurlijke pacemaker het elektrische systeem in de rest van het hart niet activeert. De sinusknoop wordt ook wel de natuurlijke pacemaker van het hart genoemd.

Sick sinus syndroom

Hierbij geeft de sinusknoop meestal te weinig prikkels af en is het hartritme te langzaamS. ick sinus-syndroom treedt op wanneer de sinusknoop niet goed werkt. Er kunnen verschillende onregelmatige hartslagen (aritmieën) of combinaties van aritmieën optreden. Mensen met dit syndroom kunnen langzame aritmieën hebben of een combinatie van snelle en langzame aritmieën.

Brady-tachy syndroom

Bij het brady-tachy syndroom klopt het hart soms te snel (tachy) en soms te langzaam (brady). Dit hartritmeprobleem wordt vaak gezien bij mensen bij wie de diagnose voorkamerfibrillatie (ook wel VKF of atriale fibrillatie genoemd) is gesteld. Het kan optreden wanneer de natuurlijke pacemaker van het hart is beschadigd.

AV-blok (atrioventriculair blok)

Een atrioventriculair blok (AV-blok) staat ook bekend als hartblok. Het is een hartritmestoornis waarbij er een storing in de prikkelgeleiding van het hart ontstaat. Het verwijst dus naar een afwijking in de manier waarop elektriciteit door de normale elektrische paden van het hart gaat. De afwijking ‘blokkeert’ de elektrische impuls en resulteert meestal in een langzamere hartslag.

Oorzaken van bradycardie

Een traag hartritme kan verschillende oorzaken hebben. Deze kunnen zowel in het hart als buiten het hart gelegen zijn. Een storing van de sinusknoop (de sinoatriale knoop) wordt sinusbradycardie genoemd. Er kan ook sprake zijn van een geleidingsstoornis, waarbij de verbinding tussen de sinusknoop en de AV-knoop verstoord is.

Oorzaken van bradycardie door hartaandoeningen:

• coronaire hartziekte, een aandoening aan het hart waardoor de bloedtoevoer naar de hartspier belemmerd is
• aandoeningen van de sinusknoopfunctie, bijvoorbeeld als gevolg van sinusknoop- of brady-tachy syndroom, chronotrope incompetentie (onvoldoende oploop van de hartfrequentie)
• verstoringen van het geleidingssysteem
• hartaanval (hartinfarct)
• myocarditis, een ontsteking van de hartspier
• cardiale resynchronisatietherapie (CRT), een behandeling voor patiënten met hartfalen met een pacemaker (CRT-P) of een defibrillator (CRT-D)
• infecties: de bacteriën die de meeste keelontstekingen veroorzaken, kunnen ook schade aan je hart veroorzaken, vooral je hartkleppen als ze niet snel genoeg worden behandeld

Bradycardie veroorzaakt buiten het hart:

• carotis-sinus syndroom, waarbij de sinus caroticus (een plekje in de halsslagader dat bij prikkeling de hartslagfrequentie of de bloeddruk reduceert) extreem gevoelig is voor druk
• hypothyreoïdie (trage schildklier)
• elektrolytenstoornissen
• drugsgebruik of overmatig alcoholgebruik
• overdosis drugs
• anorexia nervosa (eetstoornis)

Symptomen van bradycardie

Als je bradycardie hebt, krijgen je hersenen en andere organen mogelijk niet genoeg zuurstof. Dit kan de volgende symptomen veroorzaken:

• bijna flauwvallen of flauwvallen (syncope)
• duizeligheid
• vermoeidheid
• kortademigheid
• pijn op de borst
• verwardheid of geheugenproblemen
• snel vermoeid tijdens lichamelijke activiteit

Kan een te lage hartslag dodelijk zijn?

Bradycardie kan levensbedreigend zijn als het hart niet in staat is een snelheid te behouden die voldoende zuurstofrijk bloed door het lichaam pompt. Een te trage hartslag kan leiden tot onvoldoende doorbloeding van vitale organen. Dit kan ernstige complicaties veroorzaken, zoals flauwvallen, hartfalen of zelfs een hartstilstand.

Onderzoek en diagnose

De arts zal je polsslag voelen om je hartslag te bepalen. Ook zal de arts tetst inzetten om meer informatie over je hartslag en ritme te krijgen.

Een ECG of hartfilmpje brengt de elektrische signalen van het hart in een grafiek weer. Een zogenaamd holteronderzoek behoort ook tot de mogelijkheden. Dit onderzoek stelt je behandeld arts in staat om je hartritme over langer tijd (24, 48 of 72 uur) te observeren. je krijgt plakelektroden op de borst en je draagt ene recorder bij je. Deze recorder registreert je hartslag en ritme over een langere periode. Je houdt zelf eventuele symptomen bij en het tijdstip waarop ze zich voordeden. De arts zal de symptomen afstemmen op de activiteit op de monitor om te zien of een hartritmeprobleem de oorzaak is en of je hartslag gerelateerd is aan je klachten.

Behandeling van lage hartslag

Geen behandeling

Als je bradycardie hebt zonder klachten, of als de bradycardie niet vaak voorkomt of lang aanhoudt, heb je mogelijk geen behandeling nodig. Soms is bradycardie geen probleem. Onder meer bij sporters met een goede conditie kan het zelfs normaal zijn. Een getraind hart pompt meer bloed rond per hartslag en werkt dus efficiënter. daardoor zal de hartslag trager zijn.

Wel behandeling

Als je een behandeling nodig hebt, zal deze zich richten op de oorzaak van de aandoening.

Pacemaker

Bij een geleidingsstoornis ergens in het hart, kan een pacemaker nodig om je hart te laten kloppen zoals het hoort. Een pacemaker is een klein apparaatje dat onder de huid wordt geplaatst om je hartslag en ritme te controleren. Indien nodig stuurt de pacemaker een elektrische impuls naar je hart om de normale hartslag te herstellen.

Onderliggende aandoening behandelen

Als een aandoening zoals hypothyreoïdie of obstructieve slaap apneu (OSA), een mogelijk ernstige slaapstoornis waarbij de ademhaling herhaaldelijk stopt en start tijdens de slaap, bradycardie veroorzaakt, kan behandeling van de aandoening bradycardie corrigeren.

Andere medicijnen

Een aantal medicijnen, waaronder sommige om andere hartaandoeningen te behandelen, kunnen bradycardie veroorzaken. de arts zal bekijken welke medicijnen je gebruikt en mogelijk alternatieven aanbevelen. Het veranderen van medicijnen of het verlagen van de dosering kan problemen met een trage hartslag corrigeren.

Preventie

In veel gevallen kun je bradycardie niet voorkomen. Bradycardie is alleen te voorkomen in de volgende gevallen:

• gebruik geen drugs
• infecties snel behandelen, zelfs infecties die klein lijken
• door anorexia nervosa goed te behandelen, kunnen lichamelijke problemen zoals bradycardie voorkomen worden

Video

Ervaringen van een te lage hartslag

Ochtendroutine

Elke ochtend voelde Jan, 45 jaar oud, zich moe, ondanks een lange nacht slaap. Het was alsof zijn lichaam niet volledig rustte, zelfs na uren in bed te hebben gelegen. Zijn hartslag was traag, soms nauwelijks merkbaar. Het maakte hem ongerust, maar hij dacht dat het misschien gewoon stress was.

Dagelijkse uitdagingen

Wandelen werd een uitdaging. Wat vroeger een ontspannende activiteit was, voelde nu als een uitputtingsslag. Jan voelde zich vaak licht in het hoofd en moest af en toe even stoppen om op adem te komen. Zelfs eenvoudige taken zoals traplopen kostten meer moeite dan voorheen.

Werk en concentratie

Jan werkte als projectmanager bij een groot bouwbedrijf. Tijdens vergaderingen merkte hij dat hij zich moeilijk kon concentreren. Hij moest zich echt inspannen om wakker te blijven en zijn gedachten bij het onderwerp te houden. Zijn collega’s merkten dat hij minder aanwezig was en vroegen zich af wat er met hem aan de hand was.

Zorgwekkende tekenen

Thuis merkte zijn vrouw Ellen dat hij steeds vaker naar adem hapte, vooral ‘s avonds. Ze drong erop aan dat hij een arts zou bezoeken. Aanvankelijk weerstond Jan, bang voor wat hij misschien zou ontdekken. Maar de aanhoudende vermoeidheid en kortademigheid overtuigden hem uiteindelijk.

Diagnose

Bij de dokter volgde een reeks onderzoeken. De diagnose was bradycardie. Zijn hart sloeg te langzaam, wat zijn symptomen verklaarde. De dokter legde uit dat een pacemaker noodzakelijk was om zijn hartslag te reguleren. Dit zou ook zijn kwaliteit van leven verbeteren.

Behandeling en herstel

De operatie voor de pacemaker verliep voorspoedig. Al snel merkte Jan een verschil. Zijn energie keerde terug en de vermoeidheid verminderde aanzienlijk. Hij kon weer wandelen zonder iedere keer pauzes te nemen en hij kon weer werken zonder constant te vechten tegen de slaap.

Nieuw leven

Nu waardeert Jan elke dag meer dan ooit. De ervaring heeft hem bewust gemaakt van de kwetsbaarheid van zijn hart en de waarde van gezondheid. Hij volgt nu strikt de adviezen van zijn arts en zorgt goed voor zichzelf, wetende dat hij een tweede kans heeft gekregen. Zijn vrouw Ellen en hun twee kinderen, Emma en Lucas, zijn opgelucht en blij dat hij weer de oude is. Ze genieten nu samen meer van het leven, dankbaar voor de herwonnen gezondheid van Jan, hun echtgenoot en vader.

❓Veelgestelde vragen over bradycardie (lage hartslag)

Wat is bradycardie precies?

Bradycardie betekent: een trager dan normale hartslag, doorgaans gedefinieerd als < 60 slagen per minuut bij volwassenen. Het zegt op zichzelf nog weinig over de gezondheidstoestand — het kan variëren van onschuldig tot levensbedreigend, afhankelijk van de oorzaak en of er klachten zijn.

Is een lage hartslag altijd gevaarlijk?

Nee. Bij gezonde, sportieve mensen is een lage hartslag vaak volstrekt normaal. Het hart is dan zo efficiënt getraind dat het minder hoeft te slaan om hetzelfde werk te doen. Ook tijdens de slaap vertraagt het hartritme op natuurlijke wijze. Alleen als bradycardie symptomen veroorzaakt (zoals duizeligheid, flauwvallen of vermoeidheid), of als er sprake is van een onderliggend hartprobleem, is verder onderzoek nodig.

Welke klachten kunnen bij bradycardie horen?

• Duizeligheid of licht gevoel in het hoofd

• Vermoeidheid, vooral bij inspanning

• Flauwvallen of bijna-flauwvallen

• Kortademigheid

• Pijn op de borst

• Hartkloppingen of gevoel van ‘hartoverslagen’

• In extreme gevallen: ademstilstand of hartstilstand

Wat zijn mogelijke oorzaken van bradycardie?

Fysiologisch (onschuldig):

• Duursport / topsport

• Slaap

• Verhoogde vagale tonus (bij stress, meditatie, yoga…)

Medisch:

• Stoornis in de sinusknoop (sick sinus syndrome)

• AV-blok (geleidingsstoornis tussen boezems en kamers)

• Schildklierproblemen (hypothyreoïdie)

• Elektrolytstoornissen (bv. hyperkaliëmie)

• Infecties (bv. myocarditis)

• Medicatie (zoals bètablokkers, digoxine, calciumantagonisten)

Welke medicijnen kunnen bradycardie veroorzaken?

• Bètablokkers (zoals metoprolol, bisoprolol)

• Calciumantagonisten (zoals verapamil, diltiazem)

• Digoxine

• Slaapmiddelen of opioïden

• Soms ook: bepaalde antidepressiva of antipsychotica

Let op: plots stoppen met deze middelen kan gevaarlijk zijn. Altijd overleggen met een arts.

Hoe wordt bradycardie onderzocht?

• ECG (hartfilmpje): eerste stap om ritme en geleiding te beoordelen

• Holter-onderzoek: 24-uurs hartregistratie om fluctuaties vast te leggen

• Echo van het hart (ECHO): om de hartstructuur en functie te bekijken

• Bloedonderzoek: o.a. schildklier, elektrolyten, ontstekingswaarden

• Inspannings-ECG (fietstest): om te zien of de hartslag bij inspanning normaal toeneemt

Hoe wordt bradycardie behandeld?

Dat hangt af van de oorzaak en de ernst:

• 📉 Geen klachten? → vaak géén behandeling nodig (bijvoorbeeld bij sporters)

• 💊 Bijwerking van medicatie? → dosis aanpassen of overstappen

• ⚡ Bij ernstig trage geleiding of hartstilstandgevaar? → pacemakerimplantatie

• 🧂 Bij elektrolytstoornis of hypothyreoïdie? → onderliggende oorzaak behandelen

Wat is een pacemaker en wanneer is die nodig?

Een pacemaker is een klein apparaatje dat onder de huid wordt geplaatst en het hartritme stimuleert wanneer het te traag wordt. Hij ‘wacht’ als het hart goed klopt, maar grijpt in als de natuurlijke prikkel uitblijft. Een pacemaker wordt meestal geplaatst bij symptomatische bradycardie die niet anders te corrigeren is, bijvoorbeeld bij AV-blok of sick sinus syndrome.

Komt bradycardie vaker voor bij ouderen?

Ja. De elektrische geleiding van het hart veroudert mee met het lichaam. Bij ouderen komen ritmestoornissen zoals sick sinus syndrome of AV-blokken vaker voor. Zij hebben dus meer kans op een klinisch relevante bradycardie, al is ook bij hen context allesbepalend.

Kan stress of ontspanning bradycardie veroorzaken?

Jazeker. Een verhoogde vagale tonus — het rustgevende effect van het parasympathisch zenuwstelsel — kan de hartslag vertragen. Bij diepe ontspanning, meditatie of na een intense emotie (bijvoorbeeld flauwvallen bij bloedprikken) kan een tijdelijke bradycardie optreden. Meestal onschuldig.

Hoe laag mag de hartslag zakken?

Er is geen strikte ondergrens — bij afwezigheid van klachten. Sommige goedgetrainde sporters hebben rusthartslagen van 35–40 bpm. Maar als je bij 50 bpm al klachten hebt, is dat reden voor nader onderzoek. Het draait dus niet om het getal alleen, maar om de samenhang met symptomen.

Wanneer moet je met spoed hulp zoeken?

Bel direct 112 als:

• Iemand plots flauwvalt of niet bij bewustzijn komt

• Er sprake is van trage hartslag én pijn op de borst of ademnood

• Je hartslag zeer laag is (< 40 bpm) én je je duizelig of zwak voelt

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over een lage hartslag, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.