Last Updated on 26 september 2025 by M.G. Sulman
Progressief denken wordt vaak verkocht als het pad van vooruitgang en bevrijding. Maar de Amerikaanse psychiater Lyle Rossiter zette daar in zijn boek The Liberal Mind een prikkelende diagnose tegenover: volgens hem vertoont het progressieve wereldbeeld trekken van een psychische stoornis. Een stevige claim, die vragen oproept. Gaat het hier om klinische analyse, of eerder om politieke polemiek? En hoe verhoudt dit zich tot de Bijbelse visie op de mens, zijn dwaasheid en zijn nood aan verlossing?
Inhoud
Een omstreden diagnose
Een Amerikaanse psychiater trekt van leer
In 2006 verscheen een opmerkelijk werk van de Amerikaanse psychiater Lyle H. Rossiter Jr. onder de titel The Liberal Mind – The Psychological Causes of Political Madness. Daarin poneert hij een boude stelling: progressief denken is niet slechts een politieke voorkeur, maar veeleer een symptoom van een dieperliggende psychische stoornis. Volgens Rossiter zijn de overtuigingen en emoties van progressieven zó irrationeel, dat zij neigen naar het pathologische.
De kern van zijn bewering
Rossiter stelt dat progressief denken de harde werkelijkheid van menselijke verantwoordelijkheid en grenzen niet onder ogen durft te zien. De mens is nu eenmaal gebonden aan beperkingen: lichamelijke zwakheid, economische schaarste, morele feilbaarheid. Volgens hem wil de progressieve mens die realiteit ontvluchten door te doen alsof de staat alles kan compenseren. In plaats van het individu op te roepen om zijn eigen broek op te houden – te werken, discipline te tonen, zijn verplichtingen na te komen – schuift men de lasten door naar de overheid. De staat moet redden, helen, voorzien en gelijkmaken.
Concreet ziet Rossiter dat terug in beleid en cultuur: sociale voorzieningen die afhankelijkheid aanmoedigen in plaats van zelfredzaamheid, excuses voor wanbetaling of schulden, het goedpraten van slachtofferschap, of het wettelijk legitimeren van losbandigheid onder het mom van vrijheid. In al die gevallen verdwijnt de notie dat de mens geroepen is tot arbeid, trouw en verantwoordelijkheid. Rossiter noemt dit niet slechts naïef, maar ronduit pathologisch: een verloochening van de basale realiteit van het mens-zijn.
Daarmee raakt hij een principieel punt. Want volgens hem miskent progressief denken de fundamentele menselijke natuur: dat de mens geen engel of halfgod is, maar een feilbaar wezen dat begrenzing nodig heeft. Wie die werkelijkheid negeert, bouwt luchtkastelen die vroeg of laat ineenstorten. Zo wordt politiek een utopisch project dat niet in staat is de gebrokenheid van de mens werkelijk te dragen.
Waarom dit zoveel stof doet opwaaien
Dat een erkend psychiater politieke tegenstanders labelt als psychisch gestoord, is – dat hoeft niet te verbazen – controversieel. Het schuift het debat over ideeën terzijde en vervangt dat door een diagnose. Zijn boek werd door conservatieven toegejuicht als een scherp mes in het hart van het progressieve project, maar door anderen afgedaan als een gevaarlijke pathologisering van meningsverschil. Toch blijft de stelling intrigeren, omdat zij raakt aan de vraag of progressief denken werkelijk een legitieme visie op vooruitgang is, of veeleer een ontkenning van de menselijke natuur zelf.
Wat verstaan we onder progressief denken?
De diagnose van Rossiter
Rossiter schildert progressief denken als een grootschalige poging om de burger van de wieg tot het graf te reguleren. Hij somt een hele reeks trekken op die volgens hem de kern van het progressieve project vormen: het ontkennen van persoonlijke verantwoordelijkheid, het cultiveren van slachtofferschap, het aanwakkeren van afhankelijkheid van de staat, het goedpraten van financiële wanorde en het veronachtzamen van sociale tradities. In zijn ogen legitimeert progressief denken abortus zonder grens, ondermijnt het huwelijk en gezin, verheerlijkt het seksuele losbandigheid, en verklaart het elke ongelijkheid per definitie onrechtvaardig.
De beloften van een utopisch programma
Daarbij hoort een eindeloze stroom van beloften: gratis gezondheidszorg voor allen, sociale zekerheid zonder voorwaarden, herstel van elk vermeend onrecht, gelijkschakeling van klassen en privileges voor achtergestelde groepen. Het progressieve ideaal schetst een overheid die het bestaan van de burger niet enkel beschermt, maar volledig overneemt. Rossiter noemt dit niets minder dan een aanval op de fundamenten van een vrije samenleving.
Waarom hij dit waanzin noemt
Volgens Rossiter is alleen een irrationele agenda in staat een zó verregaande ondermijning van vrijheid te bepleiten. Wat hij ziet, is geen gezonde zoektocht naar rechtvaardigheid, maar een systematische poging om zelfredzaamheid, verantwoordelijk burgerschap en vrijwillige gemeenschapszin te vervangen door dwang, afhankelijkheid en een cultuur van slachtofferschap. Waar vroeger arbeid, gezin en gemeenschap de hoekstenen waren, ziet Rossiter nu een verschuiving naar uitkeringen, overheidsinstanties en een eindeloze lijst van geclaimde rechten. Waar families elkaar dienden te dragen in moeilijke tijden, wordt de roep gedaan om steeds meer subsidies. Waar buren en kerken hulp boden, verschuift de verwachting naar loketten en regelingen. En waar trouw en inzet golden als eerbare plichten, spreekt men nu sneller over recht op zorg, recht op inkomen of zelfs recht op ongestoord welzijn.
Rossiter typeert dit als ‘waanzin’, omdat er een diepe kloof gaapt tussen de weerbarstige realiteit van de menselijke natuur en de utopische luchtkastelen die radicale progressieven optrekken. De mens is immers beperkt, feilbaar en gebonden aan verantwoordelijkheid, maar progressief denken weigert die grenzen te erkennen. Het doet alsof ieder probleem oplosbaar is door wetten, instituties of subsidies, en vergeet dat geen enkele regeling de verdorvenheid van het hart kan uitwissen.
Het resultaat is een politiek project dat onder de vlag van gelijkheid de vrijheid uitholt, omdat burgers steeds meer worden vastgelegd in quota, regels en herverdeling. In naam van barmhartigheid vergroot het bovendien de afhankelijkheid van subsidies en toeslagen. Wat men presenteert als verlossing, blijkt een keten die mensen vasthoudt in passiviteit. Een samenleving die weigert de grenzen van de menselijke natuur te erkennen – namelijk dat de mens feilbaar is, geneigd tot egoïsme, en tegelijk geroepen tot arbeid en verantwoordelijkheid – bouwt volgens Rossiter geen paradijs, maar een kaartenhuis. En dat kan, zo vreest hij, niet anders dan vroeg of laat instorten.
Een Bijbels perspectief
Wanneer we dit naast de Schrift leggen, zien we dat Rossiter onbewust een geestelijke waarheid raakt: wie God en Zijn orde loslaat, zoekt redding in menselijke constructies. Maar de mens kan zichzelf niet verlossen door meer instituties of meer herverdeling. Het hart blijft verdorven (Jer. 17:9). Waar progressief denken droomt van een paradijs zonder God, tekent de Bijbel de harde realiteit dat alleen Christus het verlorene kan herstellen. Hier wringt het: de waanzin van het progressieve project is niet louter psychisch, maar vooral geestelijk.
Psychologie of polemiek?
De mantel van wetenschap
Rossiter presenteert zijn werk met het gezag van een psychiater. Het draagt de titel van een diagnose, alsof hij de progressieve ziel onder de microscoop gelegd heeft. Dat verleent gewicht, maar roept ook vragen op. Want is dit werkelijk een klinische analyse, gebaseerd op empirisch onderzoek, of eerder een polemisch traktaat in wetenschappelijke kledij?
Het risico van pathologiseren
Wanneer politieke overtuigingen tot ziektebeeld verklaard worden, dreigt het debat te verstommen. Wie immers als ‘gestoord’ wordt bestempeld, hoeft niet langer weerlegd, maar slechts behandeld te worden. Dat is gevaarlijk terrein. Want al klinkt Rossiters beschrijving van afhankelijkheidscultuur, slachtoffercultuur en utopisch verlangen soms raak, toch kan men zich afvragen of hij zijn tegenstanders recht doet. Niet elk progressief denkpatroon is per definitie krankzinnig; soms is het eenvoudig een andere waardering van vrijheid en solidariteit.
Polemiek met zwier
Dat neemt niet weg dat zijn polemiek kracht heeft. Hij schrijft met een bijna profetische verontwaardiging over de destructie van huwelijk, gezin en maatschappelijke orde. Zijn woorden doen denken aan de klassieke pamflettisten die met vlammende pen het publieke debat betraden. Maar wie goed leest, merkt: de medische terminologie wordt meer als retorisch wapen ingezet dan als neutraal instrument. Het boek is dus minder psychiatrie, meer pamflet; scherp, maar niet vrij van overdrijving.
Een presuppositionele noot
Hier raakt men aan een fundamenteler onderscheid. Rossiter noemt progressief denken “waanzin” om psychologische redenen. De Schrift noemt het “dwaasheid” omdat de mens God verlaat (Ps. 14:1). Waar Rossiter blijft steken bij de diagnose van irrationeel gedrag, legt de Bijbel de wortel bloot: de zonde die het hart verduistert. Dat is meer dan polemiek; het is een geestelijke werkelijkheid die geen enkele seculiere analyse vatten kan.
Kritische reflectie
Waar Rossiter scherp ziet
Men kan Rossiter niet ontzeggen dat hij een paar gevoelige snaren raakt. Zijn kritiek op de utopische trekjes van progressief denken – het geloof dat armoede volledig kan worden uitgebannen, dat gelijkheid in absolute zin bereikt kan worden, dat menselijke gebrokenheid via structuren kan worden opgeheven – legt een reële zwakte bloot. Hier klinkt iets door van Psalm 2: de volken die zich verbeelden zonder God de wereld te ordenen, maar die in werkelijkheid tegen Hem samenspannen.
Waar hij tekortschiet
Toch gaat zijn analyse mank wanneer hij psychologische terminologie verheft tot ultieme verklaring. Progressieven zijn niet louter “ziek”, zoals Rossiter stelt. Zij zijn allereerst zondige mensen, zoals wij allen. Zijn scherpe observaties verliezen aan kracht omdat hij het geestelijke fundament mist. Zonder zondebesef wordt de waanzin van het progressieve project slechts een afwijking in gedrag, geen rebellie tegen de Schepper.
Het gevaar van overdrijving
Een tweede zwak punt is zijn retorische overdrive. Door elke progressieve trek te duiden als pathologisch, schept hij een karikatuur. Het risico is dat de lezer meent dat álle progressieven enkel gedreven worden door irrationele driften. Maar de werkelijkheid is complexer: velen beroepen zich op morele idealen als solidariteit en rechtvaardigheid. De fout ligt niet in hun moreel besef an sich, maar in de ontworteling van dat besef van Gods gebod.
Bijbels tegenlicht
De Schrift plaatst ons allen onder hetzelfde oordeel: “Allen hebben gezondigd en derven de heerlijkheid Gods” (Rom. 3:23). Progressieven en conservatieven, links en rechts – niemand kan zichzelf vrijpleiten. Rossiters analyse werkt daarom pas werkelijk wanneer men inziet dat de dwaasheid van de mens niet slechts psychisch, maar existentieel en geestelijk is. Alleen wie buigt voor Christus vindt bevrijding uit deze verblinding.
Bijbels-presuppositionele nabeschouwing
De wortel van de dwaasheid
Rossiter spreekt over “waanzin”, maar de Schrift is nog radicaler: “De dwaas zegt in zijn hart: Er is geen God” (Ps. 14:1). De kern van het probleem is niet een psychische stoornis die door therapie kan worden verholpen, maar een geestelijke blindheid die voortvloeit uit zonde en opstand. Progressief denken is in wezen een herhaling van het oeroude refrein: “Gij zult als God zijn” (Gen. 3:5).
De grenzen van psychiatrie
Rossiter kan scherp signaleren waar menselijke verantwoordelijkheid wordt ontlopen, waar afhankelijkheid wordt gecultiveerd en waar instituties worden verheven tot redders. Maar zonder de Bijbel blijft zijn diagnose steken in het horizontale vlak. Hij ziet symptomen, doch niet de wortel. Zonde kan niet gelabeld of geclassificeerd worden als een stoornis; zij moet beleden en vergeven worden.
Het enige geneesmiddel
Waar Rossiter pleit voor een herstel van “zelfredzaamheid” en “volwassen verantwoordelijkheid”, gaat de Schrift dieper: de mens moet wedergeboren worden. Niet een beetje rationeler, maar een nieuwe schepping in Christus (2 Kor. 5:17). Politieke programma’s, links of rechts, kunnen nooit de mens verlossen. Alleen de Heiland die de duisternis doorbreekt, geneest blindheid en geeft waarachtige vrijheid (Joh. 8:36).
Slotwoord
Daarom is het progressieve project niet slechts “psychische afwijking”, maar geestelijke rebellie. En de remedie is geen therapie, maar bekering. Wie dit niet ziet, blijft dweilen met de kraan open. Rossiters boek prikkelt, maar de Bijbel ontmaskert. Want uiteindelijk is de vraag niet: is progressief denken waanzin of niet? Maar: buigt de mens voor God, of verhardt hij zich in zijn eigen waan?
Lees verder
Wie dieper wil nadenken over de geestelijke en maatschappelijke strijdlijnen van onze tijd, kan verder lezen in Ger of Nokri? Wat de Bijbel ons leert over vreemdelingen, grenzen en Nederland, of in de analyse Waarom links en islam elkaar vinden in hun haat tegen Israël. Ook de actualiteit komt langs, zoals in het stuk over Zanger Douwe Bob weigert op te treden voor Joodse kinderen. Voor een meer persoonlijke en geestelijke verdieping zijn er de beschouwingen Coram Deo: leven voor Gods aangezicht, vandaag en altijd en Waarom de islam het christelijke wereldbeeld nodig heeft. En wie het bredere perspectief zoekt, kan zich laten uitdagen door Os Guinness over de toekomst van het Westen: verval of hernieuwing?.
Let op: Deze tekst is uitsluitend bedoeld ter algemene informatie en vervangt geen professioneel medisch advies. Raadpleeg bij gezondheidsklachten altijd een arts.
Geraadpleegde bronnen
-
“Political Orientation as Psychological Defense or Basic Disposition” (Nash e.a., 2021)
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9090880/
Toelichting: Een artikel dat onderzoekt hoe politieke oriëntatie mogelijk gezien kan worden als psychologisch verdedigingsmechanisme versus een basale geestelijke aanleg. Geeft nuance bij stellingen dat links of rechts “ziek” zou zijn. -
“Actively Open-Minded Thinking and Liberal Ideology” (Stanovich, 2025)
https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/13546783.2025.2520186
Toelichting: Een recente studie die correlaties onderzoekt tussen de eigenschap “actief open-staan voor nieuwe ideeën” (open minded thinking) en een liberale ideologie — interessant om Rossiters claims van irrationeel denken te toetsen. -
“A Neurology of the Conservative-Liberal Dimension of Political Ideology” (Mendez, 2017)
https://psychiatryonline.org/doi/10.1176/appi.neuropsych.16030051
Toelichting: Een overzicht van genetische, neurologische en cognitieve studies die verbindingen leggen tussen breinstructuren en politieke oriëntatie — kan Rossiters psychologische claims in een breder wetenschappelijk licht plaatsen. -
“The Closing of the American Mind” (Allan Bloom, 1987) – achtergrondinfo via Wikipedia
https://en.wikipedia.org/wiki/The_Closing_of_the_American_Mind
Toelichting: Niet direct een psychologisch werk, maar een klassiek cultuurkritisch boek over relativisme, onderwijs en ideologie. Kan dienen als contrapunt in je artikel. -
“Is political ideology correlated with brain structure? A structural MRI investigation” (Petalas e.a., 2024)
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC11519434/
Toelichting: Een recente MRI-studie die kijkt of politieke ideologieën verband houden met verschillen in grijze massa in hersengebieden. Relevante empirische tegenvoeter tegen monolithische psychische diagnoses. -
“The Changing Association Between Political Ideology and Closed-mindedness” (Acosta e.a., 2022)
https://jspp.psychopen.eu/index.php/jspp/article/view/6751/6751.html
Toelichting: Een meta-analyse over hoe de relatie tussen politieke ideologie (conservatief vs liberaal) en geslotenheid in denken over de tijd is veranderd. Belangrijk als nuance-bron. -
“Conservative and liberal attitudes drive polarized neural processing” (Leong e.a., 2020)
https://www.pnas.org/doi/10.1073/pnas.2008530117
Toelichting: Neurowetenschappelijk onderzoek dat laat zien hoe hersenprocessen verschillend reageren op politieke stimuli, afhankelijk van ideologische oriëntatie.
Reacties
Dit artikel is geschreven om te prikkelen en uit te nodigen tot nadenken. De analyse van Rossiter roept vragen op: gaat het hier om psychiatrie, om politieke polemiek, of om een dieper geestelijk conflict? Misschien herken je er iets van in het maatschappelijke debat, misschien ervaar je het heel anders.
Ik nodig je uit om jouw reactie hieronder te delen. Heb je kritische kanttekeningen, persoonlijke ervaringen of Bijbelse reflecties die dit thema verder verdiepen? Schroom niet om mee te schrijven. Juist door verschillende stemmen te horen, wordt het gesprek rijker — en scherper.