Syfilis: symptomen, oorzaken en behandeling

Last Updated on 4 juni 2023 by M.G. Sulman

Syfilis (ook wel ”lues” of “harde sjanker” genoemd) is een zeer ernstige seksueel overdraagbare aandoening (soa), die wordt veroorzaakt door de bacterie Treponema pallidum. De boosdoener infecteert de persoon door zich in te graven in het vochtige slijmvlies van de mond of genitaliën (penis of vagina) of anus door orale, vaginale of anale seks. Tijdens de zwangerschap kan de syfilis ook aan je ongeboren baby overdragen worden. Als de ziekte onbehandeld blijft, breidt de infectie zich verder uit via vier stadia, elk met verschillende symptomen.

Arts
Arts / Bron: Wavebreakmedia/Shutterstock.com

Wat is syfilis?

Syfilis is een seksueel overdraagbare aandoening die wordt veroorzaakt door bacteriën. Vroeg ontdekt en adequaat behandeld, is syfilis goed te genezen met antibiotica. Als het echter niet op tijd wordt behandeld, kan het ernstige gezondheidsschade veroorzaken.

Synoniemen

Syfilis wordt ook wel lues, of harde sjanker genoemd. Harde sjanker betekent ‘harde zweer’. Op de plek waar je geïnfecteerd bent geraakt, ontstaan één of meerdere zweertjes.

Uit de oude doos

Ee krantenartikel uit het jaar 1907 over het vóórkomen van syfilis in Nederland-Indië:

Indisch nieuws.. “Haagsche courant”. ‘s-Gravenhage, 17-05-1907. Geraadpleegd op Delpher op 01-07-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB04:000131901:mpeg21:p001

Symptomen van syfilis

Het verloop van syfilis bestaat (onbehandeld) uit een aantal fasen.

Primaire fase

Tijdens het eerste stadium van syfilis, ontstaat er op de plek waar de bacteriën het lichaam zijn binnengedrongen een pijnloze en harde zweer (sjanker). Een sjanker kan onopgemerkt blijven als het zich voordoet in de vagina of bij de opening naar de baarmoeder. Ook kan er regionaal een pijnloze vergroting van de lymfklieren ontstaan. Na ongeveer één tot zes weken geneest de sjanker zonder behandeling. Soms blijft er een littekentje achter. Dee bacteriën blijven in het lichaam achter, waardoor de ziekte zich kan ontwikkelen naar fase twee.

Primaire fase syfiliszweer (sjanker) op het oppervlak van een tong
Primaire fase syfiliszweer (sjanker) op het oppervlak van een tong / Bron: Wikimedia Commons

Secundaire fase

Ongeveer 4 tot 10 weken nadat de sjanker is verschenen, krijgt een groot deel van de onbehandelde personen last van een niet-jeukende, besmettelijke roodbruine uitslag over het hele lichaam, inclusief de handpalmen en voetzolen. Soms ontstaan er ook dikke, grijze of roze, vochtige wratachtige plekken in de huidplooien van de genitaliën en de anus.

Ander symptomen die mogelijk kunnen optreden zijn onder meer vermoeidheid, koorts en griepklachten. Tijdens deze fase ben je zeer besmettelijk. Na grofweg vier tot twaalf weken verdwijnen deze symptomen vanzelf, maar de ziekte blijft aanwezig.

Typische presentatie van secundaire syfilis met uitslag op de handpalmen
Typische presentatie van secundaire syfilis met uitslag op de handpalmen / Bron: Wikimedia Commons

Latente fase

Latent betekent verborgen, slapend, niet tevoorschijn komend. Latente fase bij een ziekte betekent dat je die ziekte wel hebt, maar dat deze aan het sluimeren is.

Als de ziekte niet wordt behandeld, kom je terecht in de latente fase ofwel het sluimerstadium. Dit is een periode van latentie zonder klinische verschijnselen. In het eerste jaar ben je echter nog wel besmettelijk.

Deze fase kan zo kort zijn als 1 jaar of variëren van 5 tot 20 jaar. Het kan zijn dat je de rest van je leven geen symptomen ontwikkelt, maar als behandeling achterwege blijft, dan zal één op de drie mensen vijf, tien tot twintig jaar na de eerste besmetting tertiaire syfilis krijgen.

Tertiaire fase

Deze fase is het meest destructieve stadium van syfilis. Onbehandelde syfilis kan in deze fase leiden tot knobbels op de huid, botten of lever (zogeheten gummata), blindheid, schade aan de hersenen, hart- en vaatziekten, verlamming en zelfs de dood. Aangezien syfilis thans goed te behandelen is, komt tertiaire syfilis bijna niet meer voor.

Waterverftekening van het gezicht en het hoofd van een man, die tertiaire syfilis had. De huid boven de neus en de linkerkant van het gezicht vertoont uitgebreide littekens, veroorzaakt door de genezing van serpigineuze zweren. Het voorhoofd heeft talrijke knobbels. / Bron: Wikimedia Commons

Oorzaken van syfilis

Syfilis wordt gemakkelijk overgedragen.  Het wordt veroorzaakt door de Treponema pallidum bacterie. De ziekteverwekkers kunnen overal aangetroffen waar de huid of slijmvliezen door de ziekte veranderen en vocht afscheiden, evenals in het bloed.

De bacteriën kunnen via de kleinste verwondingen in de huid of het slijmvlies (bijvoorbeeld in de mond, in het anale gebied, op de penis of in de vagina) in het lichaam van een ander doordringen. Meestal gebeurt dit tijdens onbeschermde vaginale of anale geslachtsgemeenschap. Maar syfilis kan ook worden overgedragen tijdens orale seks.

Mannen die seks hebben met mannen krijgen vaker de ziekte. Zwangere vrouwen kunnen de bacteriën doorgeven aan hun ongeboren kind.

Zelfs mensen die geen symptomen hebben, kunnen anderen besmetten. Je hebt vaak geen klachten en merkt dan niet dat je deze geslachtsziekte hebt. Hierdoor kun je het hebben én aan anderen doorgeven zonder dat je dat weet.

Risicogroepen

Iedereen die seksueel actief is, kan syfilis krijgen. Sommige mensen lopen echter een verhoogd risico om besmet te raken. Het risico op syfilis is in de volgende gevallen groter:

  • Een man die seks heeft met mannen.
  • Als je onbeschermde seks hebt, vooral als je meerdere bedpartners hebt.
  • Indien je hiv-positief bent.
  • Als je seks hebt (gehad met iemand die positief is getest op syfilis.
  • Als je positief getest bent op een andere soa, zoals chlamydia, gonorroe of herpes.

Een vrouw die zwanger is en syfilis heeft, kan de infectie doorgeven aan haar baby. Zwangere vrouwen moeten tijdens de zwangerschap op syfilis worden getest. De infectie kan de dood of ernstige gezondheidsproblemen bij baby’s en kinderen veroorzaken.

Syfilis en hiv

De ziekte vordert vaak sneller bij mensen met hiv. Ze hebben ook meer kans om de ziekte opnieuw te krijgen, ook al hebben ze er medicijnen voor gekregen.

Onderzoek en diagnose

Maak een afspraak met je huisarts als je denkt dat je (misschien) syfilis hebt. De huisarts haalt met een wattenstaafje wat slijm van het plekje. Dit wordt een uitstrijkje genoemd. Dat wordt vervolgens in het laboratorium onderzocht om te zien of het syfilis is.

Een zwangere vrouw krijgt bij een van de eerste zwangerschapscontroles een bloedonderzoek. Daarbij word ook op syfilis getest.

Behandeling van syfilis

Syfilis kan worden behandeld met antibiotica. De kuur duurt meestal ongeveer drie weken. Vroegtijdige diagnose en een adequate behandeling in het eerste stadium voorkomt dat de ziekte een andere fase bereikt.

Behandeling van syfilis
In 1866 werd er geadverteerd met een siroop met geneeskrachtige eigenschappen, die ook tegen syfilis zou helpen / Bron: Advertentie. “Dagblad van Zuidholland en ’s Gravenhage”. ‘s-Gravenhage, 11-02-1866, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 01-08-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:000024445:mpeg21:p004

Kun je na behandeling weer besmet worden?

Als je bent behandeld voor syfilis, ben je er niet immuun voor. Na de behandeling kun je de infectie weer oplopen.

Prognose

Syfilis veroorzaakt geen gezondheidsproblemen op de lange termijn als het vroegtijdig wordt behandeld. Zonder behandeling kan syfilis ernstige gezondheidsproblemen veroorzaken. Het kan het hart, de botten, de hersenen, de ogen, de spieren en zenuwen beschadigen en het kan fataal zijn.

Preventie

Een levenslange, wederzijds monogame relatie is, na seksuele onthouding, de beste manier om syfilis en anders soa’s te voorkomen. En anders moet je condooms gebruiken.

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over syfilis, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.