Prostaatkanker: symptomen, oorzaken en behandeling

Last Updated on 20 maart 2023 by M.G. Sulman

Prostaatkanker (prostaatcarcinoom) is in Nederland de meest voorkomende soort kanker bij mannen. Bij kanker delen zich ongecontroleerd lichaamscellen, waardoor er gezwellen of tumoren ontstaan. Kwaadaardige gezwelgroei (kanker) heeft twee kenmerken, te weten: infiltratieve groei en metastasering. Infiltratieve groei betekent dat de tumor blijft groeien en omliggende weefsels binnendringt en beschadigt. Kankercellen kunnen tevens losraken uit het weefselverband waar ze zijn ontstaan en dit proces wordt ‘metastasering’ genoemd. Losgeraakte kankercellen kunnen via het bloed of lymfevocht elders in het lichaam terechtkomen en aldaar uitgroeien tot nieuwe tumoren. Dit worden ook wel ‘uitzaaiingen’ genoemd. Bij prostaatkanker heb je een tumor in de prostaat, een klier die alleen bij mannen voorkomt en zich onder de blaas bevindt, rondom de plasbuis. De prostaat produceert prostaatvocht, dat samen met het zaad dat in de teelballen wordt gemaakt, tijdens een ejaculatie of zaadlozing naar buiten komt (sperma). Veel mannen met prostaatkanker hebben een langzaam groeiende tumor, waar je vaak jarenlang geen enkele last van hebt. Maar er bestaan ook agressievere vormen van prostaatkanker.

Wat is prostaatkanker?

Bij prostaatkanker ontstaat een tumor in de cellen van de klierbuisjes van de prostaat. Hierbij is sprake van een wildgroei van cellen in de klierbuisjes, waarbij het prostaatweefsel van structuur verandert. Deze verandering is soms door een specialist te voelen als een vergroting of verharding van de prostaat. Prostaatkanker is een langzaam groeiende kankersoort. Bij grofweg een derde van de patiënten blijkt de tumor zelfs helemaal niet (of nauwelijks) te groeien. Het veroorzaakt bij hen ook geen klachten. De tumor zit vaak op een plek waar deze geen andere lichaamsfuncties hindert of organen in de weg zit. Veel mannen komen er zelfs nooit achter dat ze prostaatkanker hebben en overlijden aan een geheel andere oorzaak, die los staat van de prostaatkanker. Anders wordt het wanneer er uitzaaiingen zijn die meestal vrij laat in het ziekteproces optreden.

Vóórkomen

In 2020 zijn in Nederland grofweg 12.800 nieuwe gevallen van prostaatkanker vastgesteld. Dat is 1,5 per 1.000 mannen. Bij mannen vanaf 55 jaar is prostaatkanker de meest voorkomende vorm van kanker. Van alle mannen die in 2020 kanker kregen, kreeg 21% de diagnose prostaatkanker.¹Bron: Volksgezondheidenzorg.info

Symptomen van prostaatkanker

Verschijnselen

Prostaatkanker is vaak een langzaam groeiende kankersoort en kan gedurende langere tijd niet worden opgemerkt. Soms treden de volgende klachten en symptomen op:

• vaker moet plassen;
• moeite met plassen;
• pijn of een brandend gevoel bij het plassen;
• bloed in de urine of bloed in de sperma, respectievelijk hematurie en hemospermie genoemd;
• zwakke of onderbroken urinestraal.

Deze klachten kunnen vaak ook worden veroorzaakt door een (goedaardige) prostaatvergroting. Desalniettemin is het raadzaam om naar de huisarts te gaan bij (één van) deze klachten.

Uitgezaaide prostaatkanker

Als de tumor zich uitzaait, kunnen zich elders in het lichaam nieuwe tumoren ontwikkelen. Hierbij treden ook klachten op. De aard van de klachten is afhankelijk van de locatie en de omvang van de uitzaaiingen.

Oorzaken en risicofactoren

Het is anno 2023 niet precies bekend waardoor prostaatkanker wordt veroorzaakt. Er zijn wel een aantal risicofactoren te onderscheiden die de kans op het krijgen van prostaatkanker vergroten.

Allereerst neemt met het stijgen der jaren de kans op prostaatkanker toe.

Voorts kan er sprake zijn van een erfelijke aanleg. Het hebben van een broer of vader die vóór de leeftijd van 60 prostaatkanker heeft ontwikkeld, lijkt het risico om het te ontwikkelen te vergroten.

Er lijkt ook een verband te zijn tussen obesitas en prostaatkanker. Een uitgebalanceerd dieet en regelmatige lichaamsbeweging kunnen het risico op het ontwikkelen van prostaatkanker juist verlagen.

Er zijn aanwijzingen dat een dieet met veel calcium verband houdt met een verhoogd risico op het ontwikkelen van prostaatkanker.

Onderzoek en diagnose

Rectaal onderzoek

Middels een rectaal onderzoek (rectaal toucher) kan de grootte, vorm, stevigheid en het oppervlak van de prostaat worden beoordeeld.  Tijdens dit onderzoek steekt de arts een gehandschoende, gesmeerde vinger in je rectum (endeldarm) om de prostaat te onderzoeken, die zich naast het rectum bevindt. Als de arts afwijkingen vaststelt in de textuur, vorm of grootte van de prostaatklier, dan zal er mogelijk verder onderzoek gedaan worden.

PSA-waarde

Een PSA-test meet de PSA-waarde. Dit is de hoeveelheid Prostaat Specifiek Antigeen (PSA) in je bloed. PSA is een eiwit dat in de prostaat wordt gemaakt en een functie heeft in het sperma. Het is normaal dat er een kleine hoeveelheid PSA in de bloedbaan aanwezig is. Als er echter een hoger niveau wordt gevonden, kan dit duiden op een prostaatontsteking, een vergrote prostaat of kanker.

De hoogte van de PSA-serumspiegel hangt van tal van factoren af. Allereerst verschilt het van persoon tot persoon hoeveel PSA van de prostaat in het bloed terechtkomt. De PSA-waarde kan worden verhoogd door andere ziekten, bijvoorbeeld een goedaardige vergroting van de prostaat of sportactiviteiten zoals fietsen of paardrijden. De PSA-waarde wordt onder meer verlaagd door medicijnen die worden ingenomen bij goedaardige vergroting van de prostaat. Om de PSA-test juist te kunnen beoordelen, moeten individuele invloeden op het PSA-niveau dus bekend zijn of uitgesloten kunnen worden.

Kankercellen produceren aanzienlijk meer PSA dan normale prostaatcellen. Hoe hoger het PSA-niveau, hoe groter de kans op prostaatkanker. Een lage serumspiegel sluit prostaatkanker echter niet uit en een hoge PSA-waarde bewijst de aanwezigheid ervan evenmin. Daarnaast moet er bij de beoordeling rekening mee worden gehouden dat de PSA-waarde doorgaans toeneemt met de leeftijd. Daarom is er geen duidelijk antwoord op de vraag hoe hoog de PSA-waarde moet zijn.

Beeldvormend onderzoek

Echografie

Tijdens een transrectale echografie wordt een kleine sonde, ongeveer ter grootte en vorm van een sigaar, in je rectum gebracht. De sonde maakt met geluidsgolven een beeld van de prostaatklier. Hierop zijn eventuele afwijkingen te zien.

MRI-scan

In sommige situaties kan de arts een MRI-scan van de prostaat aanbevelen om een ​​gedetailleerder beeld te krijgen van deze klier. MRI-beelden kunnen de arts helpen bij het plannen vaneen prostaatbiopsie (zie onder).

Prostaatbiopsie

Bij een biopsie wordt er een stukje weefsel weggenomen met een naald. De biopsie wordt gedaan samen met een echografie.

Tijdens het afnemen van de biopten worden de MRI-beelden die vooraf gemaakt zijn gebruikt, zodat de arts gericht in de verdachte afwijking(en) kan prikken. Dit worden fusiebiopsie genoemd. Tevens worden vaak nog enkele biopten afgenomen op vaste plekken in de prostaat, daar waar prostaatkanker frequent voorkomt, maar niet altijd zichtbaar is op de MRI.

Behandeling van prostaatkanker

De behandeling is afhankelijk van een aantal factoren, zoals het stadium van de kanker (wel of niet uitgebreid en wel of geen uitzaaiingen), het risicostadium van de kanker (wat is de kans dat er op een later tijdstip uitzaaiingen zullen optreden en dat de ziekte terugkeert na behandeling) je leeftijd, je algehele conditie, enz. Een behandeling is gericht op:

• genezing (curatieve behandeling);
• verminderen van klachten (palliatieve behandeling);
• het afremmen van de ziekte (palliatieve behandeling).

Actief volgen (active surveillance)

Het is niet altijd zinvol om prostaatkanker direct actief te behandelen, bijvoorbeeld bij oudere mannen met een zeer langzaam groeiende prostaatkanker zonder klachten. Men kan er dan voor kiezen om het verloop van de ziekte nauwkeurig te volgen door middel van controle-onderzoeken waar een rectaal toucher en een PSA-test onderdeel van uitmaken. Bij een rectaal toucher voelt de arts met zijn vinger via de endeldarm of je prostaat afwijkingen vertoont. De PSA-test is een bloedonderzoek waarbij de hoeveelheid Prostaat Specifiek Antigeen (PSA) in je bloed wordt gemeten. PSA is een eiwit dat in de prostaat wordt gemaakt en normaal gesproken in kleine hoeveelheden in het bloed voorkomt. Bij prostaatkanker is er sprake van een verhoogd PSA.

Curatief behandelen

Curatieve (op genezing gerichte) behandelingen zijn:

• Radicale prostatectomie. Als de kanker zich alleen in de prostaatklier bevindt en je in goede gezondheid verkeert, kan de arts ervoor kiezen de gehele prostaat te verwijderen.
• Uitwendige bestraling. Hierbij worden kankercellen vernietigd door bestraling van buitenaf.
• Inwendige bestraling. Bij deze behandeling plaatst de radiotherapeut kleine staafjes met radioactieve stof in je prostaat, waarbij de straling alleen in de tumor werkzaam is en omringende cellen niet worden beschadigd.

Palliatief behandelen

Palliatieve (erop gericht om het leven voor de patiënt draaglijk te houden en niet op genezing) behandelingen zijn:

• Operatie. Het verwijderen van een deel van de prostaat kan helpen als je klachten hebt bij het plassen.
• Bestraling. Uitzaaiingen in je botten kunnen kunnen worden bestraald, zodat de pijn die deze uitzaaiingen teweeg brengen kam worden verlicht. geven. Daarnaast kun je pijnstillers voorgeschreven krijgen.
• Hormonale behandeling. Bij deze behandeling wordt door middel van medicijnen de aanmaak van het testosteron verminderd. Hierdoor wordt de werking van testosteron geneutraliseerd en dit zet het ontstaan en de woekering van kankercellen (tijdelijk) stop.

Prognose en levensverwachting

Hoe lang kun je leven met prostaatkanker? Omdat prostaatkanker in ongeveer driekwart van alle gevallen in een vroeg stadium wordt ontdekt, is de kans op herstel zeer goed: de relatieve 5-jaarsoverleving is dan ruim 90 procent. Als een patiënt ouder is dan 70 en de prostaatkanker zich in een vroeg stadium bevindt op het moment van diagnose, is het zeer waarschijnlijk dat de levensverwachting ook zonder behandeling niet beïnvloed wordt.

Volgens de laatste gegevens (anno 2023) is de relatieve 5-jaarsoverleving voor prostaatkanker 89%. Vaak wordt een prostaatcarcinoom in een vroegtijdig stadium ontdekt. dat is gunstig voor de prognose. In ongeveer drie op de vier gevallen wordt p[prostaatkanker vastgesteld in de stadia T1 of T2.

Preventie

Veel risicofactoren, zoals erfelijke aanleg, kunnen niet worden veranderd. Maar er zijn enkele maatregelen die je kunt nemen die je risico op prostaatkanker kunnen verlagen.

Lichaamsgewicht, lichamelijke activiteit en dieet

Neem de volgende maateregelen:

• Afvallen bij overgewicht en een gezond gewicht handhaven.
• Blijf lichamelijk actief.
• Eet gezond en gevarieerd. Kies voor een dieet met een verscheidenheid aan kleurrijke groenten en fruit en volle granen omvat. Vermijd of beperk rood en verwerkt vlees, met suiker gezoete dranken en sterk bewerkte voedingsmiddelen.
• Neem niet te veel calciumsupplementen en zorg ervoor dat je niet te veel calcium via de voeding binnenkrijgt. (Dit betekent niet dat mannen die worden behandeld voor prostaatkanker geen calciumsupplementen mogen nemen als hun arts ze aanbeveelt.)

Supplementen

Kleinschalig onderzoek suggereert dat het nemen van vitamine E- of seleniumsupplementen het risico op prostaatkanker zou kunnen verlagen. Doch in een grootschalig onderzoek dat bekend staat als de Selenium and Vitamin E Cancer Prevention Trial (SELECT), bleek noch vitamine E -noch seleniumsupplementen het risico op prostaatkanker te verlagen. In feite bleken mannen in de studie die de vitamine E-supplementen gebruikten later zelfs een iets hoger risico op prostaatkanker te hebben.²Klein EA, Thompson IM, Lippman SM, Goodman PJ, Albanes D, Taylor PR, Coltman C. SELECT: the selenium and vitamin E cancer prevention trial. Urol Oncol. 2003 Jan-Feb;21(1):59-65. doi: 10.1016/s1078-1439(02)00301-0. PMID: 12684129.

Mannen met hogere concentraties selenium in teennagels hebben echter een verlaagd risico op gevorderde stadia van prostaatkanker.³Geybels MS, Verhage BA, van Schooten FJ, Goldbohm RA, van den Brandt PA. Advanced prostate cancer risk in relation to toenail selenium levels. J Natl Cancer Inst. 2013 Sep 18;105(18):1394-401. doi: 10.1093/jnci/djt186. Epub 2013 Jul 22. PMID: 23878355. Dit blijkt uit een studie van Maastricht UMC+, dat is uitgevoerd bij meer dan 58.000 Nederlandse mannen tussen 55 tot 69 jaar. Bij mannen met grotere hoeveelheden selenium in de teennagels is het risico met meer dan 60% verlaagd in vergelijking met mannen met lage waarden. De resultaten van het Maastrichtse onderzoek zijn onlangs gepubliceerd in Journal of the National Cancer Institute. Verder experimenteel onderzoek in Europa is echter nodig om te achterhalen of een hogere seleniuminname het risico op prostaatkanker effectief kan verminderen bij mannen met lage seleniumwaarden’.

Sommige vroege onderzoeken hebben mogelijke voordelen van soja-eiwitten (isoflavonen genoemd) gesuggereerd bij het verlagen van het risico op prostaatkanker. Anno 2023 moet dit nog uitgebreid onderzocht worden.

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over prostaatkanker, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.