Prikkelbaredarmsyndroom (PDS): symptomen en behandeling

Last Updated on 21 augustus 2023 by M.G. Sulman

Het prikkelbare darm syndroom (PDS) is een courante aandoening en heeft als belangrijkste klacht buikpijn – een zeurende, krampende of stekende pijn in de buik – en een opgeblazen gevoel in de buik. Het prikkelbare darm syndroom is geen organische ziekte, maar een functionele stoornis. Het is op zich ongevaarlijk, maar het kan de kwaliteit van leven drastisch verminderen. Van alle aandoeningen van het maagdarmkanaal is PDS de meest voorkomende. Naar schatting 10 tot 20% van de alle mensen heeft PDS. De klachten hangen mogelijk samen met een afwijkende darmwerking en een overgevoeligheid van de darmen. PDS is geen ernstige, maar wel een vervelende ziekte die soms flink kan interfereren met je dagelijkse bestaan.

Pijn in de onderbuik bij PDS / Bron: Freepik

Inhoud verberg

1 Wat is het prikkelbare darmsyndroom?

2 Wie krijgt PDS?

3 Symptomen van PDS

4 Oorzaken van het prikkelbaredarmsyndroom

4.1 Verstoorde darmflora

4.2 Samenspel tussen hersenen, psyche en darmen

4.3 Histamine uit darmbacteriën verergert pijn

5 Onderzoek en diagnose

6 Behandeling van PDS

6.1 FODMAP-dieet

6.2 Pepermuntolie

6.3 Probiotica

6.4 Antispasmodica (spasmolytica)

6.5 Middelen tegen diarree en obstipatie

9 Reacties en ervaringen

Wat is het prikkelbare darmsyndroom?

Het prikkelbaredarmsyndroom (PDS) is een zogeheten ‘functionele stoornis’, wat betekent dat bij onderzoek geen afwijkingen aan de darmen worden gevonden. Bij mensen met PDS werken de darmen niet naar behoren en ook zijn de darmen gevoeliger dan bij andere mensen. Deze verkeerde darmwerking en overgevoeligheid liggen waarschijnlijk ten grondslag aan de klachten die optreden bij PDS.

Wie krijgt PDS?

De klachten treden vaak op jongvolwassen leeftijd op, ofschoon in ongeveer de helft van de gevallen de ziekte de kop opsteekt tussen 35 en 50 jaar. Meer vrouwen dan mannen hebben PDS. Bij het ouder worden wordt dit verschil wat minder.

Symptomen van PDS

Bij het Prikkelbare Darm Syndroom kunnen allerlei klachten optreden. De klachten verschillen van persoon tot persoon en zelfs bij één persoon kunnen de klachten van dag tot dag verschillen. Perioden met en zonder klachten wisselen elkaar af.

Er zijn een aantal hoofdklachten waar iedereen met PDS last van heeft. De hoofdklacht is buikpijn: een zeurende, krampende of stekende pijn in de buik, welke zeer hevig kan zijn. De pijn is vaak gelokaliseerd linksonder in de buik en soms rond de navel. De pijn wordt vaak verlicht na de ontlasting of na het laten van winden.

Voorts komt een opgeblazen gevoel vaak voor, wat gepaard kan gaan met winderigheid. Je kan ook last hebben van slijm in de ontlasting als gevolg van irritatie van de darmwand. Als je op je buik drukt, is de dikke darm pijnlijk, hetgeen wijst op een grotere gevoeligheid van de darmen. Een andere hoofdklacht is chronische diarree/obstipatie (verstopping), of een combinatie van beide.

Andere klachten die kunnen optreden zijn divers:

Het gevoel dat de darm niet helemaal leeg is na het poepen.
Misselijkheid en braken.
Zuurbranden.
slikklachten, een brok in de keel.

Er kunnen ook klachten optreden buiten het maagdarmkanaal, zoals:

Vermoeidheid.
Spierpijn.
Rugpijn.
Hoofdpijn.
Problemen met plassen.
Bij vrouwen: een onregelmatige menstruatie en pijn bij of na de seksuele gemeenschap.

Oorzaken van het prikkelbaredarmsyndroom

Verstoorde darmflora

Een verstoorde darmflora kan daar deels verantwoordelijk voor zijn: antibiotica of ernstige maagdarminfecties verstoren de natuurlijke mengeling van nuttige bacteriën in de darm. Na bijvoorbeeld een Salmonella-infectie is het risico op PDS acht keer groter. Een daling van de darmflora wordt dysbiose genoemd. Als de darmflora langdurig beschadigd is, kan ook het darmslijmvlies veranderen. Het wordt min of meer doorlaatbaar voor toxines en ziekteverwekkers. Het microbioom bestaat uit een tal van bacteriën en immuuncellen. Sommige mensen met PDS hebben meer immuuncellen en minder ontstekingsremmende cellen in het microbioom, wat op zijn beurt de darmzenuwen irriteert.

Samenspel tussen hersenen, psyche en darmen

Net als je brein hebben je darmen een eigen zenuwstelsel: het enterische zenuwstelsel. Het centrale zenuwstelsel en het enterische zenuwstelsel staan in nauw contact met elkaar. Ze zijn met elkaar verbonden via een belangrijke zenuw, de nervus vagus. Met behulp van signaalstoffen communiceren de darmbacteriën met je brein. Deskundigen vermoeden dat het enterische zenuwstelsel overactief is bij patiënten met het prikkelbaredarmsyndroom. Aan de ene kant kan dit ongemak in de darmen veroorzaken. Aan de andere kant wordt de psyche vermoedelijk beïnvloed door het overactieve buikbrein , zoals het enterische zenuwstelsel ook wel wordt genoemd. Omgekeerd beïnvloedt je stemming het maag-darmkanaal. Wetenschappelijk onderzoek suggereert een verband tussen het prikkelbaredarmsyndroom met depressie, chronische stress, emotionele trauma’s en angststoornissen.

Histamine uit darmbacteriën verergert pijn

Darmbacteriën maken histamine aan. Onderzoek laat zien dat dit de pijngevoeligheid bij PDS verergert.¹ Bacteriële histamine werkt door mestcellen aan te trekken naar de dikke darm door activering van de histamine 4-receptor. De boosdoener is Klebsiella aerogenes, die in de darmmicrobiota van veel patiënten met PDS aanwezig is. Deze darmbacterie is geïdentificeerd als de belangrijkste bacteriële producent van histamine. De lastpak maakt maar liefst 100 keer meer histamine aan dan andere bacteriën. Middels een dieet met weinig niet-verteerbare koolhydraten neemt bij PDS-patiënten de hoeveelheid Klebsiella aerogenes af.

Onderzoek en diagnose

Er is vaak nog een lange weg te gaan voordat de diagnose PDS kan worden gesteld. Allereerst moeten alle andere ziekten worden uitgesloten die voor soortgelijke klachten kunnen zorgen, zoals terugkerende infecties, voedselintoleranties, allergieën, chronische inflammatoire darmziekten en darmkanker.

Er moeten verschillende onderzoeken worden gedaan, zoals: colonoscopie, echografie van de buik, een bloedonderzoek met bloedbeeld, leverenzymen, zouten en nierwaarden. Een ontlastingsonderzoek kan een parasitaire infectie uitsluiten. Middels een H2 – ademtest wordt onderzocht in hoeverre de darmen in staat zijn om koolhydraten (of lactose /of fructose /of glucose) af te breken en op te nemen in het bloed.

Als er binnen een jaar geen organische bevindingen zijn geconstateerd en darmstoornissen met de beschreven symptomen optreden gedurende ten minste twaalf weken, dan luidt de diagnose: prikkelbaredarmsyndroom.

Behandeling van PDS

PDS is niet te genezen, maar je kunt wel de klachten behandelen en verlichten. Een behandeling omvat veranderingen in levensstijl, voedingsadviezen, medicatie en/of psychologische behandelingen (zoals stressmanagement). Samen met je huisarts, kun je bepalen welke het meest geschikt is in jouw situatie.

FODMAP-dieet

Het FODMAP-dieet is een van de behandelingen die kunnen helpen bij een prikkelbare darm. FODMAP is een afkorting voor:

Fermenteerbare
Oligosachariden
Disachariden (lactose)
Monosachariden (fructose)
And
Polyolen (suikeralcoholen)

Dit zijn bepaalde groepen voedingsmiddelen die bij mensen met PDS darmklachten kunnen geven. Het zijn voedingsmiddelen die slecht worden opgenomen in de dunne darm en om die reden in de dikke darm extra gasvorming kunnen geven.

Tijdens het FODMAP-beperkte dieet worden de klachten soms snel minder of verdwijnen zelfs helemaal. Na vier tot acht weken moeten de FODMAP-bevattende voedingsmiddelen geleidelijk opnieuw worden geprobeerd, anders kunnen er tekorten optreden. Het is belangrijk om in het voedingsdagboek precies vast te leggen welke symptomen optreden na het nuttigen van welke voedingsmiddelen. Op deze manier is het mogelijk om te achterhalen wat jouw darm kan verdragen.

Pepermuntolie

Pepermuntolie zorgt voor verlichting van buikpijn, lichamelijk ongemak (buikklachten) en ernst van de klachten bij patiënten met het prikkelbaredarmsyndroom. Dat concluderen wetenschappers van het Maastricht UMC+ naar aanleiding van onderzoek bij zo’n 200 patiënten.²

Er zijn ook andere onderzoeken die dat bevestigen. In de onderzoeken werd de pepermuntolie ingenomen in maagsapresistente capsules. De dosering lag tussen de 500 en 800 mg per dag. Het is onduidelijk of pepermuntoplossingen of -druppels ook helpen. De resultaten laten zien dat de capsule waarbij de pepermuntolie in de dunne darm wordt afgegeven in plaats van in de dikke darm verschillende positieve effecten heeft. Bij 9 van de 100 deelnemers veroorzaakten de pepermuntcapsules milde bijwerkingen zoals brandend maagzuur of boeren.

*Pepermuntoliecapsules voorzien van maagzuurresistente coating / Bron: Wikimedia Commons*

Probiotica

De darmflora of darmmicrobioom bevat verschillende bacteriën die een belangrijke rol spelen bij het functioneren van de darm. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om melkzuurbacteriën (lactobacillen) en bifidobacteriën. Omdat de darmflora bij sommige mensen met PDS is veranderd of verstoord, kunnen probiotische levensmiddelen zoals yoghurt, kefir en kombucha helpen.

In sommige onderzoeken konden probiotica de symptomen bij sommige deelnemers met PDS verlichten. Er is anno 2023 echter meer onderzoek nodig om te beoordelen welk type bacterie het meest gunstig is en welke dosis het beste werkt. Over het algemeen worden probiotica goed verdragen: milde bijwerkingen zoals winderigheid wordne zelden gezien.

Antispasmodica (spasmolytica)

Antispasmodica, in de volksmond krampstillers genoemd, zijn geneesmiddelen die inwerken op de darmbewegingen en darmcontracties. Ze kunnen de pijn verlichten door de spasmen en krampen te bestrijden, en de viscerale overgevoeligheid te verminderen. Viscerale hypersensitiviteit of overgevoeligheid verwijst naar verhoogde gevoeligheid voor prikkels uit het maagdarmkanaal.

Mogelijke bijwerkingen van deze middelen zijn een droge mond, duizeligheid en wazig zien.

Middelen tegen diarree en obstipatie

Er kunnen medicijnen en zelfzorgmiddelen voor de klachten diarree en/of obstipatie worden overwogen.³ Veel middelen tegen diarree zijn zonder recept verkrijgbaar bij de apotheek.

Bulkvormers zorgen voor een soepele ontlasting. Voorbeelden hiervan zijn Metamucil® of Volcolon®. Bulkvormers bevatten dikwijls psylliumzaad/psylliumvezels en zemelen.

Vochtbinders zijn middelen die vocht vasthouden in de darm, waardoor de ontlasting zachter wordt. Voorbeelden zijn magnesiumoxide en magnesiumsulfaat, en macrogol.

Contactlaxantia zijn middelen die de darmbeweging stimuleren doordat ze de darmwand prikkelen. Dit werkt laxerend. Een voorbeeld is Bisacodyl®.

In geval van diarree kan de arts een diarreeremmer voorschrijven, bijvoorbeeld loperamide.

Antibiotica

Uit onderzoek komt naar voren dat rifaximine bij sommige mensen de symptomen van prikkelbare darm vermindert.⁴ Het is echter tot nu toe onduidelijk of het effect ook op de lange termijn zal aanhouden. Volgens de huidige aanbevelingen moeten antibiotica voorzichtig worden gebruikt vanwege de mogelijke bijwerkingen en doordat overmatig en oneigenlijk gebruik van antibiotica ertoe kan leiden dat bacteriën resistentie ontwikkelen en de medicijnen dan in de toekomst niet meer zo goed werken. Ook beïnvloeden antibiotica de darmflora, wat bij sommige mensen de symptomen kan verergeren.

Antidepressiva

PDS-patiënten met hevige klachten kunnen baat hebben bij het gebruik van antidepressiva. Het gaat hierbij om zogenaamde tricyclische antidepressiva en selectieve serotonineheropnameremmers (SSRI’s). Voor deze medicijnen is een recept nodig. Bepaalde antidepressiva kunnen de pijn bij het prikkelbaredarmsyndroom verlichten.

Psychotherapie

Aangezien stress en psychische problemen kunnen bijdragen aan het prikkelbaredarmsyndroom, worden soms ontspanningstechnieken en methoden voor stressbeheersing geadviseerd bij mensen met PDS. Of deze procedures kunnen helpen, is anno 2023 nog onvoldoende onderzocht. Sommige onderzoeken suggereren echter dat een combinatie van ontspanningstherapie, stressmanagement en biofeedback kan helpen.

Cognitieve gedragstherapie (CGT) is een andere mogelijkheid. Het is bijzonder geschikt voor mensen met ernstige klachten. Het doel van een dergelijke behandeling is om beter te leren omgaan met de klachten. Er zijn duidelijke aanwijzingen dat cognitieve gedragstherapie daadwerkelijk kan helpen bij het prikkelbaredarmsyndroom.⁵

Prognose

De vooruitzichten voor behandelde patiënten met het prikkelbaredarmsyndroom zijn relatief gunstig, al blijft de ziekte vaak wel levenslang aanwezig. Veel patiënten kunnen vele symptoomvrije jaren hebben, afgewisseld met perioden van ernstige symptomen. PDS verkort de levensduur van de getroffen personen niet en leidt bij de meeste patiënten niet tot ernstige levensbedreigende complicaties.

Preventie

Je kunt het prikkelbaredarmsyndroom niet voorkomen. Maar (zelfzorg)medicijnen een leefstijlaanpassingen kunnen de symptomen helpen verlichten en kan de periode dat je klachtenvrij bent verlengen. Zelfzorg omvat stoppen met roken, het vermijden van cafeïne en voedsel dat de symptomen verergert, en regelmatige lichaamsbeweging.

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over PDS, of tips geven. Bijvoorbeeld op het gebied van voeding. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.