Last Updated on 26 september 2023 by M.G. Sulman
De medische benaming van klierkoorts is mononucleosis infectiosa. Klierkoorts is een infectieziekte die wordt veroorzaakt door het Epstein-Barr-virus (EBV), een herpesvirus. de ziekte wordt gekenmerkt door symptomen als moeheid, koorts, keelpijn en vergrote lymfeklieren. Vandaar de benaming ‘klierkoorts’. Je kan ook last krijgen van huiduitslag. Antibiotica kunnen bij klierkoorts ook uitslag en jeuk veroorzaken. Kinderen en jonge mensen tussen 10 en 25 jaar zijn het meest kwetsbaar voor deze infectie. De huisarts stelt de diagnose op basis van de gepresenteerde symptomen en een lichamelijk onderzoek. Soms wordt aanvullend laboratoriumonderzoek verricht. De behandeling bestaat uit het verlichten van de symptomen. De ziekte verloopt meestal zonder grote problemen. Complicaties komen slechts zelden voor. Beschreven zijn een gescheurde milt, een verstopping van de luchtwegen, encefalitis (hersenontsteking) en meningitis (hersenvliesontsteking of nekkramp).
Wat is klierkoorts?
Klierkoorts is een besmettelijke ziekte, die veroorzaakt wordt door het Epstein-Barr-Virus (EBV). Het treft vooral jonge mensen en is in de volksmond bekend als kusziekte of kissing disease. Koorts, gezwollen lymfeklieren en keelpijn zijn de belangrijkste symptomen.
De herstelperiode van klierkoorts kan tot enkele weken duren. De acute symptomen duren meestal een tweetal weken, maar vooral de vermoeidheid kan soms maandenlang aanslepen.
De infectie is meestal ongevaarlijk en is na ongeveer 3 weken voorbij. Daarna ben je immuun voor hernieuwde infectie. Soms verandert het in een chronische vorm, wat betekent dat de symptomen langer dan 6 maanden aanhouden.
Synoniemen
De medische benaming van klierkoorts is ‘mononucleosis infectiosa’. In Nederland is het bekender onder de naam ‘ziekte van Pfeiffer’. Het werd in 1889 namelijk voor het eerst beschreven door de Duitse kinderarts Emil Pfeiffer (1846-1945). Hij noemde het ‘Drüsenfieber’. Aangezien de besmetting dikwijls via kussen verloopt, wordt in Angelsaksische landen vaak van ‘kissing disease’ gesproken.
Vóórkomen
Het Epstein-Barr-virus (EBV) behoort tot de herpesvirusfamilie en komt wereldwijd voor. Deskundigen schatten dat ongeveer 95% van de Europese bevolking op 30-jarige leeftijd besmet raakt met EBV en dan voldoende antistoffen tegen de ziekteverwekker heeft. Daarom krijg je maar één keer klierkoorts, meestal op jonge leeftijd. Daarom worden vooral kinderen en jongeren tussen 15 en 25 jaar door de ziekte getroffen.
Oorzaken van klierkoorts
Epstein-Barr-virus (EBV)
Klierkoorts wordt veroorzaakt door het Epstein-Barr-virus (EBV). Het werd voor het eerst ontdekt in 1964 door Michael Epstein en Yvonne Barr. In 1968 legden Henle en Henle de definitieve relatie tussen mononucleosis infectiosa en EBV.1RIVM. Pfeiffer, ziekte van. https://lci.rivm.nl/richtlijnen/pfeiffer-ziekte-van (ingezien op 11-7-2022) Het behoort tot de herpesvirusfamilie. Herpesvirussen (Herpesviridae) zijn een groep virussen die bij mens en dier ziekten veroorzaak.
In 1930 suggereerde men reeds dat de ziekte waarschijnlijk door een virus werd veroorzaakt. Uit het Algemeen Handelsblad d.d. 12 september 1930:
Op 13 januari 1968 meldde De Telegraaf:
EBV valt eerst de slijmvliescellen (epitheelcellen) in de neus en keel aan en vermenigvuldigt zich daar sterk. Het valt dan bepaalde cellen van het lymfestelsel aan die betrokken zijn bij het immuunsysteem, de B-lymfocyten. In tegenstelling tot niet-geïnfecteerde cellen kunnen deze B-lymfocyten, die de genetische informatie (DNA) van het virus bevatten, zich een onbeperkt aantal keren delen. Ze worden via de lymfe en bloedvaten in het lichaam verspreid en bereiken eerst de lymfeklieren en vervolgens komen ze terecht in inwendige organen zoals de milt en de lever. Daar ontwikkelen ze bepaalde stoffen die ervoor zorgen dat de lymfeklieren en organen opzwellen: vergrote lymfeklieren, vergrote lever en vergrote milt.
Mensen met een adequaat functionerend immuunsysteem bouwen afweercellen op die geleidelijk de geïnfecteerde B-lymfocyten opruimen.
Besmetting met het virus
Deze infectieziekte wordt veroorzaakt door het Epstein-Barr-virus, dat van persoon tot persoon wordt overgedragen via speeksel. Het is niet zo besmettelijk als sommige andere infecties, zoals de gewone verkoudheid. Door bijvoorbeeld te zoenen kan de ziekte worden overgedragen. Vandaar dat het ook wel the kissing disease wordt genoemd. Maar de infectie kan ook worden overgebracht via de lucht met speekseldruppeltjes die vrijkomen door te hoesten of te niezen. Dit wordt druppelinfectie genoemd.
Incubatieperiode
De incubatieperiode – dat is de tijd tussen besmetting en uitbreken van de ziekte – varieert. Bij kinderen in de basisschoolleeftijd varieert de incubatieperiode van 4 tot 10 dagen en bij jongvolwassenen vier tot zeven weken. De besmettingsbron hoeft zelf geen klinische infectie te hebben doorgemaakt.
Kun je klierkoorts opnieuw krijgen?
Nadat je klierkoorts hebt doorgemaakt, heb je levenslang antistoffen tegen de boosdoener. Het virus blijft wel in je lichaam aanwezig, maar veroorzaakt normaal gesproken geen klachten meer. Het virus kan echter bij een verminderde weerstand opnieuw actief worden en klachten veroorzaken.
Symptomen van klierkoorts
Mogelijke verschijnselen
Vaak verloopt de infectie bij kinderen zonder symptomen. Bij jongvolwassenen staan veelal de volgende klachten op de voorgrond:
- forse keelpijn met slikklachten
- koorts en zweten
- opgezette keelamandelen
- opgezette en gevoelige lymfeklieren in hals, oksel en liezen
Deze symptomen gaan vaak gepaard met slechte eetlust, gewichtsverlies, hoofdpijn en moeheid.
Volwassenen hebben vaak geen last van keelpijn en opgezette klieren in de hals, maar bij hen komt een vergrote lever en geelzucht weer vaker voor. Je kunt ook last krijgen van een vergrote milt.
Huiduitslag bij klierkoorts
Milde uitslag op de huid
Klierkoorts kan ook gepaard gaan met huiduitslag. Het gaat hierbij om een acute, gegeneraliseerde maculopapulaire uitslag. Dit laatste staat voor een huiduitslag waarbij vlekken en bultjes op de huid verschijnen. Deze huiduitslag treft 4,2 tot 13% van de patiënten die geen antibiotica gebruiken. Het gaat vaak om een milde huiduitslag die niet jeukend is en eerst op de romp en bovenarmen verschijnt en zich uitstrekt tot het gezicht en de onderarmen. De uitslag kan morbilliform (gelijkend op mazelen), papulair (bultjes), scarlatiniform (gelijkend op roodvonk), vesiculair (blaasjes) of purpurisch (rood vlekkerig) zijn.2DermNet. Infectious mononucleosis. https://dermnetnz.org/topics/infectious-mononucleosis (ingezien op 18 maart 2023) Na ongeveer een week is deze huiduitslag weggetrokken.
Meer intense en uitgebreidere uitslag in reactie op een antibioticum
Een intensere en uitgebreidere huiduitslag treedt op bij een deel van de patiënten met klierkoorts die een antibioticum kregen voorgeschreven. Het gaat hierbij om ampicilline, azitromycine, amoxicilline, cefalosporines, tetracyclines en macroliden zoals erytromycine. De huiduitslag manifesteert zich zo’n 2-10 dagen na aanvang van de kuur.
Het gaat hier om een jeukende maculopapulaire of morbilliforme uitslag. Een maculopapulaire uitslag staat voor een huiduitslag waarbij vlekken en bultjes op de huid verschijnen. Een uitslag wordt morbilliform genoemd als de uitslag grofvlekkig is.
Het kan zich voordoen op plekken waar druk uitgeoefend wordt, in het gezicht, nek, romp, handpalmen en voetzolen. Ook de slijmvliezen kunnen erdoor getroffen worden.
De uitslag verdwijnt meestal binnen een week na stopzetting van het antibioticum.
De geneesmiddelenallergie is meestal van voorbijgaande aard. Hernieuwde blootstelling aan het antibioticum kan jaren later weer leiden tot dezelfde huiduitslag.
Palatale petechiën of puntbloedingen bij de ziekte van Pfeiffer
Palatale petechiën worden in de eerste paar dagen van de ziekte bij 50% van de jonge volwassenen aangetroffen op het harde en zachte gehemelte. Het zachte gedeelte bevindt zich achter in de mondholte en het harde gedeelte bevat het geen bot en kun je het bewegen. Petechiën of puntbloedingen zijn mini vlekken (0,5 tot 1 mm groot) die op je gehemelte te zien zijn, vaak rood of paarsig van kleur.
Cholestatische geelzucht
Cholestatische geelzucht kan optreden als gevolg van betrokkenheid van de lever. Deze geelzucht is jeukend en resulteert in ontvellingen en blauwe plekken.
Andere uitslag bij de ziekte van Pfeiffer
Andere minder vaak gemelde huidverschijnselen van de ziekte van Pfeiffer zijn:
- immuuntrombocytopenische purpura (kleine en grotere huidbloedingkjes)
- koude urticaria (jeukende huiduitslag en bulten nadat je in contact bent gekomen met kou)
- erythema nodosum (een acuut ontstane pijnlijke rode onderhuidse zwelling die vooral wordt gezien aan de strekzijden van de onderbenen)
Vermoeidheid
Meer dan 1 op de 10 mensen met klierkoorts zal langdurige vermoeidheid ervaren, die zes maanden of langer na de eerste infectie aanhoudt. Het is anno 2023 niet bekend waarom vermoeidheid bij sommige mensen langer aanhoudt.
Complicaties
Complicaties treden zelden op. Zoals bij veel infectieziekten is er een risico op hersenontsteking (encefalitis ) en hersenvliesontsteking of nekkramp (meningitis), hartspierontsteking (myocarditis), nierontsteking (nefritis) en leverontsteking (hepaptitis).
Aangezien de ziekteverwekker meestal ook de lever en de milt aantast, zwellen deze organen vaak op. Een vergrote lever en/of een vergrote milt zijn dan het gevolg. Gelukkig komt een gescheurde milt (miltruptuur) zeer zelden voor als je de door de arts voorgeschreven rustfase in acht neemt en ongeveer 8 weken niet sport.
Geelzucht (icterus) veroorzaakt door een ontsteking van de lever kan worden behandeld met een speciaal dieet en verdwijnt meestal volledig. Het aantal rode en witte bloedcellen en bloedplaatjes in het bloed kan verminderd zijn (hemolytische anemie/trombocytopenie).
Bij patiënten met een immunodeficiëntie kan klierkoorts ernstige lymfekliergroei (lymfoproliferatie) tot gevolg hebben.
Onderzoek en diagnose
De arts zal een lichamelijk onderzoek uitvoeren om gezwollen lymfeklieren op te sporen en de amandelen, lever en milt te beoordelen. Bij vermoeden van klierkoorts, kan bloedonderzoek dit dan na een week aantonen.
Behandeling van klierkoorts
Veel drinken, rust en paracetamol
Er is geen specifieke behandeling voor klierkoorts beschikbaar of noodzakelijk. De ziekte is self-limiting, maar de symptomen kunnen desgewenst worden verlicht door veel te drinken en het gebruik van een gewone pijnstiller tegen de koorts en de pijn, zoals paracetamol. Maandenlang aanhoudende moeheid komt slechts bij een klein gedeelte van de patiënten voor. Meestal duurt de moeheid niet langer dan één tot twee maanden. Extra rusten of slapen helpt bij klierkoorts niet. Als je je ziek voelt en koorts en pijn hebt, dan kun je meer rust nemen. Maar het hoeft niet.
Andere maatregelen: voeding en contactsporten
Bij een vergrote milt is het verstandig om contactsporten te vermijden. Bedrust en dieetmaatregelen zijn niet nodig. Ook is het niet nodig om thuis te blijven van werk of school. Wel is het belangrijk goed naar je lichaam te luisteren en voldoende rust te nemen als je je moe voelt. Vermijd alcohol, vooral als je last hebt van een opgezette, pijnlijke lever. Drink voldoende (ongeveer 2 liter per dag) en eet gezond en gevarieerd. Minder vet in de voeding is niet nodig, tenzij je zelf het gevoel hebt dat je vet niet goed kunt verdragen. Vloeibaar voedsel, dranken, ijs of geplet voedsel kan overwogen worden als je niet goed kunt slikken als gevolg van keelpijn.
Prognose en herstelperiode
De meeste mensen voelen zich binnen 2-4 weken beter, maar de vermoeidheid kan enkele maanden aanhouden. De meeste mensen herstellen volledig.
In zeldzame gevallen waarin de infectie ernstig wordt, is het zaak om medische hulp in te schakelen. Dit kan gebeuren als je hoge koorts hebt, tekenen van uitdroging vertoont of niet in staat bent om voedsel binnen te houden. In dergelijke gevallen kan een ziekenhuisopname noodzakelijk zijn om de infectie adequaat te bestrijden.
Informatieve video over klierkoorts
Reacties en ervaringen
Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over klierkoorts, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.
