Kinkhoest: symptomen, oorzaken en behandeling

Last Updated on 24 maart 2024 by M.G. Sulman

Kinkhoest is een besmettelijke infectie van de luchtwegen met de bacterie Bordetella pertussis. Het uit zich in een kenmerkende hoest. De eerste symptomen lijken op verkoudheid met niezen, lichte koorts en prikkelhoest. Na ongeveer twee weken ontstaan hevige, plotseling opkomende hoestbuien. De kinkhoestbacterie wordt vooral overgebracht door de druppeltjes die bij hoesten ontstaan. Na het ontstaan van de klachten ben je tot drie weken besmettelijk voor anderen. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) adviseert om zuigelingen op tijd te vaccineren tegen kinkhoest. Kinkhoest gaat vanzelf over, al duurt het soms wel maanden. Op 14 februari 2024 meldt het RIVM dat het aantal ernstig zieke baby’s door kinkhoest snel stijgt, vooral in laag-gevaccineerde gebieden zoals de zogenoemde ‘Biblebelt’. Het RIVM meldt op 15 maart 2024 dat er al vier baby’s zijn overleden aan kinkhoest. Dit leidt tot ernstige bezorgdheid.

Wat is kinkhoest?

Kinkhoest (medische naam: pertussis) wordt veroorzaakt door de kinkhoestbacterie en is zeer besmettelijk. Kinkhoest is wereldwijd een van de meest voorkomende infectieziekten van de luchtwegen. De kinkhoestpathogeen vormt gifstoffen die de slijmvliezen van de luchtwegen beschadigen. In Nederland worden de meeste kinderen ingeënt tegen kinkhoest.

Kinkhoest kan worden voorkomen door vaccinatie. Hier te lande kunnen kinderen vanaf de leeftijd van zes weken gevaccineerd worden tegen kinkhoest. Via het Rijksvaccinatieprogramma krijgen kinderen in totaal vijf vaccinaties tegen kinkhoest, te weten vier in hun eerste levensjaar en nog een extra vaccinatie in hun vierde levensjaar.

De ziekte treft jongeren en volwassenen die niet voldoende beschermd zijn.

Oorzaken van kinkhoest

Kinkhoest is een zeer besmettelijke ziekte die wordt veroorzaakt door een soort bacterie die Bordetella pertussis wordt genoemd. Deze bacteriën hechten zich vast aan de trilhaartjes  die een deel van het bovenste ademhalingssysteem bekleden. De bacteriën geven toxines (gifstoffen) af, die de trilhaartjes beschadigen en de luchtwegen doen opzwellen. Daardoor ontstaat de kenmerkende hoestbuien.

Symptomen van kinkhoest

Eerste symptomen

De eerste tekenen van kinkhoest zijn vergelijkbaar met die van een gewone verkoudheid:

• loopneus
• niezen
• milde hoest
• lage koorts

Na 1-2 weken hoestaanvallen

Na ongeveer 1 tot 2 weken, evolueert de droge, irriterende hoest naar de voor kinkhoest kenmerkende hoestaanvallen, die weken kunnen aanhouden. Het is een harde droge hoest, waarbij helder, taai slijm wordt opgegeven. Tijdens een hoestbui, die langer dan een minuut kan duren, kan het kind rood of paars aanlopen en benauwd zijn. Een hoestbui eindigt vaak in een karakteristieke lange, gierende inademing. Soms moet de patiënt braken. Na een aantal weken gaan de hoestaanvallen over in een losse hoest, wat nog maanden kan aanhouden. Je raakt vaak uitgeput van het vele hoesten.

Complicaties

Kinkhoest kan allerlei complicaties geven, zoals middenoorontsteking, neusbloedingen en longontsteking. In een enkel geval kan men last krijgen van koortsstuipen of hersenweefselontsteking. Kinkhoest kan ook aanleiding geven tot een klaplong of blijvende schade aan het longweefsel.

Vooral bij jonge kinderen verloopt kinkhoest vaak ernstig. Voor baby’s kan kinkhoest een levensbedreigende ziekte zijn. Bij volwassenen en tieners verloopt kinkhoest vaak milder of met atypische symptomen, zoals een langdurige hoest (in plaats van hoestaanvallen) of hoesten zonder de lange, gierende inademing.

Besmetting en incubatietijd

Kinkhoest is zeer besmettelijk. De bacteriën verspreiden zich van persoon tot persoon door middel van kleine druppeltjes vocht uit de neus of mond van een besmette persoon, die vaak worden verspreid door hoesten of niezen. Geïnfecteerde mensen zijn het meest besmettelijk tijdens de vroegste stadia van de ziekte tot ongeveer 2 tot 3 weken nadat het hoesten is begonnen. Antibiotica verkorten de periode van besmettelijkheid tot 5 dagen na het begin van de behandeling met antibiotica. De kuur heeft géén invloed op de ernst en de duur van de ziekte.

De incubatietijd (de tijd tussen besmetting en het begin van de symptomen) van kinkhoest is meestal 7 tot 10 dagen, maar het kan oplopen tot 21 dagen.

Wie lopen er risico?

Kinkhoest kan mensen op elke leeftijd treffen. Degenen met een hoog risico om de ziekte te krijgen, zijn onder meer:

• baby’s die nog niet oud genoeg zijn om volledig te zijn gevaccineerd
• mensen die in hetzelfde huishouden wonen als iemand met kinkhoest

Baby’s hebben het grootste risico op een ernstig verloop van de ziekte. Ze hebben meer kans om naar het ziekenhuis te gaan of te overlijden aan kinkhoest. Ongeveer één op de 200 baby’s jonger dan 6 maanden die kinkhoest krijgen, sterft aan longontsteking of hersenbeschadiging.

Oudere kinderen en volwassenen kunnen een mildere vorm van de ziekte krijgen.

Onderzoek en diagnose

De arts zal de diagnose stellen op basis van:

• de klachten
• vragen of je mogelijk in contact bent geweest met iemand die kinkhoest heeft
• een uitstrijkje maken van het keelslijmvlies of een bloedonderzoek doen

Behandeling van kinkhoest

Gaat vanzelf over

Kinkhoest gaat vanzelf over, na twee tot vier maanden. Een kind met kinkhoest dat zich verder goed voelt, kan gewoon naar school of het kinderdagverblijf. Op het moment dat een kind de kenmerkende kinkhoestbuien heeft, is de meest besmettelijke periode al achter de rug en zijn mensen in de directe omgeving vaak al besmet. Het zet daarom geen zoden aan de dijk om een kind met kinkhoest thuis te houden. Meld het wel even dat je kind kinkhoest heeft. Dan kunnen de leerkrachten andere ouders over de ziekte informeren zodat zij eventuele symptomen van kinkhoest bij hun kind herkennen. Rust kan er voor zorgen dat het kind wat minder (hevige) hoestaanvallen krijgt. In bed blijven is niet nodig. Laat het kind lekker spelen.

Kinderen jonger dan 1 jaar en zwangere vrouwen

Kinderen jonger dan een jaar moeten uit de buurt van iemand met kinkhoest gehouden worden, omdat ze nog niet (volledig) ingeënt zijn tegen kinkhoest. Neem contact op met de huisarts als er toch kans is op besmetting. Mogelijk dat een baby in een gezin waar kinkhoest heerst vervroegd ingeënt wordt. Vrouwen die meer dan 34 weken zwanger zijn moeten ook uit de buurt blijven van mensen met kinkhoest. Een vrouw kan tijdens de geboorte kinkhoest direct overdragen op de baby.

Antibiotica

Antibiotica verkort weliswaar de besmettelijkheid, maar heeft geen invloed op de ernst en de duur van de ziekte. Alleen als er in het gezin een zwangere vrouw of een baby is, wordt overwogen het hele gezin antibiotica te geven om besmetting van de baby te voorkomen. In gezinnen met een kind dat bijvoorbeeld een hartkwaal of een longziekte heeft, kan ook voor zo’n maatregel gekozen worden.

Prognose

De infectie verdwijnt geleidelijk over een periode van weken, maar de hoestbuien kunnen enkele maanden aanhouden. De prognose is slechter wanneer complicaties zoals bacteriële longontsteking optreden bij een persoon met kinkhoest.

Preventie

Kinkhoestvaccinatie

Het kinkhoestvaccin bestaat uit stukjes (onschadelijk gemaakte) kinkhoestbacterie. Je krijgt er geen kinkhoest van, maar je lichaam maakt afweerstoffen tegen de kinkhoestbacterie.

Baby’s

Kinkhoest kan worden voorkomen met het kinkhoestvaccin, dat sinds 1957 deel uitmaakt van het Rijksvaccinatieprogramma als onderdeel van het dktp-vaccin (difterie, kinkhoest, tetanus en polio). Het geeft een goed doch geen volledige bescherming gedurende 4 tot 12 jaar. Wanneer een ingeënt kind toch kinkhoest krijgt, verloopt de ziekte milder.

Volwassenen

Indien je op je werk direct contact hebt met kinderen tot een half jaar oud, dan adviseert de Gezondheidsraad een vaccinatie tegen kinkhoest om deze kinderen te beschermen tegen kinkhoest.

Om jonge baby’s te beschermen tegen kinkhoest, kunnen zwangere vrouwen zich ook laten vaccineren.

Antibiotica

Als je nauw contact hebt gehad met iemand die kinkhoest heeft, kan de arts je een antibioticum geven om besmetting te voorkomen. Antibiotica kunnen worden gegeven aan:

• mensen met een hoger risico op een ernstige ziekte door kinkhoest
• mensen die de ziekte kunnen doorgeven aan iemand met een hoger risico op ernstige kinkhoestziekte

Nieuws over kinkhoest

Zorgwekkende toename van kinkhoest bij pasgeboren baby’s baart RIVM zorgen (14-2-2024)

Het aantal ernstig zieke pasgeboren baby’s door kinkhoest stijgt snel, vooral in gebieden met lage vaccinatiegraad zoals de Biblebelt. Wekelijks worden ongeveer 110 kinderen, waarvan twintig baby’s, met kinkhoest vastgesteld. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) maakt zich vooral zorgen over ongevaccineerde baby’s, van wie ruim 90% niet beschermd is. Ongeveer de helft van hen belandt in het ziekenhuis. De kinkhoestmeldingen zijn sinds juni aanzienlijk toegenomen, met wekelijks ongeveer 250 gevallen. In 2019 waren dat er 120 per week, in 2018 91. Het RIVM denkt dat de werkelijke besmettingscijfers hoger zijn omdat niet iedereen met klachten wordt getest.

Zorgen bij RIVM na overlijden van vier baby’s door kinkhoest (15-3-2024)

Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) heeft zojuist alarmerend nieuws bekendgemaakt: dit jaar zijn er al vier baby’s overleden als gevolg van kinkhoest. De situatie baart het RIVM grote zorgen, aangezien er momenteel een aanzienlijke uitbraak van de ziekte plaatsvindt, waarbij het aantal meldingen van kinderen met kinkhoest blijft toenemen.

De cijfers zijn verontrustend. In vergelijking met het gebruikelijke gemiddelde van twee sterfgevallen per jaar door kinkhoest, zijn er nu al vier baby’s gestorven. Het blijft echter onduidelijk of deze kinderen waren gevaccineerd of niet, volgens een woordvoerder van het RIVM.

Kinkhoest, veroorzaakt door een bacterie, manifesteert zich met ernstige hoestklachten die soms maandenlang kunnen aanhouden. Vooral voor baby’s jonger dan één jaar kan de ziekte gevaarlijk zijn vanwege onvoldoende vaccinatiebescherming.

De Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde (NVK) deelt deze bezorgdheid, waarbij ze een oproep doet aan volwassenen die hoesten om geen kraamvisite te brengen. Daarnaast benadrukken ze het belang van vaccinatie, zelfs voor zwangere vrouwen.

Het RIVM heeft eerder gesuggereerd dat de snelle verspreiding van kinkhoest deels te wijten kan zijn aan de coronapandemie. Minder contact tussen mensen heeft niet alleen de verspreiding van COVID-19 verminderd, maar ook die van kinkhoest, waardoor de immuniteit afnam en de kans op uitbraken toenam.

Video over kinkhoest

Jasper legt uit dat kinkhoest gepaard gaat met ernstige hoestaanvallen, die tot wel 6 tot 8 weken kunnen aanhouden. Hij merkt op dat activiteiten zoals bellen blazen en goed slapen lastig zijn wanneer je kinkhoest hebt.

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over kinkhoest, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.