Het verhaal van Lucy: wat een fossiel ons leert over geloof, wetenschap en interpretatie

Last Updated on 26 november 2024 by M.G. Sulman

In november 2024 was het precies 50 jaar geleden dat Lucy werd ontdekt, het fossiel dat volgens evolutionisten ons moest helpen begrijpen waar we vandaan komen. Maar wie denkt dat we inmiddels alles weten over deze iconische vondst, heeft het mis. Lucy is nog steeds een bron van discussie. Was ze een slimme voorouder die op twee benen door de savanne paradeerde? Of toch meer een behendige klimmer die zich in bomen thuis voelde? Laat Lucy een uitnodiging zijn om kritisch te kijken, vragen te stellen en na te denken over je eigen uitgangspunten. Uiteindelijk gaat het niet alleen om Lucy, maar om het grotere verhaal van wie we zijn en waar we vandaan komen. Of je nu kijkt door de bril van de schepping of de evolutie, de vraag blijft: Welke overtuigingen vormen jouw beeld van de wereld?

Lucy: de naam voor honderden botfragmenten die ongeveer 40% van het skelet vertegenwoordigen van een individueel exemplaar van Australopithecus afarensis, ontdekt in Ethiopië in 1974 / Bron: Wikimedia Commons

Inhoud

1 Een ster is geboren
2 Een vrouw of toch een man?
3 Lucy: aap, mens, of allebei?
4 Wetenschappelijke discussie
5 Lucy als de postergirl van evolutie
6 De uitgangspunten: dezelfde feiten, andere brillen
- 6.1 Creationisten versus evolutionisten
- 6.2 Door welke bril bekijk en interpreteer je de feiten?
7 Lucy’s botten: wat vertellen ze nu echt?
8 De kracht van kunst: hoe Lucy’s beeld ons beïnvloedt
- 8.1 Geloof in schepping of evolutie bepaalt hoe je naar Lucy kijkt
9 Tot slot

Een ster is geboren

Op 24 november 1974 veranderde het leven van paleoantropoloog Donald Johanson (1943) voorgoed. Tijdens een onderzoek in de zinderende hitte van Ethiopië vond hij iets wat aanvankelijk leek op een elleboog van een baviaan. Maar toen hij beter keek, wist hij dat hij iets bijzonders had ontdekt: een fossiel van een mensachtige die later de naam Lucy zou krijgen, geïnspireerd door The Beatles’ hit Lucy in the Sky with Diamonds.

Lucy bleek zo’n 1,1 meter groot en woog niet meer dan een gevulde boodschappentas. Haar botten zouden volgens evolutionisten 3,18 miljoen jaar oud zijn. Niet alleen haar leeftijd maakte haar bijzonder, maar ook haar unieke mix van kenmerken. Ze had een bekken dat geschikt leek voor rechtop lopen, maar ook lange armen die perfect waren voor klimmen. “Lucy veranderde mijn leven volledig,” zegt Johanson daar nu nog steeds over.¹

*Donald Johanson / Bron: Wikimedia Commons*

Een vrouw of toch een man?

Sinds haar ontdekking heeft Lucy wetenschappers voor raadsels gesteld. Is ze echt een van onze voorouders, zoals Johanson beweerde? Of was ze een “zijtak” in de vermeende evolutie? En zelfs haar geslacht staat ter discussie: hoewel Johanson dacht dat ze vrouwelijk was, opperden anderen dat Lucy misschien een ‘Lucifer’ was – een man dus.

Ook over haar manier van voortbewegen zijn de meningen verdeeld. Sommige experts zeggen dat Lucy rechtop liep, net als wij, en wijzen op voetafdrukken die in Tanzania zijn gevonden. Maar deze Laetoli Footprints worden (volgens de evolutionaire tijdlijn) 500.000 jaar ouder dan Lucy gedateerd en werden 1500 kilometer verderop ontdekt. Kritische wetenschappers twijfelen of die voetsporen echt van Lucy’s soort zijn.

Lucy: aap, mens, of allebei?

Wat Lucy extra fascinerend maakt, is dat ze zowel mensachtige als aapachtige trekken had. Haar kaak en herseninhoud lijken op die van een chimpansee, terwijl haar bekken en scheenbenen wijzen op rechtop lopen. Maar hoe ver dat ging, blijft een vraag. Sommige wetenschappers denken dat ze een unieke manier van bewegen had, een soort rollend lopen, alsof ze altijd balanceerde tussen twee werelden.

Ofschoon Lucy vaak wordt neergezet als een vroege tweebenige wandelaar, vertellen haar voeten en handen een ander verhaal. Die lijken meer op die van boomklimmende apen, compleet met een uitstaande grote teen. Lange wandelingen op twee benen? Niet Lucy’s ding, aldus experts. Haar heup en gewrichten waren beter geschikt voor knokkellopen, net als een chimpansee of gorilla.

Volgens sommige wetenschappers bewoog Lucy zich zoals een orang-oetan, met een unieke, “rollende” voortbeweging. Geen mensachtige stap dus, maar een leven dat zich vooral hoog in de bomen afspeelde. Een echte boomatleet, zouden we haar kunnen noemen!

Wetenschappelijke discussie

Lucy is al 50 jaar een ster in de wetenschap, maar haar populariteit gaat gepaard met stevige controverses. Een van de grootste punten van discussie is of ze überhaupt een rol speelt in de menselijke stamboom. Sommige onderzoekers, zoals paleoantropoloog Richard Leakey (1944-2022), zeggen van niet. Lucy zou een unieke soort mensaap zijn geweest, geen voorouder van de mens. Anderen blijven volhouden dat ze een cruciale schakel is in onze vermeende evolutie.

En dan is er nog de discussie over hoe Lucy aan haar einde kwam. Is ze uit een boom gevallen, zoals sommige wetenschappers denken? Of werd ze het slachtoffer van een aardverschuiving of een roofdier? Zelfs haar dood is een mysterie.

*Richard Leakey in 2015 / Bron: Wikimedia Commons*

Lucy als de postergirl van evolutie

Lucy wordt vaak gepresenteerd als hét symbool van menselijke evolutie: Lucy, de Australopithecus afarensis. Wereldwijd bewonderd, besproken en afgebeeld als een mogelijke “moeder van de mensheid”.² Maar achter de vitrines van musea schuilt een intrigerend vraagstuk. Wat als Lucy’s verhaal niet draait om harde feiten, maar om aannames? Wat als de keuzes van kunstenaars en wetenschappers meer zoveel vertellen over hún wereldbeeld dan over Lucy zelf?

Vanuit een creationistisch oogpunt brengt Lucy iets bijzonders aan het licht. Haar fossiele resten onthullen niet alleen fragmenten van een uitgestorven aap, maar bieden ook een spiegel voor onze overtuigingen en uitgangspunten. Laten we dieper ingaan op hoe Lucy wordt geportretteerd, niet alleen door evolutionisten, maar ook door mensen die geloven in de Bijbelse schepping.³

De uitgangspunten: dezelfde feiten, andere brillen

Een creationist gelooft dat God het leven en de aarde heeft geschapen, zoals beschreven in de Bijbel. Een evolutionist gelooft dat alle levensvormen zich in miljoenen jaren hebben ontwikkeld vanuit een gemeenschappelijke voorouder via natuurlijke processen.

Creationisten versus evolutionisten

Een creationist gelooft dat God de basislevensvormen (oertypen) heeft geschapen met een rijk genoom, zoals planten, dieren en mensen. Dit rijke genoom stelt oertypen in staat zich aan te passen aan hun omgeving (micro-evolutie). Echter, volgens creationisten kunnen deze oertypen niet veranderen in compleet nieuwe soorten of levensvormen (geen macro-evolutie). Creationisten geloven dat nieuwe soorten kunnen ontstaan, maar alleen binnen de grenzen van het oorspronkelijke “oertype” dat door God is geschapen. Dit proces, ook wel variatie binnen een soort genoemd, wordt gezien als een gevolg van aanpassingen en genetische variatie binnen het rijke genoom waarmee de basislevensvormen zijn ontworpen. Deze veranderingen blijven volgens creationisten echter beperkt tot het oorspronkelijke “oerype” en leiden niet tot het ontstaan van compleet nieuwe of fundamenteel andere levensvormen.

Een evolutionist gelooft dat alle levensvormen een gemeenschappelijke voorouder delen (universele gemeenschappelijke afstamming) en zich door aanpassingen en natuurlijke selectie gedurende miljoenen jaren hebben ontwikkeld tot de verschillende soorten die we vandaag kennen (macro-evolutie).

Door welke bril bekijk en interpreteer je de feiten?

Creationisten en evolutionisten kijken naar dezelfde botten. Beide partijen hebben toegang tot dezelfde fossielen en dezelfde microscopische details. Maar waar zij elkaar vinden in de feiten, scheiden hun wegen in de interpretatie ervan. Hoe komt dat? Het verschil ligt in de uitgangspunten die zij hanteren – de bril waarmee ze naar deze feiten kijken.

De evolutionaire bril: Evolutionisten geloven dat het leven een continu proces is, waarbij alle organismen teruggaan op een gemeenschappelijke voorouder. Wanneer ze naar een fossiel als Lucy kijken, nemen ze aan dat ze een “tussenstap” moet zijn in het verhaal van apen naar mensen. Haar botten worden geïnterpreteerd als bewijs voor een miljoenen jaren durende transformatie.

De creationistische bril: Creationisten daarentegen geloven in de geschiedenis zoals beschreven in Genesis. Voor hen is het leven niet een proces van toevallige evolutionaire processen, maar een meesterwerk van een almachtige Schepper. Mensen zijn uniek geschapen, naar het beeld van God, en apen zijn dat niet. Wanneer creationisten naar Lucy’s fossielen kijken, zien ze een uitgestorven aap – een indrukwekkend dier, maar geen voorouder van de mens.

*Sterk vereenvoudigde voorstelling van de vermeende menselijke evolutie / Bron: Wikimedia Commons*

Lucy’s botten: wat vertellen ze nu echt?

Lucy’s skelet, hoewel beroemd, is verre van compleet. Slechts 47 van de 207 botten zijn gevonden, en veel daarvan zijn beschadigd of missen delen. Haar schedel is bijvoorbeeld volledig verbrijzeld, waardoor essentiële onderdelen ontbreken. Zo is het foramen magnum – de plaats waar de schedel de wervelkolom ontmoet – cruciaal om te bepalen of Lucy rechtop liep. Maar in haar geval blijft het een puzzel met ontbrekende stukjes.

Wat evolutionisten doen: Om Lucy in het menselijke verhaal te passen, vullen evolutionisten de gaten in haar skelet met aannames. Bijvoorbeeld: haar benen worden vaak “langer” gereconstrueerd om aan te tonen dat ze rechtop liep, en haar armen “korter” om haar minder aapachtig te maken. Zelfs haar handen en voeten worden vaak menselijker weergegeven, ondanks dat fossielen van verwante soorten duidelijk wijzen op lange, gebogen vingers en tenen, perfect geschikt voor klimmen.⁴

Speculatieve (evolutionaire) reconstructie van een Australopithecus afarensis (genaamd “Lucy”) op basis van originele vondsten, tentoongesteld in het Neanderthal Museum, Erkrath/Mettmann / Bron: Wikimedia Commons

Wat creationisten zien: Creationisten houden zich aan wat de fossielen zelf laten zien, zonder aannames over een evolutionaire transitie. Lucy’s botten wijzen eerder op een leven in bomen dan op een menselijke wandelgang. Haar armen, voeten en kaken passen perfect in het profiel van een uitgestorven apensoort. Het beroemde fossiel is indrukwekkend, maar zegt niets over een vermeende overgang tussen apen en mensen.⁵

Hoe zag de fossiel “Lucy” eruit toen ze nog leefde? Een intrigerende vraag, maar het antwoord blijft gehuld in onzekerheid. Lucy’s lange botten, zoals haar armen en benen, zijn namelijk allemaal gefragmenteerd. Dit opent de deur naar interpretatie. Als een wetenschapper ervan uitgaat dat Lucy een ontbrekende schakel is tussen apen en mensen, kunnen de ontbrekende stukken in haar arm- en beenbotten op verschillende manieren worden ingevuld. De armbeenderen kunnen korter worden gemaakt en de beenbeenderen langer, waardoor ze mensachtige proporties krijgt. Maar opvallend genoeg passen dezelfde botten net zo goed in een reconstructie met volledig aapachtige verhoudingen. Dit maakt duidelijk: hoe Lucy wordt afgebeeld, hangt sterk af van de bril waarmee je naar haar kijkt.⁶

De kracht van kunst: hoe Lucy’s beeld ons beïnvloedt

Een van de meest fascinerende aspecten van Lucy is hoe ze wordt afgebeeld. In veel musea wereldwijd zien we Lucy niet als een verzameling botten, maar als een levendig wezen – met huid, haar, ogen en een uitdrukking. Deze keuzes zijn echter allesbehalve neutraal.

De evolutionaire interpretatie: Lucy wordt vaak afgebeeld met menselijke ogen, een rechtopstaande houding en een bijna vriendelijke glimlach. Dit alles suggereert een nauwe verwantschap met de mens. Maar geen van deze details is terug te vinden in de fossielen. Zelfs haar huidskleur, haardikte en gezichtsuitdrukking zijn pure speculatie.⁷

De creationistische benadering: In het Creation Museum in Petersburg (Kentucky) in de Verenigde Staten wordt Lucy heel anders gepresenteerd. Ze wordt weergegeven zoals haar botten suggereren: als een aapachtige met lange armen, gebogen vingers en een houding die meer geschikt is voor klimmen dan wandelen. Interpretatie van de feiten vindt altijd plaats door een lens van aannames. Bezoekers van het museum worden aangemoedigd om kritisch te kijken naar de keuzes van kunstenaars: hoe menselijk of aapachtig wordt Lucy gemaakt, op basis waarvan en waarom?⁸

*De buitenkant van het Creation Museum van Answers in Genesis in 2007 / Bron: Wikimedia Commons*

Geloof in schepping of evolutie bepaalt hoe je naar Lucy kijkt

Op basis van Genesis 1 geloven Bijbelse creationisten dat mensen en apen afzonderlijk zijn geschapen, zonder enige evolutionaire verwantschap. Lucy, stellen zij, was geen voorouder van de mens, maar een uitgestorven aap met unieke kenmerken binnen haar soort. Dit christelijke wereldbeeld kleurt de interpretatie van fossielen: Lucy wordt gezien als een schitterend voorbeeld van diversiteit in de schepping, niet als een ontbrekende schakel.

Evolutionisten daarentegen plaatsen Lucy in een geheel ander kader. Binnen het evolutionaire perspectief worden Lucy’s botten vaak geïnterpreteerd als bewijs dat ze rechtop liep en een belangrijke schakel vormde in het langzame, geleidelijke proces van menselijke evolutie. Toch is de conclusie dat Lucy rechtop liep een flinke interpretatiestap, aangezien veel van haar skeletfragmenten incompleet of gefragmenteerd zijn. Dit illustreert hoe onze overtuigingen en uitgangspunten sterk van invloed zijn op de manier waarop we dezelfde fossielen bekijken en er betekenis aan geven.

Lucy is meer dan een fossiel; ze is een symbool. Voor evolutionisten vertegenwoordigt ze een sleutelstuk in het verhaal van menselijke evolutie. Creationisten beweren echter al jarenlang dat Lucy geen voorouder van de mens is, maar simpelweg een uitgestorven aap. Lucy’s verhaal leert ons dat interpretatie geen neutraal proces is. Of je nu gelooft in evolutie of schepping, je overtuigingen vormen de lens waardoor je naar de wereld kijkt en bepalen hoe je de feiten, zoals fossielen, interpreteert.

Creationisten gaan uit van wat de Bijbel hen aandraagt: apen zijn apen en mensen zijn mensen. Geen enkel fossiel kan de unieke positie van de mens, geschapen naar Gods beeld, veranderen. Lucy herinnert ons eraan om altijd terug te keren naar de Bijbelse waarheid, die ons een stevig fundament biedt in een wereld vol aannames en speculaties die voortkomen vanuit een evolutionair wereldbeeld.

Tot slot

Of je nu door de bril van schepping of evolutie kijkt, het moge duidelijk zijn dat ieders wereldbeeld wordt gevormd door diepgewortelde uitgangspunten die niet neutraal zijn. De creationistische bril begint bij het geloof dat de Bijbel de ultieme waarheid is, terwijl de evolutionistische bril vertrekt vanuit de aanname dat natuurlijke processen zonder een Schepper alles verklaren. Het verschil ligt niet in de feiten zelf, maar in de interpretatie ervan: je begrijpt de wereld door het kader van je overtuigingen. Dit betekent dat het wereldbeeld waarmee je start—schepping of evolutie—bepaalt hoe je de bewijzen ziet en welke conclusie je trekt over de oorsprong van het leven.

Evolutionisten gaan uit van de vooronderstelling dat natuurlijke processen, zoals mutatie en natuurlijke selectie, voldoende zijn om de diversiteit van het leven te verklaren en dat het leven zich over miljoenen jaren heeft ontwikkeld vanuit een gemeenschappelijke voorouder zonder tussenkomst van een Schepper. Creationisten daarentegen vertrekken vanuit de overtuiging dat de Bijbel een betrouwbare bron is voor de oorsprong van het leven, met God als de Schepper die het universum en alle levensvormen met een doel en ontwerp heeft gemaakt. Deze fundamentele aannames bepalen hoe beide groepen naar feiten kijken (zoals fossielen) en deze interpreteren.