Obstipatie: oorzaken, symptomen en verhelpen

Last Updated on 11 november 2023 by M.G. Sulman

Wat is de betekenis van obstipatie? Bij obstipatie, ook bekend als constipatie of verstopping, heb je minder dan drie stoelgangen per week. De ontlasting is hard en poepen lukt alleen door hard te drukken of  te persen. Vrouwen hebben vaker last van verstopping dan mannen.  Jonge kinderen en (immobiele) ouderen hebben vaker last van obstipatie. De incidentie neemt over het algemeen toe met het voortschrijden der jaren. Obstipatie is een symptoom dat kan voorkomen bij talloze aandoeningen. Zo is er zogenaamde situationele obstipatie (bijvoorbeeld bedlegerigheid, stress), chronische obstipatie (bijvoorbeeld door gebrek aan vezels, vaak onderdrukte stoelgang), verstopping door medicatie, zenuwaandoeningen (bijvoorbeeld diabetes), hormoonaandoeningen (bijvoorbeeld hypothyreoïdie of trage schildklier), elektrolytstoornissen of darmziekten (prikkelbare darmsyndroom, darmkanker, enz.), obstipatie tijdens de zwangerschap, etc. Huismiddeltjes en leefstijlmaatregelen kunnen obstipatie vaak wel verhelpen. Denk hierbij aan voldoende bewegen, vezelrijke voeding, vul- en zwelmiddelen (zoals lijnzaad), rust bij het eten, goed kauwen, voldoende drinken, stress vermijden, regelmatig ontspannen, ontlasting niet ophouden, een glas water drinken op een lege maag in de ochtend, buikmassage in de ochtend, etc. Soms zijn medicijnen nodig. Bij een onderliggende ziekte, zal deze behandeld moeten worden.

Wat is obstipatie?

Iedereen krijgt op een bepaald moment in zijn leven te maken met obstipatie. Vaak is de oorzaak verkeerde voeding (te weinig voedingsvezels) en gebrek aan lichaamsbeweging. Maar ook het kan ook te wijten zijn aan bepaalde ziekten. Obstipatie verdwijnt meestal binnen een korte tijd met veranderingen in leefstijl, zelfzorgmaatregelen of medische behandeling, maar dit is niet altijd het geval. Bij sommige mensen houden spijsverteringsproblemen langer dan drie maanden aan. Obstipatie kan een aanzienlijke impact hebben op het dagelijks leven en de kwaliteit van leven. Dit geldt vooral bij chronische obstipatie. Chronisch betekent ‘langdurig’.

Obstipatie is geen op zichzelf staande ziekte, maar een symptoom dat er iets mis is in het lichaam.

Synoniemen

In medische termen wordt verstopping vaak obstipatie of constipatie genoemd.

Wanneer spreekt men van obstipatie?

Niet iedereen die af en toe niet naar het toilet kan, heeft direct last van obstipatie. De frequentie van stoelgang varieert van persoon tot persoon en is afhankelijk van verschillende factoren, waaronder je voeding en leefstijl.

Grofweg kan de volgende regel worden toegepast:

Obstipatie treedt op als iemand minder dan drie keer per week ontlasting heeft. Alle andere ontlastingsfrequenties – van drie keer per dag tot drie keer per week – worden als normaal beschouwd.

Doordat de poep te lang in je dikke darm, wordt deze hard en droog. Soms zijn het losse keutels. Het hebben van een stoelgang is daardoor moeilijk en pijnlijk. Sommige mensen moeten zelfs hun vingers gebruiken.

Er wordt chronische obstipatie gesproken als je al langer dan drie maanden last hebt van dergelijke problemen met de stoelgang.

Oorzaken en risicofactoren

Er zijn veel verschillende oorzaken die ervoor kunnen zorgen je obstipatie krijgt. Mogelijke oorzaken voor obstipatie kunnen zijn:

Verkeerde voeding

Te weinig vezels eten (volkoren producten, fruit, groenten, peulvruchten, zaden) en te weinig drinken (minimaal 1,5 tot 2 liter per dag wordt aanbevolen), zijn de twee grootste boosdoeners. Niet iedereen die ongezond eet en te weinig voedingsvezels binnenkrijgt, krijgt ook obstipatie. Omgekeerd: wie heel gezond eet, blijft niet per se gevrijwaard van deze vervelende klacht. Sommige mensen zijn vatbaarder voor obstipatie dan anderen.

Grote hoeveelheden melk of kaas eten, kan ook obstipatie veroorzaken. Voedsel dat veel calcium bevat is een trigger voor verstopping.

Alcohol wordt ook vaak genoemd als een oorzaak van obstipatie. Alcohol werkt vochtafdrijvend, wat uitdroging in de hand werkt. Veel mensen die overmatig drinken hebben overigens last van een wisselend ontlastingspatroon: de ene keer hebben ze diarree en dan weer obstipatie.¹Alcohol onder controle. Spijsvertering en alcohol. https://www.alcoholondercontrole.nl/feiten-over-alcohol/spijsvertering-alcohol (ingezien op 12-9-2022)

Gebrek aan lichaamsbeweging

Veel mensen zitten te veel in hun dagelijks leven. Ze zitten op hun werk aan hun bureau of thuis voor de televisie of pc. Een sedentaire levensstijl maakt ook de darmen traag. Lichaamsbeweging daarentegen stimuleert de darmactiviteit.

Veranderd levensritme

Factoren zoals stress op het werk, school of thuis, maar ook een verhuizing en (verre) reizen kunnen ervoor zorgen dat de darmwerking verslapt.

Ongezonde stoelganggewoonten

Sommige mensen houden hun ontlasting tegen, bijvoorbeeld omdat ze in vergadering zijn, het een lange weg naar het toilet is, ze midden in een game zitten of er geen hygiënisch toilet in de buurt is. Hoe dan ook, probeer naar het toilet te gaan zodra je aandrang voelt.

Hormonale veranderingen

Zwangerschap, borstvoeding, overgang en menstruatie: deze hormonale veranderingen bij een vrouw kunnen leiden tot obstipatie.

Bijwerking van medicijnen

Sommige medicijnen kunnen obstipatie als bijwerking veroorzaken. Voorbeelden zijn pijnstillers (bijvoorbeeld opiaten), ijzerpillen en lithiumpreparaten, medicijnen tegen hoge bloeddruk, diuretica (plaspillen), neuroleptica (tegen psychoses) of antidepressiva. Ook kunnen laxerende medicijnen obstipatie veroorzaken bij langdurig gebruik.

Ziekten

Kanker, schildklieraandoeningen, depressie, neurologische aandoeningen (bijvoorbeeld de ziekte van Parkinson en multiple sclerose) of spierziekte (bijvoorbeeld spierdystrofie, myasthenia gravis) kunnen obstipatie veroorzaken, naast vele andere klachten.

Ook kan rectocele (een uitstulping van de voorwand van het rectum naar de achterwand van de vagina) en hypertonie (verhoogde druk of spanning) van bekkenbodem chronische obstipatie veroorzaken.

Darmaandoeningen

Bepaalde darmziekten kunnen ook in verband worden gebracht met obstipatie. Deze omvatten:

• prikkelbaredarmsyndroom (PDS)
• diverticulitis: een ontsteking van de divertikels (dit zijn kleine uitstulpinkjes in de wand van de dikke darm)
• inflammatoire darmziekten, zoals de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa
• darmpoliepen
• darmverklevingen
• darmkanker
• darmobstructie: een plotselinge verstoring in de passage van voedsel door de darm

Symptomen van verstopping

Verschijnselen

Obstipatie of verstopping is geen op zichzelf staande ziekte, maar een symptoom. Het kan worden geassocieerd met vele andere onaangename aandoeningen. Symptomen van obstipatie zijn:

• harde stoelgang, die vaak een sterke inspanning vereist om uit te poepen en daarom vaak pijnlijk is
• de ontlastingsfrequentie is minder dan drie keer per week
• vol gevoel of opgeblazen gevoel, wat komt door de opbouw van ontlasting in je darmen, waardoor er druk ontstaat
• buikpijn of pijn in de onderbuik / buikkrampen
• persen kan krampen in de buik veroorzaken, omdat je spieren samentrekken om te proberen de ontlasting te lozen
• gasvorming / winderigheid
• gevoel van onvolledige stoelgang
• gevoel dat het rectum is geblokkeerd
• vermoeidheid: langdurig persen kan lichamelijk inspannend zijn en vermoeidheid veroorzaken
• gevoel van opluchting: wanneer de ontlasting eindelijk beweegt en wordt uitgescheiden, kan er een gevoel van opluchting optreden

Zelfs als obstipatie erg ongemakkelijk kan zijn en het dagelijks leven en de kwaliteit van leven kan schaden, is het meestal niet gevaarlijk voor je gezondheid. Als de ontlasting langere tijd in de darm blijft, ontstaan er geen toxische stoffen.

Alarmsymptomen

Als er naast de obstipatie alarmsymptomen zijn, moet je altijd direct een arts raadplegen en deze laten onderzoeken. Deze omvatten onder meer:

• bloed in de ontlasting
• onverklaarbaar gewichtsverlies
• misselijkheid
• braken
• aanvallen van hevige buikpijn ofwel kolieken (dit kan wijzen op een darmobstructie)

Onderzoek en diagnose

Raadpleeg altijd je huisarts als je langdurig problemen hebt met je stoelgang.

Vraaggesprek met de arts

De arts zal informeren naar je klachten. Hij of zij kan onder meer de volgende vragen stellen:

• Hoe vaak moet je poepen (per dag, per week)?
• Hoe lang heb je al spijsverteringsproblemen?
• Worden de klachten tussendoor beter?
• Ben je bekend met ziekten?
• Gebruikt je medicijnen? Zo ja, welke en sinds wanneer?
• Heb je veel stress in het dagelijks leven?
• Hoe zit het met je levensstijl? Eetgewoonten, beweging, sportactiviteiten?

Lichamelijk onderzoek

Meestal volgt dan een lichamelijk onderzoek: de arts voelt aan de buik en detecteert eventuele afwijkingen met zijn of haar handen. Hij of zij kan met een stethoscoop naar de darmgeluiden luisteren. Ook zal de arts een rectaal toucher verrichten en bij vrouwen mogelijk ook een vaginaal toucher.

Bloedonderzoek en ontlastingsonderzoek

Soms is ook een bloedtest of een ontlastingsonderzoek nodig. Bloed in de ontlasting kan wijzen op darmkanker of poliepen.

Beeldvormend onderzoek

Als voorgaande onderzoeken geen zinvolle resultaten opleveren, volgt soms een echografisch onderzoek, röntgenopname of een darmonderzoek (colonoscopie).

Andere onderzoek

Een anorectale manometrie is ook mogelijk. Dit is een onderzoek naar de werking van de anale sluitspier en het laatste stukje van de dikke darm (endeldarm).

Behandeling: het verhelpen van obstipatie

Zelfzorg

De meeste gevallen van lichte tot matige obstipatie kunnen middels zelfzorgmaatregelen worden behandeld. Zelfzorg begint met het inventariseren van wat je eet en drinkt en door vervolgens hierin wijzigingen aan te brengen.

Enkele aanbevelingen om obstipatie te verhelpen zijn:

• Drink twee tot vier extra glazen water per dag. Vermijd alcohol, hetgeen uitdroging kan veroorzaken.
• Voeg fruit, groenten, volkoren granen en andere vezelrijke voedingsmiddelen toe aan je dieet. Er zitten vooral veel vezels in volkoren brood, havermout, bonen, kikkererwten, groenten en fruit.
• Eet minder vetrijke voedingsmiddelen, zoals vlees, eieren en kaas.
• Eet pruimen en/of zemelen (een bron van natuurlijke vezels).
• Houd een voedingsdagboek bij en spoor voedingsmiddelen op die tot verstopping leiden.
• Kom in beweging, ga wandelen, fietsen en/of sporten.
• Controleer hoe je op het toilet zit. Door je voeten op te tillen, achterover te leunen of te hurken, kun je gemakkelijker poepen.
• Ga naar het toilet zodra je aandrang voelt om te poepen, Houd je ontlasting niet op.
• Gebruik natuurlijke vezels. Voeg psylliumvezels toe aan je dieet. Of gebruik sterculiagom: dit middel heeft een laxerende werking. Het wordt gebruikt bij verstopping en bij aambeien.

Medicijnen

Als natuurlijke vezels niet genoeg helpen, kun je lactulose of macrogol gebruiken. Macrogol maakt de ontlasting zacht en stimuleert de stoelgang. Lactulose is een laxeermiddel.

Soms heb je korte tijd een extra middel nodig om je darm te prikkelen. Bijvoorbeeld bisacodyl, sennosiden of magnesiumoxide.²Thuisarts. Ik heb last van verstopping. https://www.thuisarts.nl/verstopping/ik-heb-last-van-verstopping (ingezien op 12-9-2022)

Andere medicijnen?

Sommige medicijnen hebben obstipatie als bijwerking. Als je dergelijke medicijnen gebruikt, bespreek dan met je huisarts of behandelend arts of je  minder of andere medicijnen kunt gebruiken.

Operatie

Een operatie is zelden nodig om obstipatie te behandelen. De arts kan echter een operatie aanbevelen als obstipatie wordt veroorzaakt door een structureel probleem in de dikke darm. Voorbeelden van deze problemen zijn een verstopping in de dikke darm (darmobstructie), een rectocele, etc.

Verloop en prognose

Het verloop en de prognose van obstipatie zijn afhankelijk van de onderliggende oorzaak. Bij de meeste mensen verdwijnt obstipatie vanzelf binnen een paar dagen of door passende maatregelen te nemen, zoals vezelrijke voeding, veel drinken en voldoende bewegen.

Als bestaande ziekten of het gebruik van medicijnen de oorzaak zijn van de constipatie, is het vaak minder eenvoudig. De onderliggende ziekte moet uiteraard adequaat worden behandeld. Bij het gebruik van medicijnen waardoor je verstopt raakt, kun je met je huisarts bespreken of je minder of andere medicijnen kunt gebruiken.

Soms kan de obstipatie zelfs chronisch worden. De spijsverteringsproblemen duren dan langer dan drie maanden. Dit is buitengewoon onaangenaam en kan je levensvreugde ernstig aantasten.

Preventie

Je kunt obstipatie niet 100 procent voorkomen. Bijna iedereen ervaart op enig moment in zijn leven een verstopping. Er zijn echter enkele maatregelen die je kunt nemen om het risico op obstipatie te verminderen. Enkele algemene tips:

• Eet voldoende vezels, wat gunstig is voor de spijsvertering. Volkorenproducten (zoals zilvervliesrijst, volkoren pasta, brood, granen), fruit (inclusief gedroogd fruit), groenten, zaden (zoals lijnzaad, psyllium), noten en peulvruchten (bijv. linzen, erwten, bonen) zijn goede bronnen van voedingsvezels.
• Zorg ervoor dat je voldoende drinkt: 1,5 tot 2 liter per dag wordt aanbevolen, en meer op warme dagen. Kies voor caloriearme dranken zoals water en ongezoete thee.
• Beweeg veel in het dagelijks leven. Maak vaker stevige wandelingen (bijvoorbeeld na het eten). Duursporten zoals zwemmen, fietsen, nordic walking of wandelen zijn ook goed. Dansen is ook gezond.

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over obstipatie, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.