Borderline persoonlijkheidsstoornis (BPS): symptomen, oorzaken en behandeling

Last Updated on 16 juni 2024 by M.G. Sulman

Een borderline persoonlijkheidsstoornis is in sterke mate van invloed op je gevoelens, gedachten en gedrag. Het staat ook bekend als borderline, BPS of een emotieregulatiestoornis. BPS kan zich op verschillende manieren manifesteren. De een heeft er meer last van dan de ander. Je hebt snelle stemmingswisselingen. Soms ben je blij, dan plots verdrietig of boos. Emoties beheersen is vaak lastig. Een relatief triviale gebeurtenis kan heftige reacties veroorzaken. Soms laat je die emoties niet zien, maar vanbinnen woedt een strijd. Relaties zijn vaak instabiel. Je verlangt naar hechte banden, maar bent bang voor verlating. Afwijzing voelt pijnlijk en je verwachtingen zijn hoog, wat leidt tot teleurstelling en boosheid als anderen hier niet aan voldoen. Relaties zijn intens, maar vaak van korte duur. Je handelt vaak impulsief, zonder na te denken over de gevolgen. Je geeft plots veel geld uit, verandert snel van baan of vervalt in middelenmisbruik. Vaak heb je ook moeite met je identiteit; je hebt een wankel, negatief zelfbeeld en weinig zelfvertrouwen. Weten wie je bent en wat je wilt in het leven: da’s moeilijk. Zelfmoordgedachten en zelfbeschadiging komen bij BPS ook vaak voor. Een borderline persoonlijkheidsstoornis zorgt voor veel problemen in je dagelijks leven. Niet alleenl voor jou, maar ook voor je omgeving. Er zijn gelukkig manieren om ermee om te gaan, als je de juiste hulp zoekt.

Wat is een borderline persoonlijkheidsstoornis?

Als je een borderline persoonlijkheidsstoornis hebt, heb je last van sterke wisselingen in je stemming, gedachten en gedrag. Dit leidt in je dagelijks leven tot een waaier aan moeilijkheden. Plots kun je je werk of studie beëindigen. Vriendschappen behouden blijkt vaak een brug te ver. Zo waait de wind telkens weer uit een andere hoek en kom je niet tot rust in de storm der emoties.

Wie krijgt het?

Borderline persoonlijkheidsstoornis begint vaak in de tienerjaren, wanneer je persoonlijkheid zich nog volop ontwikkelt. Daarom zie je deze diagnose meestal bij mensen ouder dan 18 jaar.

Heb je familieleden met borderline-stoornis? Dan is de kans groter dat je het zelf ook krijgt. Daarnaast lopen mensen met angst, depressie of eetstoornissen meer risico om deze persoonlijkheidsstoornis te krijgen.

Grofweg 75% van de mensen met BPS zijn vrouwen. Toch blijken mannen net zo vaak getroffen te worden. Bij hen wordt echter vaak verward met PTSS of depressie. Dan wordt er een verkeerde diagnose gesteld.

Belangrijkste kenmerken van borderline persoonlijkheidsstoornis

1. Emotionele instabiliteit:
   • Intense en snelle stemmingswisselingen.
   • Gevoelens van leegte en emotionele pijn.
2. Impulsief gedrag:
   • Roekeloos gedrag zoals onveilige seks, middelenmisbruik, en roekeloos rijden.
   • Impulsieve acties in reactie op emotionele prikkels.
3. Instabiele relaties:
   • Wisselende gevoelens ten opzichte van anderen, variërend van intense nabijheid tot extreme afkeer.
   • Patroon van instabiele en intense relaties.
4. Identiteitsstoornis:
   • Vervormd en instabiel zelfbeeld.
   • Onzekerheid over eigen identiteit en waarden.

Veelvoorkomende symptomen

• Verlatingsangst:
  • Intense angst voor echte of vermeende verlating.
  • Pogingen om verlating te voorkomen, zoals het snel aangaan of beëindigen van relaties.
• Zelfbeschadiging en suïcidaliteit:
  • Gedrag zoals snijden of andere vormen van zelfbeschadiging.
  • Terugkerende gedachten over suïcide of suïcidale dreigingen.
• Emotionele dysregulatie:
  • Heftige en wisselende stemmingen die uren tot dagen kunnen aanhouden.
  • Intense woede-uitbarstingen en problemen met woedebeheersing.
• Dissociatieve symptomen:
  • Gevoelens van onwerkelijkheid of van afgesneden zijn van zichzelf.
  • Observaties van zichzelf van buiten het eigen lichaam.

Oorzaken van borderline

Borderline persoonlijkheidsstoornis kan ontstaan door een combinatie van biologische en omgevingsfactoren.

Biologische factoren

Als iemand in je familie borderline heeft, is de kans groter dat jij het ook krijgt. Erfelijke aanleg speelt dus een belangrijke rol. Mensen met borderline verwerken prikkels anders in hun hersenen. Dit zorgt ervoor dat zij anders denken, voelen en reageren dan mensen zonder borderline.

Omgevingsfactoren

Vervelende ervaringen of gebeurtenissen uit je leven dragen vaak bij aan het ontstaan van borderline. Dit kunnen zijn:

• Lichamelijke mishandeling
• Seksueel misbruik
• Emotioneel misbruik
• Gepest worden
• Verlies van belangrijke personen
• Opgroeien met ouders met psychische problemen

De combinatie van deze factoren kan leiden tot de ontwikkeling van borderline persoonlijkheidsstoornis.

Risicofactoren

Verschillende factoren die verband houden met de ontwikkeling van je persoonlijkheid kunnen het risico op het krijgen van een borderline-persoonlijkheidsstoornis verhogen, waaronder:

Erfelijke aanleg: Je loopt een groter risico als een bloedverwant, zoals je moeder, vader, broer of zus, dezelfde of een soortgelijke aandoening heeft.

Stressvolle kindertijd: Veel mensen met BPS zijn tijdens hun kindertijd seksueel of fysiek misbruikt of verwaarloosd. je kunt ook een ouder of naaste verzorger verloren hebben of op jonge leeftijd daarvan zijn gescheiden. Het hebben van ouders of verzorgers met middelenmisbruik of andere geestelijke gezondheidsproblemen, is een risicofactor. Je kunt in je kinderjaren ook zijn blootgesteld aan vijandige conflicten (bijvoorbeeld tussen je ouders) en instabiele familierelaties.

Complicaties

Een borderline-persoonlijkheidsstoornis kan veel aspecten van je leven beschadigen. Het kan een negatieve invloed hebben op hechte relaties, banen, school, sociale activiteiten en hoe je jezelf ziet. Dit kan leiden tot:

• Herhaaldelijk van baan wisselen of verlies van werk.
• Een opleiding niet afmaken.
• Meerdere juridische kwesties, zoals gevangenisstraf.
• Conflictrijke relaties, huwelijksstress, vechtrelaties of echtscheiding.
• Zelfverwonding, zoals krassen, snijden, je hoofd slaan of verbranden, en frequent verblijf in het ziekenhuis.
• Gewelddadige relaties.
• Ongeplande zwangerschappen, seksueel overdraagbare aandoeningen (soa’s), auto-ongelukken en lichamelijke confrontaties en gevechten als gevolg van impulsief en risicovol gedrag.
• Pogingen tot zelfmoord of overlijden als gevolg van zelfmoord.

Andere psychische aandoeningen

Het kan ook zijn dat je andere psychische aandoeningen hebt, zoals:

• Depressie.
• Misbruik van alcohol of andere middelen.
• Angststoornissen.
• Eetstoornissen.
• Bipolaire stoornis.
• Posttraumatische stressstoornis (PTSS).
• Aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit (ADHD).
• Andere persoonlijkheidsstoornissen.

Behandeling van een borderline persoonlijkheidsstoornis

Hieronder volgt een overzicht van de belangrijkste behandelingsopties voor borderline persoonlijkheidsstoornis:

Psychotherapie

Psychotherapie is de voorkeursbehandeling voor BPS. Er zijn verschillende vormen van psychotherapie die effectief zijn gebleken ter behandeling van BPS:

1. Dialectische Gedragstherapie (DGT):
   • Speciaal ontwikkeld voor mensen met BPS.
   • Richt zich op het accepteren van de realiteit van het leven en je leert nutteloos gedrag te vermijden.
   • Je leert een waaier aan vaardigheden om intense emoties onder controle te houden, zelfdestructief gedrag te verminderen en relaties te verbeteren.
2. Mentalization Based Treatment (MBT):
   • MBT richt zich op het verbeteren van het vermogen om na te denken over je eigen gedachten en die van anderen.
   • Deze therapie helpt bij het beter begrijpen van emoties en gedrag. Ook krijg je meer zicht over hoe deze interageren in relaties.
3. Schematherapie (Schema Focused Therapy of SFT):
   • Combineert elementen van cognitieve gedragstherapie (CGT), hechtingstheorie en gestalttherapie.
   • Helpt bij het identificeren en veranderen van negatieve patronen of ‘schema’s’ die in de kindertijd zijn ontstaan.
4. Transference Focused Psychotherapy (TFP):
   • Richt zich op het begrijpen en veranderen van disfunctionele relatiepatronen door de dynamiek tussen cliënt en therapeut nader te onderzoeken en tegen het licht te houden.
5. Acceptance and Commitment Therapy (ACT):
   • Hierbij krijg je acceptatie- en mindfulness-strategieën aangereikt om psychische flexibiliteit te bevorderen.
   • Helpt bij het identificeren van persoonlijke waarden en het ondernemen van acties die in lijn zijn met die waarden.

Vaardigheidstraining

• Vaardigheidstraining Emotie Regulatie Stoornis (VERS):
  • Helpt mensen met BPS om meer greep te krijgen op hun emoties.
  • Leert praktische technieken en vaardigheden ter bevordering van emotionele stabiliteit.

Medicijnen

Medicijnen zijn niet de eerste keuze voor de behandeling van BPS, maar ze kunnen wel nuttig zijn voor het behandelen van specifieke symptomen of bijkomende aandoeningen zoals angst, depressie, stemmingswisselingen of impulsief gedrag. Voorbeelden van medicijngroepen die gebruikt kunnen worden zijn:

• Antidepressiva
• Stemmingsstabilisatoren
• Antipsychotica

Zelfzorg en Ondersteuning

Naast professionele behandelingen zijn er verschillende zelfzorgstrategieën die nuttig kunnen zijn in het geval van borderline:

1. Educatie:
   • Lees en leer zoveel mogelijk over BPS. Inzicht in de stoornis kan helpen bij het uitleggen aan anderen en het zelfmanagement.
2. Communicatie:
   • Bespreek BPS met vrienden en familie om conflicten te verminderen en hen te informeren over hoe ze kunnen helpen.
3. Zelfzorg:
   • Zorg voor voldoende slaap, vermijd stress en houd een vast dag- en nachtritme aan.
   • Houd een dagboek bij om patronen in gedrag en emoties te herkennen.
4. Therapeutische Relatie:
   • Een goede relatie met je behandelaar is cruciaal. Bespreek openlijk je voorkeuren en gevoelens over de behandeling.

De behandeling van BPS is een kwestie van lange adem. Het vereist geduld en doorzettingsvermogen van zowel de persoon als hun omgeving. Met de juiste therapieën en zelfzorg kan je kwaliteit van leven aanzienlijk verbeteren.

Prognose

Meestal nemen de symptomen van BPS af met het voortschrijden der jaren. Bij sommige mannen en vrouwen verdwijnen ze in hun veertiger jaren. Met de juiste behandeling leer je je symptomen te beheersen en je levenskwaliteit te verbeteren.

Zonder behandeling – of als de behandeling niet werkt – loop je meer risico op:

• Verslaving aan middelen en alcohol.
• Depressie.
• Zelfbeschadiging.
• Zelfmoord. Het risico op zelfmoord is 40 keer hoger dan gemiddeld. Ongeveer 8% tot 10% van de mensen met BPS pleegt zelfmoord.

Veel mensen met onbehandelde BPS hebben ook last van:

• Instabiele of chaotische relaties.
• Moeite met het behouden van een baan.
• Verhoogd risico op scheiding.
• Vervreemding van familieleden.
• Moeizame vriendschappen.
• Juridische en financiële problemen.

Casus: Een jonge vrouw met borderline persoonlijkheidsstoornis

Lisa is een jonge vrouw van 25 jaar. Ze draagt haar hart op de tong. Haar emoties zijn een achtbaan, ze gaat in ene oogwenk van euforie naar diepe wanhoop. Lisa heeft een broos zelfbeeld; ze voelt zich vaak waardeloos.

Ze heeft stormachtige relaties. Liefde en haat wisselen elkaar af als eb en vloed. Ruzies met vrienden en familie zijn schering en inslag. Lisa’s werkgeschiedenis is een lappendeken van kortstondige banen. Ze worstelt met het handhaven van een dagelijkse routine en structuur.

Als het haar teveel wordt, grijpt Lisa soms naar alcohol om haar pijn te verdoven. Haar wereld is vaak zwart-wit, met weinig grijstinten. Ze heeft last van heftige verlatingsangst en voelt zich snel afgewezen.

Met de moed der wanhoop zoekt Lisa hulp. Ze start Dialectische Gedragstherapie (DGT) en leert stap voor stap haar emoties te beheersen. Het pad is hobbelig, maar ze zet door. Beetje bij beetje krijgt ze meer grip op haar leven.

Reacties, vragen en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel over borderline persoonlijkhedisstoornis. Je kunt bijvoorbeeld tips geven of je ervaringen delen. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.