De keizer zonder kleren? Controverses rond de overlevering van de Koran

Last Updated on 11 maart 2025 by M.G. Sulman

Er zijn onderwerpen waar je binnen de islamitische wereld beter niet te veel vragen over kunt stellen, en de overlevering van de Koran is daar een schoolvoorbeeld van. Het standaardverhaal is simpel: de Koran is perfect bewaard, geen letter is veranderd, alles is exact zoals Allah het heeft geopenbaard. Maar zodra je voorbij de moskee en de vrijdagpreek kijkt, kom je in een andere wereld terecht—een wereld waarin islamitische wetenschappers achter gesloten deuren allang erkennen dat de geschiedenis van de Koran complexer is dan vaak wordt verteld. Toen de vooraanstaande geleerde Yasir Qadhi in 2020 toegaf dat er ‘gaten in het narratief’ zitten, ontstond er paniek binnen de moslimgemeenschap. Dit artikel duikt in de controverse rondom de overlevering van de Koran en Hadith, de academische kennis die vaak wordt verzwegen, en de vraag waarom moslims worden ontmoedigd om hierover na te denken. Want als de feiten eenmaal op tafel liggen, blijft er een ongemakkelijke vraag over: wat als de keizer eigenlijk geen kleren aan heeft?

De keizer zonder kleren? Het ongemakkelijke debat over de Koran en Hadith

Dit ga je niet horen op de vrijdagpreek

Sommige onderwerpen zijn in de islamitische wereld simpelweg geen gespreksonderwerp. Er is een ongeschreven regel: vraag hier niet te veel over, stel geen lastige vragen, accepteer gewoon dat het zo is. En als er één onderwerp is waar je vooral níet aan moet komen, dan is het wel de overlevering van de Koran.

Vraag een doorsnee imam naar de geschiedenis van de Koran en je krijgt een helder antwoord: deze tekst is perfect bewaard gebleven, geen letter is veranderd, geen woord is verloren gegaan, precies zoals Allah het heeft geopenbaard. Klinkt indrukwekkend, toch? Alsof er een soort goddelijke kluis omheen zit.

Maar hier komt het: in academische kringen—ook onder islamitische wetenschappers—wordt al jarenlang erkend dat dit verhaal niet zo waterdicht is als vaak wordt beweerd. Er zijn oude manuscripten met subtiele verschillen. Er zijn verhalen van metgezellen van Mohammed die ruziën over hoe bepaalde verzen precies uitgesproken moesten worden. En de officiële versie van de Koran? Die werd pas later gestandaardiseerd, waarbij sommige alternatieve teksten… nou ja, verdwenen.

En toen was daar Yasir Qadhi, een van de bekendste hedendaagse islamitische geleerden. In 2020 deed hij een uitspraak die als een bom insloeg: er zitten ‘gaten’ in het traditionele verhaal over Koranpreservatie. Wait, what?!

Het officiële verhaal: van goddelijke openbaring tot Oethmaanse standaard

De mythe van perfectie

Laten we even een stapje terug doen. Wat leert men in de moskee over de overlevering van de Koran? Dit is de standaardversie:

• Mohammed kreeg de openbaring rechtstreeks van Allah.
• Zijn metgezellen leerden de verzen uit het hoofd en schreven ze op.
• Na de dood van Mohammed werd de Koran verzameld door Aboe Bakr, de eerste kalief.
• Onder de derde kalief, Oethmaan, werd een officiële standaardversie gemaakt.
• Alle afwijkende versies werden vernietigd, om verwarring te voorkomen.
• Sindsdien is de Koran exact hetzelfde gebleven, tot op de letter.

Dit verhaal wordt gepresenteerd als een feilloos proces, zonder menselijke inmenging of fouten. Maar hier wordt het interessant: er zijn islamitische overleveringen die iets heel anders suggereren.

Waren er echt geen andere versies?

Vroege moslims waren het niet altijd eens over de precieze woorden van de Koran. In de Hadith-verzameling van al-Bukhari staat bijvoorbeeld een verhaal waarin een metgezel boos wordt omdat een ander een vers anders reciteert dan hij gewend is.¹Sahih Bukhari, Deel 6, Boek 61, Hadith Nummer 514 En dan hebben we nog de collecties van metgezellen zoals Ibn Mas‘oed en Ubayy ibn Ka‘b, die afweken van de officiële Oethmaanse versie.

De mythe dat de Koran altijd exact hetzelfde is gebleven, begint te wankelen zodra je kijkt naar de vroege metgezellen van Mohammed, zoals Ibn Mas‘oed en Ubayy ibn Ka‘b, die hun eigen versies van de Koran hadden—en die weken behoorlijk af van de officiële Oethmaanse versie. Ibn Mas‘oed weigerde bijvoorbeeld Soera Al-Fatiha en de laatste twee soera’s (113 en 114) als deel van de Koran te erkennen, terwijl Ubayy ibn Ka‘b juist twee extra soera’s had, Soera Al-Hafd en Soera Al-Khal‘. En toen Oethmaan besloot om één standaardversie te laten opstellen en alle andere kopieën te verbranden? Ibn Mas‘oed verzette zich fel, terwijl anderen, met frisse tegenzin, hun eigen teksten zagen verdwijnen. Uiteindelijk werd de Oethmaanse codex de norm, niet per se omdat deze objectief de enige ware was, maar omdat uniformiteit werd afgedwongen. Dit alles roept de ongemakkelijke vraag op: als sommige metgezellen al niet zeker wisten welke verzen écht hoorden bij de Koran, hoe kan dan vandaag de dag worden beweerd dat er nooit iets is veranderd?

Ook archeologische vondsten, zoals de beroemde Sana’a-manuscripten, tonen subtiele varianten. Dit betekent niet dat de Koran plotseling een compleet ander boek wordt, maar het ondermijnt wel de stelling (of: dogma) dat de tekst perfect en onveranderd is gebleven.

De Sana’a-manuscripten, ontdekt in 1972 in de Grote Moskee van Sana’a, Jemen, behoren tot de oudste bekende Koranteksten, met fragmenten die mogelijk teruggaan tot de late 7e of vroege 8e eeuw. Wat deze vondst zo explosief maakt, is dat sommige van deze manuscripten palimpsesten zijn—dat wil zeggen, oudere versies van de tekst zijn overschreven met een latere versie. Met moderne technologie, zoals ultraviolet licht, hebben onderzoekers de onderliggende tekst kunnen bestuderen en ontdekt dat er subtiele, maar reële tekstuele varianten waren. Woorden werden vervangen, zinnen stonden in een andere volgorde, of bepaalde letters waren anders gespeld dan in de latere, gestandaardiseerde Koran. Dit wijst erop dat de Koran in zijn vroege fase niet in één vaste vorm bestond, maar dat er varianten circuleerden voordat de tekst werd gestabiliseerd. Dit ondermijnt het veelgehoorde idee dat de Koran letterlijk nooit is veranderd sinds de openbaring aan Mohammed. De vraag is dan: wanneer werd de definitieve versie écht vastgelegd, en wie bepaalde wat wel of niet werd aangepast?

Waarom wordt hierover zo weinig gesproken? Nou, omdat het hele fundament van de islam rust op het idee dat de Koran onaangetast is. Als die zekerheid wankelt, wat blijft er dan over?

Yasir Qadhi en de ‘gaten in het narratief’

Een zenuwachtige glimlach en een bommetje

Het interview dat de islamitische wereld op zijn kop zette, was een gesprek tussen Yasir Qadhi en Mohammed Hijab, een bekende moslimapologeet. De setting? Een YouTube-livestream waarin Qadhi werd gevraagd naar de historische bewijzen voor Koranpreservatie.

Op dat moment gebeurde iets bijzonders. Qadhi—normaal gesproken een man die feilloos zijn woorden kiest—ging er zichtbaar ongemakkelijk bij zitten, lachte wat nerveus en toen… toen zei hij het:

“There are holes in the narrative.”

Het moment was goud waard. Dit was geen anonieme ex-moslim op Reddit die iets riep. Dit was een gevestigde islamitische wetenschapper, met zowel een traditionele als academische achtergrond, die openlijk toegaf dat het standaardverhaal niet helemaal klopte.

Wat bedoelde hij met ‘gaten in het narratief’?

Qadhi legde uit dat studenten in traditionele islamitische studies altijd wordt geleerd dat de overlevering volledig waterdicht is. Maar zodra je je in westerse academische studies begeeft, ontdek je een heel andere realiteit:

• Vroege Koranteksten tonen varianten.
• Er waren ooit verschillende recitaties, waarvan sommige nu verdwenen zijn.
• De codificatie van de Koran was een proces met menselijke keuzes, niet een magisch goddelijk decreet.

Hij weigerde in detail te treden, maar zijn boodschap was duidelijk: de realiteit is complexer dan wat moslims doorgaans leren.

Damage control: de video verdwijnt

Binnen no-time explodeerde het internet. Islamitische influencers, YouTube-dawa-kanalen en sociale media gingen los. Hoe kon een gerenommeerde islamitische geleerde zoiets beweren? Was dit geen fitna? Was Qadhi stiekem een verborgen afvallige?

De paniek was zo groot dat delen van het interview later van het internet werden verwijderd. Oeps. Dat had het alleen maar erger gemaakt. Want wat gebeurt er als je probeert iets te verbergen? Mensen gaan zich afvragen waarom het verborgen moet worden.

Waarom dit zo gevoelig ligt

Het probleem met dit soort uitspraken is dat ze een barst veroorzaken in een muur die eeuwenlang ondoordringbaar leek. Als de overlevering van de Koran niet perfect is, wat betekent dat dan voor de goddelijke autoriteit van de tekst? En als islamitische wetenschappers dit onderling allang weten, waarom wordt het dan verborgen gehouden voor de gewone moslim?

De schade was reeds aangericht. Kritische denkers en ex-moslims hadden hun fragmenten veiliggesteld en verspreidden de boodschap: zelfs binnen de islamitische wetenschap weet men dat de standaardvisie problematisch is. Alleen mag daar niet openlijk over gepraat worden.

Kritiek en controverse binnen islamitische wetenschappelijke kringen

Wat gebeurt er achter gesloten deuren?

Oké, dus we weten nu dat er ‘gaten in het narratief’ zitten. Maar als dit al langer bekend is in academische kringen, waarom wordt er dan niet openlijk over gesproken?

Hier komt een ongemakkelijk detail: achter de schermen wordt deze discussie wél gevoerd. Niet door willekeurige ex-moslims op internet, maar door islamitische wetenschappers zelf. Onderzoek naar oude Koranteksten, transcriptieverschillen en recitatievarianten is al decennia gaande. In gespecialiseerde boeken en vakbladen wordt er over gepubliceerd. Maar zodra iemand het hardop in de publieke ruimte zegt? PANIEK!

De realiteit is dat islamitische theologen op universiteiten en onderzoekscentra zich allang bewust zijn van deze kwesties, maar kiezen voor een dubbele communicatiestrategie:

1. Intern (voor specialisten) – Er wordt erkend dat de overlevering complex is, dat er vroege manuscripten met varianten zijn en dat er menselijke bemiddeling heeft plaatsgevonden.
2. Extern (voor het grote publiek) – Het standaardverhaal wordt herhaald: De Koran is exact bewaard, geen letter is veranderd, Allah heeft ervoor gezorgd dat het 100% zuiver is.

Dit is geen complottheorie. Dit is hoe religieuze instituten vaak werken: er is een laag voor de ingewijden en een laag voor de gelovigen die vooral gerustgesteld moeten worden.

Is kennis gevaarlijk?

Een veelgehoorde opvatting binnen islamitische theologie is dat bepaalde religieuze kennis niet bedoeld is voor het brede publiek, maar voorbehouden blijft aan specialisten. Dit idee is geworteld in de traditie van taqlid (navolging), waarbij van gewone gelovigen wordt verwacht dat ze de interpretaties en richtlijnen van erkende geleerden volgen zonder zelf diepgaand onderzoek te doen. Binnen islamitische wetenschappelijke kringen wordt openlijk gediscussieerd over complexe historische en tekstkritische kwesties rondom de Koran en Hadith, maar deze kennis bereikt zelden de moskee of het dagelijkse geloofsleven. Dit roept de vraag op: is het beschermen van gelovigen tegen twijfel een vorm van zorg of simpelweg een manier om kritische reflectie te ontmoedigen?

De onderliggende gedachte? Twijfel is gevaarlijk. Als moslims gaan twijfelen aan de overlevering van de Koran, kunnen ze gaan twijfelen aan hun hele geloof. En dat willen de islamitische autoriteiten voorkomen.

Maar is het echt beter om mensen in een illusie te laten leven? Dat brengt ons bij de volgende vergelijking.

De keizer zonder kleren: een ongemakkelijke metafoor

Durf jij te zeggen dat de keizer naakt is?

Iedereen kent het sprookje De nieuwe kleren van de keizer van Hans Christian Andersen. Een paar sluwe kleermakers laten de keizer geloven dat ze een magisch gewaad voor hem hebben gemaakt, maar in werkelijkheid is hij helemaal naakt. Niemand durft iets te zeggen, want wie de kleren niet kan zien, wordt als dom of ongeschikt beschouwd. Iedereen speelt het spel mee—totdat een kind door de façade prikt en roept: De keizer heeft helemaal niks aan!

⁉️Snap je de parallel?

Veel kritische denkers en ex-moslims zien de islamitische houding ten opzichte van de Koranoverlevering als precies zo’n situatie. Iedereen binnen de islamitische wetenschappelijke wereld weet dat er onvolkomenheden zijn, maar men blijft volhouden dat het perfect is, omdat niemand de moed heeft om openlijk te zeggen dat er geen kleren zijn.

Niemand durft openlijk te zeggen dat “de keizer geen kleren draagt” omdat kritiek op de overlevering van de Koran in veel islamitische landen niet zonder gevolgen blijft—afvalligheid en blasfemie kunnen leiden tot sociale uitsluiting, bedreigingen, gevangenschap of zelfs de doodstraf. Van Salman Rushdie tot ex-moslims die ondergedoken leven: de geschiedenis laat zien dat wie openlijk vraagtekens zet bij de islamitische dogma’s, vaak een hoge prijs betaalt.

De sociale druk om te zwijgen

Dit is geen puur intellectuele discussie. Dit raakt het dagelijks leven van miljoenen moslims. Stel je voor dat je opgroeit in een gemeenschap waar je wordt geleerd dat de Koran perfect is, en je ontdekt ineens dat er academische onderzoeken zijn die dat tegenspreken. Wat doe je dan?

✅ Optie 1: Je stelt geen vragen en houdt je stil.

🤔 Optie 2: Je probeert de tegenstrijdigheden te rationaliseren en zoekt naar een manier om ze te verzoenen met je geloof.

⚠️ Optie 3: Je stelt wél vragen, maar riskeert sociale afwijzing, verlies van familiebanden of zelfs bedreigingen en erger.

Dit is waarom veel kritische moslims en ex-moslims spreken van een cultuur waarin kritisch denken wordt ontmoedigd. Twijfel wordt gezien als iets negatiefs, als een test van geloof, als een aanval van de duivel. Maar is het niet juist menselijk om vragen te stellen?

En hoe gezond is een geloof dat alleen kan voortbestaan door twijfel te onderdrukken?

Islam als menselijke constructie?

De grote vraag die niemand wil stellen

Als de overlevering van de Koran niet perfect is, wat betekent dat dan voor de islam?

Dit is de vraag die in de islamitische wereld niet hardop gesteld mag worden. Want als je toegeeft dat er menselijke invloed is geweest op de manier waarop de Koran is verzameld, bewaard en gestandaardiseerd, dan kom je al snel bij de conclusie dat de islam geen pure, onaangetaste goddelijke boodschap is, maar een geloofstraditie die gevormd is door menselijke beslissingen.

Dat is geen kleine constatering. Dat zet het hele idee van de islam als rechtstreekse communicatie van God op losse schroeven.

Waarom is dit zo’n groot taboe?

Welnu, de islam presenteert zichzelf als de enige religie met een perfect bewaard gebleven boek. Dat is een kernpunt van het islamitische geloof. Zodra je daaraan gaat morrelen, raakt dat de fundering van de religie zelf.

Dit is waarom de Yasir Qadhi-controverse zoveel stof deed opwaaien. Niet omdat hij iets nieuws zei, maar omdat het eindelijk hardop werd uitgesproken.

En nu? Wat betekent dit voor de toekomst?

De vraag blijft: gaat de moslimgemeenschap ooit openstaan voor een eerlijke en academische discussie over de overlevering van de Koran? Of blijft dit een onderwerp dat men angstvallig vermijdt?

Met de opkomst van het internet en een steeds groter wordende groep kritische denkers wordt het lastiger om deze discussies te blijven onderdrukken. Mensen kunnen zelf onderzoek doen, boeken lezen, wetenschappelijke artikelen vinden. De informatie is er. De vraag is vervolgens: wat gaan moslims ermee doen?

Voorlopig lijkt het erop dat de meerderheid van de moslimgemeenschap nog niet klaar is voor deze realiteit. Maar zoals het sprookje van de keizer zonder kleren laat zien: zodra één iemand durft te zeggen dat de keizer naakt is, zullen er meer volgen.

Misschien is het tijd om eens goed in de spiegel te kijken.

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.