Spierreuma: voeding, leefstijl en zelfzorg

Last Updated on 26 december 2024 by M.G. Sulman

Stel je voor: je rolt op een frisse ochtend uit bed, klaar voor de dag, maar dan… een onverwachte, zware stijfheid in je schouders, heupen en nek houdt je tegen. Je voelt je alsof je een marathon hebt gelopen in je slaap. Spierreuma, officieel polymyalgia rheumatica genoemd, kan er op precies zo’n manier insluipen – zonder waarschuwing en met een venijnige start. Spierreuma treft meestal mensen boven de 50 en voelt aan als een diepgewortelde spierpijn en stijfheid, vooral ’s ochtends vroeg of na een tijdje stilzitten. Alsof je spieren een eigen wil hebben, trekken ze zich samen, blokkeren je beweging, en laten je voelen dat iedere beweging moeite kost. Zelfs een simpele handeling zoals opstaan van een stoel kan een uitdaging worden. Gelukkig is er verlichting: met corticosteroïden kunnen de symptomen vaak aanzienlijk verminderen. Voor velen betekent dit dat ze weer de vrijheid voelen om dingen te doen die ze dachten te moeten opgeven. Al is de oorzaak nog een raadsel, spierreuma is goed te behandelen, en met de juiste aanpak kun je de scherpe randjes ervan verzachten. Met wat steun, een dosis moed en de wetenschap dat je klachten onder controle te houden zijn, kun je blijven genieten van de dingen die voor jou het leven waardevol maken.

Nekpijn als gevolg van spierreuma / Bron: Freepik

Inhoud

Wat is spierreuma?

Spierreuma, of polymyalgia rheumatica, is een aandoening die onverwacht opduikt en je spieren zwaar en stijf laat aanvoelen, vooral in de schouders, nek en heupen. Het komt meestal voor bij mensen boven de 50 en voelt vaak als een marathon die je spieren hebben afgelegd terwijl jij gewoon hebt geslapen. Die typische ochtendstijfheid kan je behoorlijk beperken, maar met de juiste behandeling, zoals een lage dosis corticosteroïden, verdwijnt die last vaak al snel naar de achtergrond. Het goede nieuws? Spierreuma is goed te behandelen, zodat je snel weer soepel de dag kunt beginnen.

Auto-immuunziekte

Spierreuma, ook wel polymyalgia rheumatica genoemd, is niet zomaar een kwestie van pijnlijke spieren; het is een auto-immuunziekte. Dat betekent dat je eigen immuunsysteem, normaal je trouwe beschermer tegen ziekten, zich vergist en per ongeluk je eigen lichaam aanvalt. Denk erover als een bewakingshond die plotseling besluit dat de meubels de vijand zijn – zonder duidelijke reden. In plaats van bacteriën of virussen aan te vallen, richt je immuunsysteem zich op je spieren en gewrichten. Dit zorgt voor ontstekingen en stijfheid, vooral in je schouders en heupen.

Wie krijgt het?

Spierreuma heeft een voorkeur voor oudere mensen en komt vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. Deze aandoening wordt zelden waargenomen bij mensen jonger dan 50 jaar.

Hoe vaak komt het voor?

Jaarlijks krijgen naar schatting zo’n 15.000-16.000 mensen in Nederland te maken met spierreuma. Van deze groep zijn ongeveer 11.000-11.500 vrouwen en 4.000-4.500 mannen.

Vooral tijdens de wintermaanden pieken de symptomen van spierreuma / Bron: Pixabay

Symptomen: Wat merk ik van spierreuma?

Bij spierreuma lijkt het wel alsof je lichaam je in de steek laat. De meest kenmerkende klachten zijn stijfheid en pijn, vooral in de spieren rondom je nek, schouders, heupen en billen. Deze symptomen kunnen aan beide kanten van je lichaam optreden, al begint het soms eerst aan één kant. Maar er is meer: spierreuma beïnvloedt je leven op allerlei manieren.

Die hardnekkige ochtendstijfheid

’s Ochtends is de stijfheid vaak het hevigst. Het kan voelen alsof je spieren ‘op slot’ zitten, en het duurt vaak een uur voordat je weer wat soepeler beweegt. Zelfs ’s nachts, als je rust zou moeten krijgen, kan de pijn je wakker houden.

Last bij dagelijkse handelingen

Bewegen kan de pijn verergeren, waardoor simpele dingen zoals opstaan, aankleden of zelfs een kop koffie inschenken een uitdaging worden. Deze klachten blijven vaak wekenlang hangen en maken dagelijkse taken tot een ware opgave.

Andere klachten die erbij komen

Spierreuma blijft helaas niet alleen beperkt tot spierpijn. Vermoeidheid is een veelgehoorde klacht, net als een algemeen gevoel van “niet lekker zijn”. Soms doen je polsen, enkels of voeten ook pijn, en zwellen je handen of voeten op door vocht. Onverklaarbaar gewichtsverlies en lichte koorts zijn ook mogelijk, evenals nachtelijk zweten.

Ontstoken bloedvat aan je hoofd

Een serieuze bijkomende klacht kan arteriitis temporalis zijn – een ontsteking in een bloedvat aan de zijkant van je hoofd. Dit geeft hevige hoofdpijn aan één of beide kanten. Dit kan kauwen pijnlijk maken. In ernstige gevallen kan je zicht ineens verslechteren, wat direct medisch ingrijpen vraagt.

Met al deze klachten kan spierreuma je behoorlijk in de weg zitten. Gelukkig kunnen de meeste symptomen met de juiste behandeling onder controle worden gebracht, zodat je weer met meer vrijheid en minder pijn van het leven kunt genieten.

Oorzaak van spierreuma

Spierreuma is een auto-immuunziekte waarbij het lichaamseigen immuunsysteem gezonde weefsels aanvalt. Waarom spierreuma ontstaat is anno 2025 niet bekend. Er wordt aangenomen dat genetische en omgevingsfactoren (zoals infecties) een belangrijke rol spelen bij het ontstaan ervan. Omdat het zelden voorkomt bij mensen jonger dan 50 jaar, kan de oorzaak ervan verband houden met het verouderingsproces.

Behandeling van spierreuma

De behandeling van spierreuma draait om één ding: snel verlichting geven en de ontstekingen beteugelen. De meeste mensen merken gelukkig al binnen enkele dagen verschil met de juiste medicijnen. Corticosteroïden zijn de hoofdrolspelers, maar er zijn ook extra opties die de behandeling ondersteunen en mogelijke bijwerkingen onder controle houden.

Corticosteroïden: de gouden standaard

Corticosteroïden, zoals prednison, zijn de eerste keuze bij spierreuma en niet voor niets. Ze werken snel en doeltreffend: de stijfheid en pijn worden vaak binnen enkele dagen minder. Meestal wordt gestart met een bescheiden dosis die bij verbetering stap voor stap wordt afgebouwd, zodat je lichaam niet onnodig veel medicatie krijgt. Soms duurt deze behandeling maanden tot jaren, afhankelijk van de klachten. Bijwerkingen zoals gewichtstoename of een verhoogde bloeddruk kunnen optreden, maar met een slimme dosering blijft dit beperkt.

DMARD’s als extra ondersteuning

Reageren de klachten niet optimaal op corticosteroïden of zijn er te veel bijwerkingen? Dan komen de zogeheten disease-modifying antirheumatic drugs (DMARD’s), zoals methotrexaat, in beeld. Deze medicijnen hebben een kalmerend effect op het immuunsysteem en helpen de ontsteking in toom te houden, vooral bij langdurig gebruik. Met DMARD’s kan de corticosteroïd-dosering vaak verlaagd worden, wat voor veel mensen een uitkomst is.

Calcium en vitamine D: bescherming voor de botten

Langdurig gebruik van corticosteroïden kan een effect hebben op je botten, en dat willen we natuurlijk voorkomen. Supplementen zoals calcium en vitamine D versterken de botten en verkleinen de kans op botverlies en breuken. Dit zorgt ervoor dat je op de lange termijn stevig op je benen blijft staan.

Pijnstillers en ontstekingsremmers: directe verlichting

Voor dagelijkse pijnverlichting zijn pijnstillers zoals paracetamol en NSAID’s (zoals ibuprofen) vaak een fijne aanvulling. Ze helpen vooral in het begin, voordat de corticosteroïden volledig hun werk doen, en geven net dat beetje extra comfort. Ze pakken niet de ontsteking zelf aan, maar verlichten wel de dagelijkse pijn, zodat bewegen makkelijker gaat.

Fysiotherapie en beweging: soepel blijven

Beweging klinkt misschien als het laatste wat je wilt bij pijnlijke spieren, maar de juiste oefeningen kunnen echt helpen. Met een fysiotherapeut leer je bewegingen die de stijfheid verzachten zonder je spieren te overbelasten. Het resultaat? Meer souplesse, meer spierkracht en een actief leven dat nét wat makkelijker wordt.

Blijf in beweging! / Bron: Pixabay

Regelmatige controles: bijstellen en afstemmen

Omdat spierreuma én de medicijnen wat extra zorg vereisen, zijn regelmatige controles belangrijk. Bij elke check kan de dosis van je medicijnen worden aangepast op basis van hoe je je voelt, en eventuele bijwerkingen zoals een verhoogde bloedsuiker of bloeddruk worden goed in de gaten gehouden. Zo blijven de medicijnen optimaal afgestemd op je herstel.

Een beter leven binnen handbereik

Spierreuma kan je dagen soms flink in de weg zitten, maar de juiste behandeling brengt snel verlichting. Met corticosteroïden als basis, aangevuld met andere medicijnen en zorgopties, wordt je leven weer een stuk lichter en beweeglijker. Daarnaast kan voeding heel veel betekenen!

Voeding bij spierreuma

Voeding speelt een belangrijke rol bij spierreuma, omdat het kan helpen ontstekingen te verminderen en het immuunsysteem te versterken. Voor mensen met spierreuma kan een plantaardig dieet, vooral een Whole Food Plant-Based (WFPB) voedingspatroon, echt het verschil maken. Dit betekent kiezen voor onbewerkte, volle voedingsmiddelen zoals groenten, fruit, volkoren granen, peulvruchten, noten en zaden. Door deze voedingsmiddelen in je dieet op te nemen en bewerkte producten en dierlijke voedingsmiddelen te vermijden, kun je je lichaam helpen ontstekingen te verminderen en de symptomen van spierreuma beter onder controle te houden.

Gezond eten bereiden
Gezond eten bereiden / Bron: gpointstudio/Shutterstock.com

De kracht van plantaardige voeding bij spierreuma

Een WFPB-dieet zit bomvol voedingsstoffen die essentieel zijn voor een gezond immuunsysteem en helpt het lichaam om beter met ontstekingen om te gaan. Plantaardige voeding bevat een overvloed aan antioxidanten, vezels, gezonde vetten en fytonutriënten die niet alleen je algehele gezondheid ondersteunen, maar ook direct voordelen bieden voor aandoeningen zoals spierreuma.

Antioxidanten: natuurlijke ontstekingsremmers

Antioxidanten zijn de superhelden die vrije radicalen – schadelijke moleculen die ontstekingen bevorderen – in het lichaam neutraliseren. Een plantaardig dieet is rijk aan antioxidanten, vooral in kleurrijke groenten en fruit zoals bessen, bladgroenten, paprika’s en citrusvruchten. Door regelmatig deze voedingsmiddelen te eten, kun je de ontstekingsniveaus verlagen, wat bij spierreuma een belangrijke rol speelt.

Wist je dat blauwe bessen bijvoorbeeld tot wel 10 keer meer antioxidanten bevatten dan veel andere vruchten? Deze antioxidanten zijn als kleine brandweermannen die helpen om ontstekingen te blussen.

Vezels: ondersteunen een gezonde darmflora

Vezels zijn niet alleen goed voor je spijsvertering, ze zijn ook belangrijk voor een gezonde darmflora. Onderzoek toont aan dat een gezonde darmflora het immuunsysteem positief kan beïnvloeden en ontstekingen kan verminderen. Volkoren granen, peulvruchten, groenten en fruit zitten boordevol vezels en zorgen voor een gunstige omgeving voor goede darmbacteriën. Dit draagt bij aan een sterker immuunsysteem en kan ontstekingen in toom houden. Leuk weetje: mensen die dagelijks voldoende vezels binnenkrijgen, hebben tot wel 40% minder kans op chronische ontstekingen!

Omega-3-vetzuren: plantaardige bronnen voor ontstekingsremming

Omega-3-vetzuren zijn echte ontstekingsremmers. Hoewel ze veel voorkomen in vis, zijn er ook geweldige plantaardige bronnen zoals lijnzaad, chiazaad en walnoten. Deze voedingsmiddelen bevatten alfalinoleenzuur (ALA), een type omega-3-vetzuur dat je lichaam kan omzetten in actieve vormen die ontstekingen tegengaan. Door dagelijks een portie van deze omega-3-rijke zaden en noten te eten, help je je lichaam ontstekingen te bestrijden.

Wist je dat slechts één eetlepel chiazaad al meer omega-3 bevat dan een portie zalm? Dat is nog eens een powerfood!

Fytonutriënten: natuurkracht tegen ontstekingen

Plantaardige voeding zit boordevol fytonutriënten, unieke stoffen die planten produceren als hun eigen beschermingsmechanisme – en wij plukken daar de vruchten van. Fytonutriënten zoals flavonoïden, carotenoïden en polyfenolen hebben sterke ontstekingsremmende effecten. Groenten zoals broccoli, koolsoorten, tomaten en kruiden zoals kurkuma bevatten veel van deze stoffen en kunnen helpen om ontstekingen te verminderen.

Wist je dat kurkuma ontstekingen tot wel 25% kan verminderen dankzij de krachtige stof curcumine? Voeg een snufje toe aan je maaltijd of smoothie en geef je lichaam een boost!

Specifieke plantaardige voedingsmiddelen voor spierreuma

Bepaalde voedingsmiddelen uit een WFPB-dieet zijn bijzonder gunstig voor mensen met spierreuma. Hier zijn enkele voorbeelden van voeding die je zeker in je dagelijkse eetpatroon moet opnemen:

  • Bessen (zoals blauwe bessen, frambozen, aardbeien): rijk aan antioxidanten en vezels, goed voor je immuunsysteem en met een ontstekingsremmende werking.
  • Donkergroene bladgroenten (spinazie, boerenkool, snijbiet): bevatten veel vitamine C, vitamine K en antioxidanten die je immuunsysteem een boost geven.
  • Chiazaad en lijnzaad: geweldige bronnen van plantaardige omega-3-vetzuren, perfect om ontstekingen tegen te gaan.
  • Kurkuma: een krachtige ontstekingsremmer dankzij curcumine; ideaal in smoothies, soepen en curry’s. Combineer kurkuma altijd met een snufje zwarte peper (piperine), omdat dit de opname van curcumine in je lichaam tot wel 2000% kan verbeteren.
  • Gember: bekend om zijn ontstekingsremmende eigenschappen en kan rauw, gekookt of als thee worden geconsumeerd.
  • Tomaten: rijk aan lycopeen, een antioxidant die beter wordt opgenomen wanneer de tomaten warm worden gemaakt, zoals in een saus of soep. Het ondersteunt bij het bestrijden van ontstekingen.
  • Noten en zaden (amandelen, walnoten, pompoenpitten): rijk aan gezonde vetten, vezels en antioxidanten die bijdragen aan een ontstekingsarm dieet.
  • Volkoren granen (haver, quinoa, bruine rijst): bevatten vezels en voedingsstoffen die goed zijn voor je darmgezondheid en immuunsysteem.
Kurkuma
Kurkuma wordt toegepast bij spierreuma / Bron: HandmadePictures/Shutterstock.com

Het vermijden van ontstekingsbevorderende voedingsmiddelen

Net zo belangrijk als het eten van de juiste voedingsmiddelen, is het vermijden van voeding die ontstekingen kan verergeren. Bij spierreuma is het verstandig om bewerkte voedingsmiddelen, geraffineerde suikers en verzadigde vetten te beperken, omdat ze ontstekingsreacties in je lichaam kunnen uitlokken. Vermijd daarom voedingsmiddelen zoals:

  • Rood en bewerkt vlees: rijk aan verzadigde vetten die ontstekingen kunnen aanwakkeren.
  • Geraffineerde suikers: kunnen je bloedsuikerspiegel snel laten stijgen, wat ontstekingsreacties bevordert. Wist je dat mensen die veel geraffineerde suikers consumeren, tot 23% meer ontstekingen in hun lichaam hebben?
  • Bewerkte voeding: vaak vol met additieven, transvetten en conserveermiddelen, wat je lichaam extra belast en ontstekingen kan stimuleren.
  • Zuivelproducten: sommige mensen met spierreuma merken dat het vermijden van zuivelproducten hun symptomen verlicht, vooral omdat zuivel een bron van verzadigde vetten is.

De voordelen van een WFPB-dieet bij spierreuma

Een WFPB-dieet kan mensen met spierreuma op verschillende manieren ondersteunen. De overvloed aan antioxidanten en ontstekingsremmende stoffen helpt om je immuunsysteem in balans te houden en de ontstekingsniveaus te verlagen. Het resultaat? Minder pijn en stijfheid, meer energie en mogelijk minder afhankelijkheid van medicatie. Bovendien draagt een plantaardig dieet bij aan een gezonde darmflora, wat de immuunfunctie verbetert en indirect ontstekingen vermindert.

Wist je dat mensen die een plantaardig dieet volgen gemiddeld 30% minder ontstekingsmarkers in hun bloed hebben dan mensen die veel dierlijke producten eten? Dat is nogal een verschil!

Praktische tips voor het volgen van een WFPB-dieet

  • Begin de dag met een kleurrijk ontbijt: een smoothie met spinazie, bessen, chiazaad en een scheut plantaardige melk geeft je een voedzame start vol antioxidanten en omega-3’s.
  • Experimenteer met kruiden en specerijen: voeg kurkuma en gember toe aan soepen, curry’s of thee voor een natuurlijke ontstekingsremmer.
  • Kies voor volkoren opties: vervang wit brood, pasta en rijst door volkoren varianten zoals volkorenbrood, quinoa en zilvervliesrijst.
  • Voeg dagelijks noten en zaden toe: walnoten, amandelen en lijnzaad bevatten gezonde vetten die helpen ontstekingen te bestrijden.
  • Maak gebruik van verse groenten en fruit: zorg voor variatie en kies groenten en fruit die in het seizoen zijn voor optimale smaak en voedingswaarde.

Een voorbeeld: start de dag met een smoothie van spinazie, banaan, blauwe bessen, chiazaad en amandelmelk. Deze smoothie zit boordevol antioxidanten, vezels en omega-3’s en geeft je een energieke start die tegelijkertijd ontstekingsremmend werkt.

Conclusie

Voor mensen met spierreuma kan een WFPB-dieet een waardevolle aanvulling zijn op de behandeling. Door volop te kiezen voor plantaardige, onbewerkte voedingsmiddelen, kun je je lichaam voorzien van antioxidanten, vezels en gezonde vetten die de ontstekingsreactie helpen dempen. Daarnaast kan het vermijden van ontstekingsbevorderende voedingsmiddelen je lichaam ontlasten en bijdragen aan een stabielere gezondheid. Een WFPB-dieet is niet alleen voedzaam, maar biedt ook praktische voordelen om de symptomen van spierreuma op een natuurlijke manier te verlichten.

Groene smoothie / Bron: Pixabay

Leefstijl en zelfzorg bij spierreuma

Je leefstijl en zelfzorg spelen een grote rol bij het omgaan met spierreuma. Het draait om slimme keuzes maken die je lichaam ondersteunen en je kwaliteit van leven verbeteren. Door op een paar cruciale gebieden in te zetten, kun je ervoor zorgen dat de symptomen minder heftig zijn en je dagelijkse leven een stuk aangenamer wordt. Hier duiken we in de leefstijlgewoonten die echt verschil kunnen maken – met tips, feitjes en voorbeelden om je te inspireren.

Blijf in beweging: hoe en waarom?

Het voelt misschien tegenstrijdig: je hebt pijnlijke, stijve spieren, en toch is bewegen juist essentieel om je klachten te verminderen. Door regelmatig te bewegen, houd je je spieren en gewrichten soepel, verbeter je je conditie en versterk je je spierkracht – allemaal dingen die belangrijk zijn om de symptomen van spierreuma te verlichten.

Feitje: Mensen die minstens 30 minuten per dag licht tot matig bewegen, zoals wandelen, fietsen of zwemmen, ervaren vaak minder stijfheid en pijn. Beweging stimuleert namelijk de doorbloeding, waardoor ontstekingsstoffen beter worden afgevoerd.

Begin je dag met een korte ochtendwandeling. Zelfs 15 tot 20 minuten maakt al een groot verschil. Kies een route in een park of door je buurt en maak er een fijn moment van om de dag mee te starten. Zo houd je je spieren soepel en geef je jezelf meteen een energieboost.

Ontspanning en stressmanagement: geef je hoofd rust

Stress is een bekende trigger voor ontstekingen en kan je klachten verergeren. Door bewust te ontspannen en stress te verminderen, help je je lichaam in balans te blijven. Ontspanningstechnieken en ademhalingsoefeningen kunnen wat dat betreft echt wonderen doen.

Feitje: Wist je dat diepe ademhalingsoefeningen al binnen een paar minuten het stresshormoon cortisol kunnen verlagen? Hierdoor krijg je niet alleen meer mentale rust, maar ondersteun je ook je lichaam bij het verminderen van ontstekingen.

Probeer elke avond voor het slapengaan 10 minuten rustig te mediteren of te focussen op je ademhaling. Zoek een rustige plek, sluit je ogen en adem diep in door je neus en langzaam uit door je mond. Dit helpt je om de dag van je af te laten glijden en je lichaam in een ontspannen staat te brengen.

Slaap: geef je lichaam tijd om te herstellen

Voldoende slaap is essentieel, zeker als je spierreuma hebt. Tijdens je slaap herstelt je lichaam zich en worden ontstekingen verminderd. Een slechte nachtrust kan juist zorgen voor meer stijfheid en pijn.

Feitje: Mensen die minder dan 6 uur per nacht slapen, hebben een hogere kans op chronische ontstekingen. Probeer daarom minstens 7 tot 8 uur kwalitatieve slaap per nacht te krijgen.

Creëer een slaaproutine door elke avond rond dezelfde tijd naar bed te gaan en gebruik te maken van ontspannende rituelen zoals een warm bad, een boek lezen, of luisteren naar rustgevende muziek. Vermijd schermen minstens een uur voor het slapengaan teneinde je slaapkwaliteit te verbeteren.

Voeding: ontstekingsremmende keuzes

We hebben al gezien hoe een plantaardig dieet kan helpen, maar hier nogmaals het belang van gezonde voeding als zelfzorg. Het eten van antioxidantenrijke voedingsmiddelen en het vermijden van ontstekingsbevorderende voeding helpt je lichaam om de symptomen te verminderen.

Feitje: Kurkuma in combinatie met zwarte peper (piperine) kan de ontstekingsremmende werking tot wel 2000% versterken! Voeg deze gouden combinatie dus regelmatig toe aan je maaltijden.

Maak een verwarmende groentecurry met veel kurkuma, zwarte peper, verse groenten en peulvruchten. Niet alleen lekker, maar ook supergezond voor je lichaam en geest.

Sociale steun: je staat er niet alleen voor

Spierreuma kan soms eenzaam aanvoelen, vooral als je niet in staat bent om aan sociale activiteiten deel te nemen door pijn of stijfheid. Het is echter belangrijk om verbonden te blijven met vrienden, familie en lotgenoten. Sociale steun helpt je om positief te blijven en kan je motiveren om beter voor jezelf te zorgen.

Feitje: Mensen met een sterk sociaal netwerk hebben minder kans op ernstige gezondheidsproblemen en gaan beter om met chronische aandoeningen zoals spierreuma.

Overweeg om deel te nemen aan een supportgroep voor mensen met reumatische klachten. Dit kan zowel offline als online, en biedt je de kans om ervaringen te delen, tips te krijgen en elkaar te ondersteunen. Het gevoel dat je er niet alleen voor staat, kan enorm helpen bij het omgaan met de dagelijkse uitdagingen.

Zelfzorg en tijd voor jezelf: oplaadmomentjes

Zelfzorg gaat ook om jezelf verwennen en bewust tijd nemen om te ontspannen. Dit kan variëren van een warm bad tot een hobby waar je van geniet. Wat je ook kiest, het is belangrijk dat je momenten vindt die je vreugde brengen en je helpen om je accu op te laden.

Feitje: Het regelmatig nemen van tijd voor jezelf verlaagt je stressniveau en verbetert je algehele welzijn, wat weer een positief effect heeft op je spierreuma.

Neem elke week een middag voor jezelf. Zet je favoriete muziek op, maak een kop thee, en doe iets waar je van geniet, zoals schilderen, lezen, of tuinieren. Dit soort momenten helpen je niet alleen ontspannen, maar geven je ook iets om naar uit te kijken.

Muziektherapie met ouderen / Bron: Martin Sulman m.b.v. AI Drawing Image Generator

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over spierreuma, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.