Ziekte van Addison: symptomen, oorzaken en behandeling

Last Updated on 18 januari 2025 by M.G. Sulman

De ziekte van Addison is een aandoening waarbij je bijnierschors geen of onvoldoende hormonen aanmaakt. Hierdoor ontstaat een tekort aan de hormonen cortisol en aldosteron. Dit betekent dat je bijnierschors, het buitenste deel van je bijnieren, niet goed functioneert. De ziekte van Addison kan iedereen treffen, maar is het meest voorkomend bij volwassenen tussen de 30 en 50 jaar. Mensen met het auto-immuun polyendocrien syndroom of andere auto-immuunziekten lopen een groter risico om deze aandoening te ontwikkelen.

Wat is de ziekte van Addison?

De ziekte van Addison is een chronische aandoening waarbij je bijnieren niet genoeg van de hormonen cortisol en aldosteron produceren.

Bijnieren

Je bijnieren, ook wel suprarenale klieren genoemd, zijn kleine, driehoekige klieren die zich bovenop elk van je twee nieren bevinden. Ze maken deel uit van je endocriene systeem, dat verantwoordelijk is voor de productie van hormonen.

Cortisol

Cortisol is een hormoon dat je lichaam helpt te reageren op stress, inclusief de stress van ziekte, letsel of een operatie. Het helpt ook om je bloeddruk, hartfunctie, immuunsysteem en bloedsuikerspiegel (suiker) op peil te houden. Cortisol is essentieel voor het leven.

Aldosteron

Aldosteron is een hormoon dat de balans van natrium (zout) en kalium in je bloed beïnvloedt. Dit regelt op zijn beurt de hoeveelheid vocht die je nieren verwijderen als urine (plas), wat het bloedvolume en de bloeddruk beïnvloedt.

Primaire en secundaire bijnierinsufficiëntie

De ziekte van Addison wordt ook wel primaire bijnierinsufficiëntie genoemd. Dit betekent dat de problemen rechtstreeks bij de bijnieren liggen, die niet genoeg hormonen produceren.

Een verwante aandoening, secundaire bijnierinsufficiëntie, treedt op wanneer je hypofyse niet voldoende adrenocorticotroop hormoon (ACTH) afgeeft. ACTH stimuleert je bijnieren om cortisol te produceren. Bij een tekort aan ACTH produceren je bijnieren onvoldoende cortisol, ook al functioneren de bijnieren zelf normaal.

Synoniemen

De ziekte van Addison staat ook bekend als morbus Addisonii of primaire bijnierschorsinsufficiëntie.

Naamgeving

De ziekte van Addison werd voor het eerst beschreven door Thomas Addison in het jaar 1855.

Vóórkomen

Het is een zeldzame aandoening met een incidentie van ongeveer 120 gevallen per miljoen mensen.

Wie treft het?

De ziekte van Addison kan mensen van alle leeftijdsgroepen treffen, maar komt het meest voor bij mensen tussen de 30 en 50 jaar oud.

Verhoogd risico op de ziekte van Addison

Bepaalde groepen mensen lopen een groter risico om de ziekte van Addison te ontwikkelen, vooral degenen met auto-immuunziekten. Specifieke risicogroepen zijn:

Mensen met het auto-immuun polyendocrien syndroom

Dit is een zeldzame, erfelijke aandoening waarbij je immuunsysteem per ongeluk veel van je weefsels en organen aanvalt. Bij dit syndroom worden vaak je slijmvliezen, bijnieren en bijschildklieren getroffen, hoewel het ook andere soorten weefsels en organen kan aantasten.

Mensen met andere auto-immuunziekten

• Diabetes type I
• Pernicieuze anemie
• Ziekte van Graves
• Chronische auto-immuunthyreoïditis (thyreoïditis=schildklierontsteking)
• Dermatitis herpetiformis
• Vitiligo
• Myastenia gravis

Deze auto-immuunziekten verhogen het risico omdat je immuunsysteem al overactief is en mogelijk ook je bijnieren kan aanvallen, wat leidt tot de auto-immuunvorm van de ziekte van Addison.

Oorzaken van de ziekte van Addison

Vroeger was tuberculose (tbc) de belangrijkste oorzaak van de ziekte van Addison, maar anno 2025 is auto-immuniteit verantwoordelijk voor 70 tot 90% van de gevallen. Auto-immuun houdt in dat het immuunsysteem zich tegen het lichaam zelf keert. In dat geval spreekt men van een auto-immuunziekte.

Oorzaken kunnen zijn:

• Auto-immuunziekten: Je immuunsysteem valt je bijnieren aan.
• Infecties: Zoals tuberculose (tbc) en cytomegalovirus (CMV).
• Metastasen: Uitzaaiingen van kanker naar je bijnieren.
• Beschadiging van de bijnieren: Bijvoorbeeld door ernstig letsel of chirurgische verwijdering.
• Hypofyseproblemen: Ziekten zoals panhypopituïtarisme of het Syndroom van Sheehan kunnen secundaire bijnierschorsinsufficiëntie veroorzaken doordat je hypofyse onvoldoende signalen geeft aan je bijnieren.
• Langdurig corticosteroïdengebruik: Plotseling stoppen kan tot tertiaire bijnierschorsinsufficiëntie leiden.

Mechanisme

Je bijnierschors produceert normaal gesproken cortisol en aldosteron. Je lichaam heeft cortisol nodig voor het energiemetabolisme, botmetabolisme, en het reguleren van immuun- en zenuwprocessen. Aldosteron speelt een rol bij het handhaven van de zout- en waterbalans en je bloeddruk. Bij een cortisoltekort verhoogt je lichaam de productie van adrenocorticotroop hormoon (ACTH), wat leidt tot verhoogde productie van melanocyt-stimulerend hormoon (MSH) en hyperpigmentatie van je huid.

Symptomen van de ziekte van Addison

Kenmerkende symptomen van de ziekte van Addison zijn:

• Hyperpigmentatie: Oranje/bruine verkleuring van je huid (oranje huidskleur tot bruine huidskleur), vooral op blootgestelde delen, handpalmen, handlijnen en slijmvliezen.
• Moeheid en zwakte: Algehele vermoeidheid en apathie.
• Verwardheid en concentratieproblemen: Moeite met focus en gesprekken.
• Lage bloeddruk: Orthostatische hypotensie, duizeligheid bij opstaan.
• Hypoglykemie: Lage bloedsuikerspiegel.
• Gewichtsverlies en spijsverteringsproblemen: Verminderde eetlust, misselijkheid, braken, buikpijn, chronische diarree.
• Zouthonger: Grote trek in zout voedsel.
• Hyperkaliëmie: Verhoogd kalium in je bloed.
• Polydipsie: Veel drinken maar tekenen van uitdroging.
• Rugpijn, hoofdpijn: Andere minder specifieke symptomen.

Onderzoek en diagnose

Bij een vermoeden van de ziekte van Addison worden een of meerdere onderzoeken uitgevoerd om de diagnose te bevestigen. De volgende tests kunnen worden gedaan:

ACTH-stimulatietest

Dit onderzoek wordt uitgevoerd om te beoordelen hoe het cortisolniveau in je bloed reageert op een injectie van synthetisch ACTH. ACTH is een hormoon dat de bijnieren stimuleert om cortisol te produceren. De test meet de cortisolrespons en helpt bepalen of je bijnierschors goed functioneert.

Insulinegeïnduceerde hypoglycemische test

Bij deze test worden je bloedsuikerspiegels en cortisolniveau gemeten op verschillende tijdstippen na een injectie met insuline. Normaal gesproken zal bij een daling van het glucosegehalte het cortisolniveau stijgen. Deze test helpt om de functie van je bijnieren en de reactie op stress te beoordelen.

CT-scan

Een CT-scan is een beeldvormingsonderzoek waarbij met behulp van röntgenstralen gedetailleerde dwarsdoorsneden van een lichaamsdeel worden gemaakt. De computer zet die beelden om in nauwkeurige afbeeldingen van je botten, organen en weefsels. Dit onderzoek kan helpen om structurele afwijkingen van je bijnieren te detecteren.

Specialisten

Bij de diagnose en behandeling van de ziekte van Addison werk je vaak samen met verschillende specialisten:

• Internist-endocrinoloog: Een arts die gespecialiseerd is in ziekten van de hormoonhuishouding.
• Kinderarts-endocrinoloog: Een kinderarts die gespecialiseerd is in hormonale aandoeningen bij kinderen.

Deze specialisten begeleiden je tijdens het diagnoseproces en bij de behandeling van de ziekte van Addison om ervoor te zorgen dat je de juiste zorg en medicatie krijgt.

Behandeling van de ziekte van Addison

De ziekte van Addison mag dan misschien een zeldzame aandoening zijn, met de juiste behandeling en aanpak kun je een volwaardig leven leiden. Hoewel genezing helaas niet mogelijk is, kun je met hormoonvervangende therapie de tekorten in je lichaam compenseren. Wat houdt dat precies in? Tijd om erin te duiken!

Hormoonvervangende therapie: De basis van de behandeling

Je bijnieren produceren normaal gesproken essentiële hormonen zoals cortisol en aldosteron. Bij Addison is dat proces verstoord, maar gelukkig kunnen deze hormonen worden aangevuld. Dit zijn de belangrijkste medicijnen:

1. Hydrocortison
   Dit is vaak de eerste keuze, vooral bij kinderen. Hydrocortison bootst het natuurlijke cortisol na en wordt meestal ingenomen in 2 of 3 doses per dag. De dosis varieert van 15-25 mg per dag, afhankelijk van jouw persoonlijke behoeften. De eerste dosis neem je ’s ochtends – alsof je de dag start met een kopje energie in pilvorm – en de tweede (en eventueel derde) in de middag. Zo blijf je de dag door in balans.
2. Prednisolon of dexamethason
   Deze medicijnen zijn alternatieven voor hydrocortison. Ze hebben een langere werking en zijn handig als je bijvoorbeeld ’s nachts een stabieler hormoonniveau nodig hebt. Vooral dexamethason wordt geprezen om zijn effectiviteit in kleine doseringen.
3. Fludrocortison
   Dit middel is een ware redder als het gaat om het vervangen van aldosteron. Aldosteron reguleert je zout- en waterhuishouding, en zonder fludrocortison kan je bloeddruk gevaarlijk laag worden. Je neemt meestal 0,05-0,2 mg per dag in één enkele dosis.
4. Dehydro-epiandrosteron (DHEA)
   Soms is cortisolvervanging niet genoeg om je energie en welzijn te herstellen. In dat geval kan DHEA – een ander bijnierhormoon – helpen. Vooral vrouwen ervaren hiermee vaak verbeteringen in energie, stemming, en zelfs libido. De dosis ligt meestal rond de 50 mg per dag.

Zelfmanagement: Jij staat aan het roer

De behandeling van Addison gaat verder dan alleen medicijnen slikken. Het is een samenwerking tussen jou, je arts en – misschien nog wel belangrijker – jezelf. Hier komt zelfmanagement om de hoek kijken:

• Stressvolle situaties: Tijdens een griepje, koorts, operaties of zelfs extreme stress heeft je lichaam meer cortisol nodig. Je moet dan zelf je dosis verhogen volgens het noodplan dat je met je arts hebt opgesteld. Vaak wordt dit een “stressdosis” genoemd, en het kan levensreddend zijn. Een noodinjectie met hydrocortison is ook essentieel om altijd bij de hand te hebben – beter safe dan sorry!
• Herken de signalen: Het herkennen van symptomen van een te lage of te hoge dosis is cruciaal. Voel je je moe, duizelig of misselijk? Dat kan wijzen op een tekort. Heb je een opgejaagd gevoel, hoofdpijn of een hoge bloeddruk? Misschien is je dosis te hoog. Je lichaam geeft de signalen; jij leert ze lezen.
• Voeding en hydratatie: Omdat je zoutbalans verstoord kan raken, is het slim om wat meer zout aan je dieet toe te voegen, vooral tijdens warme dagen of intensieve activiteiten.

Regelmatige controle: Jouw vangnet

Een goede behandeling staat of valt met regelmatige controle. Een internist-endocrinoloog of kinderarts-endocrinoloog houdt samen met jou een vinger aan de pols. Denk aan bloedtesten om je elektrolyten, hormoonspiegels en algemene gezondheid te checken. Dit is geen overbodige luxe; het zorgt ervoor dat je behandeling optimaal blijft en aan jouw behoeften wordt aangepast.

Steun van lotgenoten: Je bent niet alleen

Als je je soms alleen voelt in je strijd, weet dan dat er andere mensen zijn die precies begrijpen wat je doormaakt. Contact met lotgenoten via bijvoorbeeld een patiëntenvereniging kan enorm waardevol zijn. Samen deel je tips, ervaringen en misschien zelfs een lach – omdat je je begrepen voelt.

Het leven met Addison: Praktische tips

• Medicatie altijd bij je: Neem je medicijnen mee in een handige pillendoos en vergeet je noodinjectie niet. Sommige patiënten dragen een medische ID-armband voor noodgevallen.
• Reizen: Ga je op vakantie? Regel een medische verklaring en extra medicatie voor de zekerheid.
• Educatie: Zorg dat je omgeving weet wat ze moeten doen bij een Addisoncrisis. Familie, vrienden, collega’s – het kan letterlijk levens redden.

Prognose

Wat is de prognose voor de ziekte van Addison?

De prognose voor de ziekte van Addison is over het algemeen goed. Hoewel je de rest van je leven medicijnen moet gebruiken, kun je met de juiste behandeling een normaal, gezond leven leiden.

Behandeling en monitoring

Het is belangrijk om de doseringen van je medicijnen nauwlettend te controleren om over- of onderbehandeling te voorkomen:

• Glucocorticoïden (hydrocortison): Overbehandeling kan leiden tot obesitas, diabetes type 2 en osteoporose.
• Fludrocortison: Overbehandeling kan hoge bloeddruk (hypertensie) veroorzaken.

Comorbiditeit

Tot 50% van de mensen met de ziekte van Addison ontwikkelt een andere auto-immuunziekte. Dit betekent dat naast de ziekte van Addison, de kans groot is dat je ook andere auto-immuunziekten krijgt, zoals type I-diabetes, pernicieuze anemie, de ziekte van Graves, chronische thyreoïditis, dermatitis herpetiformis, vitiligo, of myasthenia gravis.

Samenvatting

Met de juiste behandeling en regelmatige monitoring van je medicatie kunnen de meeste mensen met de ziekte van Addison een normaal en gezond leven leiden. Het is echter belangrijk om alert te blijven op mogelijke over- of onderdoseringen en op het ontwikkelen van andere auto-immuunziekten.

Preventie van Addisoncrisis

In acute stresssituaties is onmiddellijke behandeling met een noodinjectie hydrocortison noodzakelijk om een Addisoncrisis en shock te voorkomen. Zorg ervoor dat je weet wanneer je je medicatie moet aanpassen om een crisis te voorkomen, zoals bij tandartsbezoeken, operaties, infecties, angst, of schokkend nieuws.

Met een goede medicatieregulatie en kennis van zelfmanagement kun je met de ziekte van Addison een goede kwaliteit van leven behouden.

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over de ziekte van Addison, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.