SCAD: symptomen, oorzaken en behandeling

Last Updated on 31 januari 2023 by M.G. Sulman

SCAD staat voor ‘spontane coronaire arteriële dissectie’ ofwel ‘spontane dissectie van de kransslagader’. Onder dissectie wordt in de medische pathologie een scheur in de wand van een bloedvat verstaan, meestal een slagader. Kransslagaders zijn de bloedvaten die het hart van bloed voorzien. Bij SCAD raken spontaan verschillende lagen van de vaatwand van een kransslagader los van elkaar. Hierdoor kan er een bloedvat afgesloten raken, waardoor er een hartaanval of hartinfarct kan ontstaan. Spontane coronaire dissectie is een belangrijke oorzaak van een hartaanval, vooral bij jongere vrouwen. SCAD treft meestal vrouwen in de leeftijd tussen de 40 en 50 jaar, hoewel het op elke leeftijd kan voorkomen en ook mannen kan treffen. Mensen met SCAD hebben vaak geen risicofactoren voor hartaandoeningen, zoals hoge bloeddruk, hoog cholesterol of diabetes. SCAD kan een plotselinge dood veroorzaken als het niet snel wordt gediagnosticeerd en adequaat wordt behandeld. Schakel direct medische noodhulp in zodra je tekenen of symptomen van een hartaanval ervaart, zelfs als je denkt dat je geen risico loopt op een hartaanval.

Hart
Bij SCAD raken spontaan verschillende lagen van de vaatwand van een kransslagader los van elkaar/ Bron: DVARG/Shutterstock.com

Wat is SCAD?

De meeste hartaanvallen doen zich voor wanneer een bloedstolsel een kransslagader blokkeert die het hart voedt. Maar een klein percentage is het gevolg van een scheur in de binnenwand van een van de slagaders van het hart. De resulterende zwelling in de slagaderwand belemmert de normale bloedstroom. Dit staat bekend als een ‘spontane coronaire arteriële dissectie’, afgekort als SCAD. Deze aandoening kan zowel mannen als vrouwen treffen, maar komt vooral voor bij vrouwen.

Betekenis

SCAD is een Engelse afkorting en het staat voor: spontaneous coronary artery dissection. Dit betekent: ‘spontane dissectie van de kransslagader’:

  • Spontaan: vanzelf optredend.
  • Dissectie: een scheur in de wand van een bloedvat, meestal een slagader.
  • Kransslagader: kransslagaders zijn de bloedvaten die het hart van bloed voorzien.

Een SCAD is een spontane dissectie (scheur van de binnenlaag) van de kransslagader. De lagen van de vaatwand raken los van elkaar.

Anatomie van hart en kransslagaders
Anatomie van hart en kransslagaders / Bron: Wikimedia Commons

Vóórkomen

In de algemene bevolking is SCAD de oorzaak van acuut coronair syndroom (ACS) in een minderheid van de gevallen, goed voor 1% tot 4% van de gevallen. SCAD is daarentegen een belangrijke oorzaak van ACS bij jonge vrouwen, goed voor bijna een kwart van de gevallen van ACS bij vrouwen <50 jaar. ACS omvat zowel een acuut myocardinfarct (hartaanval), als instabiele angina pectoris. Angina pectoris duidt op een tijdelijk zuurstoftekort van het hart en als de klachten ontstaan zonder directe aanleiding en de aanval niet vanzelf over gaat, wordt dat instabiele angina pectoris genoemd. Instabiele angina pectoris is kortom plotselinge pijn op de borst die optreedt in rust.

SCAD-symptomen

De tekenen en symptomen van SCAD zijn gelijk aan die van een klassieke hartaanval en bestaan uit:

Oorzaken van SCAD

Spontane coronaire arteriële dissectie vindt plaats wanneer lagen in de slagaderwand zonder waarschuwing uit elkaar scheuren en de bloedtoevoer naar het hart gedeeltelijk of volledig blokkeren. Deze aandoening presenteert zich meestal als een hartaanval en wordt vaak verkeerd gediagnosticeerd. SCAD treft het vaakst vrouwen, veel van hen zijn relatief jong en verder gezond. De precieze oorzaak van deze aandoening is anno 2023 nog niet bekend.

De dissectie leidt tot een verzameling bloed, ofwel hematoom, tussen de lagen van de slagaderwand in. Het hematoom transporteert geen zuurstof naar de hartspier, maar vormt in plaats daarvan een ‘vals lumen’ (‘false lumen’) dat de bloedstroom door het ‘echte lumen’ naar de hartspier beperkt. Dit beperkt de beschikbaarheid van zuurstof en voedingsstoffen voor de hartspier, dat immers met het bloed vervoerd wordt. Het gevolg is dat de hartspier steeds om zuurstof blijft vragen maar deze echter niet voldoende krijgt aangevoerd door de kransslagader. Dit leidt tot ischemie (‘onvoldoende doorbloeding’), beschadiging en uiteindelijk het afsterven van (een gedeelte van het) hartweefsel, waardoor een hartaanval ontstaat.

SCAD (Coronaire dissectie omvat de vorming van een hematoom (paars) binnen de wanden van de kransslagader)
Coronaire dissectie omvat de vorming van een hematoom (paars) binnen de wanden van de kransslagader / Bron: Wikimedia Commons

Risicofactoren

Meerdere factoren

SCAD kent de volgende risicofactoren:

  • Vrouwelijk geslacht. Met name vrouwen worden erdoor getroffen.
  • Zwangerschap of bevalling, wat suggereert dat SCAD verband houdt met veranderingen in hormonen of bloedvolume die optreden tijdens de zwangerschap. Een derde van alle gevallen van SCAD treedt op tijdens de zwangerschap of kort na de bevalling.
  • Fibromusculaire dysplasie (FMD), een ziekte die een abnormale celontwikkeling in de slagaderwand veroorzaakt. Bij fibromusculaire dysplasie kunnen slagaders smal worden of scheuren.
  • Extreme inspanning.
  • Onderliggende ontstekingsziekte van de bloedvaten, zoals systemische lupus erythematodes (SLE), een auto-immuunziekte,
  • Bindweefselziekte zoals het syndroom van Marfan, een aandoening waarbij het lichaam bindweefsel niet goed aanmaakt, en het syndroom van Ehlers-Danlos, bestaande uit uit een groep genetische afwijkingen van bindweefsel (collageen)
  • Zeer hoge bloeddruk.
  • Cocaïnegebruik, waardoor er een ernstig vaatspasme kan ontstaan.
  • Vaatontsteking (vasculitis).
  • Een medische ingreep aan de kransslagaders.

Beschrijving

De exacte oorzaak van SCAD is anno 2023 zoals gezegd niet helemaal duidelijk. Maar er is een sterk verband tussen SCAD en fibromusculaire dysplasie, een zeldzame aandoening die wordt gekenmerkt door vernauwing en vergroting van middelgrote slagaders door het hele lichaam, vooral die naar de nieren, nek en hoofd. Ongeveer 70% tot 80% van de mensen bij wie SCAD is vastgesteld, heeft een soort vasculaire afwijking in de bloedvaten buiten het hart. De meeste hebben fibromusculaire dysplasie, maar sommige hebben zeldzame genetische aandoeningen die het bindweefsel aantasten.

Ten minste een derde van de mensen met SCAD heeft een voorgeschiedenis van depressie of angst. En tweederde van de getroffenen herinnert zich ernstige fysieke of emotionele stress vóórdat ze getroffen werden door slagaderdissectie. Ze hadden bijvoorbeeld te kampen met een sterfgeval in het gezin, verlies van werk, een buitenechtelijke affaire van hun echtgenoot, een auto-ongeluk of een ernstige ziekte van een kind. Het is bekend dat overmatige stress bijdraagt ​​aan alle soorten hartaandoeningen.

Onderzoek en diagnose

Onderzoeken die worden gebruikt om SCAD te diagnosticeren, zijn vergelijkbaar met die welke worden gebruikt om andere soorten hartaanvallen te onderzoeken.

Hartkatheterisatie (coronair angiogram)

Tijdens een coronair angiogram wordt er een speciale kleurstof in je bloedvaten gespoten, zodat deze in beeld kunnen worden gebracht. Om de kleurstof in je slagaders te krijgen, brengen artsen een lange, dunne buis (katheter) in een slagader aan, meestal in je been of arm, en transporteren de buis vervolgens naar de slagaders in je hart.

Zodra de kleurstof is vrijgegeven, worden er röntgenfoto’s gemaakt van de slagaders. De röntgenfoto’s kunnen afwijkingen in een slagader vertonen die SCAD kan helpen bevestigen. Een coronair angiogram kan ook aantonen of de slagaders in het hart (kransslagaders) abnormaal en verdraaid zijn (kronkelige slagaders).

Intravasculaire echografie (IVE)

Tijdens hartkatheterisatie kan een speciale beeldvormende katheter in je bloedvaten worden gebracht om afbeeldingen te maken met behulp van geluidsgolven (echografie). Dit kan worden uitgevoerd naast coronaire angiografie teneinde SCAD te bevestigen en de juiste behandeling te bepalen.

Intravasculaire optische coherentietomografie

Dit is een op infrarood licht gebaseerde techniek die slagaders met een resolutie van 10-20 μm kan weergeven. Dit onderzoek kan uitgeveord worden na coronaire angiografie. De afbeeldingen kunnen afwijkingen in een slagader tonen die kunnen helpen de diagnose te bevestigen en informatie te verzamelen om de juiste behandeling in te zetten.

Coronaire CT-scan of coronaire CT-angiografie

Dit is een CT-onderzoek (computertomografie) waarbij cardiologen het hart of een deel ervan in beeld brengen op de computer teneinde vernauwingen en afwijkingen van de kransslagaders op te sporen. Het onderzoek gebeurt met behulp van contrastvloeistof en röntgenstralen.

Behandeling van een spontane dissectie van de kransslagader

De behandeling van SCAD hangt af van de symptomen en de ernst van de ziekte, variërend van pijn op de borst tot een hartaanval. SCAD is een zeldzame aandoening en een hartaanval die wordt veroorzaakt door SCAD is geen typische hartaanval. Om deze redenen is het belangrijk dat iemand met SCAD wordt behandeld door een arts die ervaring heeft met het diagnosticeren en behandelen van deze ziekte. De behandeling kan een van de volgende of een combinatie omvatten:

  • De dissectie laten genezen.
  • Bloedverdunners voorschrijven (zoals warfarine) om het risico op bloedstolsels te verminderen.
  • Andere medicijnen zoals bètablokkers, vooral bij personen met instabiele angina pectoris.
  • Het plaatsen van een stent in de getroffen kransslagader. De stent voorkomt dat het bloedvat weer terugveert na de behandeling.
  • Een bypass- of omleidingsoperatie: een behandeling bij vernauwingen in de kransslagaders van het hart waarbij er een omleiding (bypass) gemaakt wordt langs de vernauwing.

Zelfzorg

Zelfzorg bij een SCAD kan bestaan uit het volgen van een gezonde leefstijl, zoals het eten van een gevarieerde en gezonde voeding, regelmatig bewegen en (indien van toepassing) het stoppen met roken. Het is ook belangrijk om stress te verminderen en voldoende rust te nemen. Als je medicijnen gebruikt, is het belangrijk om deze volgens de voorschriften van je behandelend arts te gebruiken. Het is ook van belang dat je regelmatig door je arts wordt gezien, zodat je toestand gemonitord kan worden.

Revalidatie

Hartrevalidatie voor SCAD

In het Vancouver General Hospital, een medische instelling in Vancouver, British Columbia te Canada, is er tussen 2011 – 2015 een speciaal revalidatieprogramma ontwikkeld voor patiënten met een SCAD. Uit onderzoek blijkt dat het hartrevalidatieprogramma veilig is. Het verbetert conditie, de pijn op de borst en het psychosociaal welbevinden van de deelnemers.1Chou AY, Prakash R, Rajala J, Birnie T, Isserow S, Taylor CM, Ignaszewski A, Chan S, Starovoytov A, Saw J. The First Dedicated Cardiac Rehabilitation Program for Patients With Spontaneous Coronary Artery Dissection: Description and Initial Results. Can J Cardiol. 2016 Apr;32(4):554-60. doi: 10.1016/j.cjca.2016.01.009. Epub 2016 Jan 18. PMID: 26923234.

Dit programma bestaat uit een multidisciplinaire aanpak, waaronder revalidatie bij inspanning, psychosociale counseling, voorlichting over voeding en hart- en vaatziekten en ondersteuning van leeftijdsgenoten. Wekelijks werden bewegings- en educatieve lessen gepland met een gerichte deelname van 6 maanden. Psychosociale counseling, mindful living-sessies, evaluaties van maatschappelijk werkers en psychiaters, en ondersteuning door leeftijdsgenoten werden aangeboden.2Chou AY, Prakash R, Rajala J, Birnie T, Isserow S, Taylor CM, Ignaszewski A, Chan S, Starovoytov A, Saw J. The First Dedicated Cardiac Rehabilitation Program for Patients With Spontaneous Coronary Artery Dissection: Description and Initial Results. Can J Cardiol. 2016 Apr;32(4):554-60. doi: 10.1016/j.cjca.2016.01.009. Epub 2016 Jan 18. PMID: 26923234.

SCAD-patiënten zullen ook in Nederland worden doorverwezen en aangemoedigd om deel te nemen aan een hartrevalidatieprogramma ten behoeve van hun herstel. Je krijgt onder meer oefeningen die je helpen om het vertrouwen in je lichaam terug te krijgen.

Geestelijke gezondheid

De psychische impact van SCAD kan enorm zijn. Je kan last krijgen van angst, depressie of posttraumatische stressstoornis (PTSS). PTSS is een psychische aandoening die kan ontstaan na het meemaken van schokkende, traumatische ervaringen. Leren leven met SCAD en het hele revalidatieproces is vaan geen sinecure. Hierbij kan het belangrijk zijn om ondersteuning te krijgen bij het omgaan met stress, verdriet en andere emotionele problemen. Dit kan door middel van gesprekken met een maatschappelijk werker of psycholoog, mindfulness, ontspanningstechnieken en het bijhouden van een dagboek.

Ondersteuning van lotgenoten

Ondersteuning van lotgenoten draagt bij aan het herstel. Het kan prettig voor je zijn om steun te vinden bij mensen die hetzelfde hebben meegemaakt als jou. Door contact met lotgenoten kun je je ervaringen delen en vragen stellen aan anderen. Dat kan in een fysieke lotgenotengroep of online.

Complicaties

Een van de mogelijke complicaties van een SCAD is hartfalen. Dit kan leiden tot symptomen zoals kortademigheid, vermoeidheid en oedeem. Andere complicaties van SCAD kunnen zijn een herhaling van de SCAD en aritmieën (hartritmestoornis). Ook kan er een hartinfarct ontstaan. Bij een SCAD raken verschillende lagen vaatwand los van elkaar en daardoor kan er een bloedvat afgesloten raken en een hartinfarct ontstaan.

Er bestaat dus de mogelijkheid van een tweede dissectie. Een tweede dissectie komt bij tot 17 procent van de mensen voor na de eerste dissectie. Mensen met instabiele angina pectoris hebben een hoger risico dat dit gebeurt. Als de arts van mening is dat je een hoog risico loopt op een nieuwe dissectie, dan kan je enkele dagen ter observatie in het ziekenhuis worden gehouden, maar een tweede dissectie kan ook maanden of jaren later plaatsvinden. Dit is niet te voorspellen en helaas ook niet te voorkomen.

Prognose en herstel

Overlevingskansen

Over het algemeen zijn de overlevingskansen goed bij personen die de eerste gebeurtenis overleven: angina pectoris of een hartaanval. De meeste mensen die SCAD ervaren, herstellen volledig als hun toestand snel wordt gediagnosticeerd en correct wordt behandeld. SCAD is een zeldzame ziekte en er is anno 2023 nog niet veel informatie over. Artsen en wetenschappers hebben niet genoeg gegevens om de vooruitzichten en prognose op lange termijn te kennen.

Herhaling (recidief)

SCAD is anno 2023 nog weinig onderzocht, maar het is al wel duidelijk, dat de kans op recidief (herhaling) zeer reëel is, ondanks de gebruikelijke medicatie die je na een hartinfarct krijgt. De kans op op herhaling wordt geschat op meer dan 10% en het gebruik van bètablokkers lijkt beschermend te zijn.3Saw J, Humphries K, Aymong E, et al. Spontaneous Coronary Artery Dissection. J Am Coll Cardiol. 2017 Aug, 70 (9) 1148–1158. https://doi.org/10.1016/j.jacc.2017.06.053

Pijn op de borst na SCAD

Terugkerende pijn op de borst komt zeer vaak voor na SCAD. Een heropname in het ziekenhuis voor pijn op de borst na SCAD is ook heel gebruikelijk.

De oorzaak van deze pijn na SCAD wordt anno 2023 nog niet volledig begrepen. Het heeft mogelijk te maken met een periode van coronaire vasculaire hyperreactiviteit. Het kan ook te maken hebben met genezingsprocessen die volgen op SCAD.

Hoe dan ook, het is belangrijk dat SCAD-patiënten begrijpen dat de meeste terugkerende pijn op de borst geen teken met een hoog risico lijkt te zijn en dat bij de meeste patiënten deze symptomen in de loop van de tijd zullen verbeteren, hoewel dit 18 maanden tot twee jaar kan duren.

Bepalen hoe te reageren op een episode van pijn op de borst na SCAD kan voor de arts een heuse uitdaging zijn. Gezien het risico op recidief zal de arts vaak een ECG (hartfilmpje) laten maken en bloedonderzoek om het gehalte troponine te bepalen. Dit is een zeer specifieke marker voor schade aan de hartspier. Pijn op de borst is echter vaak heel anders dan de klachten van een SCAD, het is zelfbeperkend en ‘atypisch’ doordat er geen duidelijke aanleiding is zoals inspanning.

Na verloop van tijd kun je vaak steeds beter bepalen welke pijnen conservatief kunnen worden behandeld en die welke waarvoor verdere beoordeling of opname nodig is. Bij sommige patiënten is de pijn cyclisch en treedt het meestal (bij vrouwen) voor de menstruatie op. Deze cyclische klachten lijken te reageren op anticonceptie op basis van lage doses progesteron. Voor degenen die niet-cyclische spasmen-achtige pijn krijgen, kunnen vaatverwijdende behandelingen soelaas bieden. Vaatverwijders zorgen ervoor dat het bloed beter door de vaten naar het hart stroomt.

Preventie

Artsen weten anno 2023 nog niet hoe ze SCAD kunnen voorkomen en zeggen dat advies op maat vaak nodig is. Bij sommige mensen kan SCAD opnieuw optreden. Dus om stress op het hart te voorkomen, kan geadviseerd worden om dagelijks aspirine te nemen en om zwangerschap of hormoontherapie te vermijden. Je kunt ook het advies krijgen om sporten met hoge impact en hoge intensiteit en zwaar tillen die spanning veroorzaken, zoals bodybuilding, tuin omspitten of sneeuwscheppen, te vermijden.

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over SCAD. Of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.