Last Updated on 13 maart 2024 by M.G. Sulman
Mpox (voorheen: monkeypox) is een virale zoönose. Een zoönose is een infectieziekte die van dier op mens kan overgaan. Viraal betekent dat het door een virus wordt veroorzaakt. Mpox wordt veroorzaakt door het mpox-virus (apenpokkenvirus). Deze virusinfectie kenmerkt zich door symptomen die vergelijkbaar zijn met die bij pokkenpatiënten, dat door een wereldwijd inentingsprogramma sinds eind jaren ’70 van de vorige eeuw is uitgeroeid. De belangrijkste symptomen van een besmetting met het mpox-virus zijn koorts, huiduitslag en gezwollen lymfeklieren. Deze virale infectieziekte staat in het Nederlands bekend als ‘apenpokken’. Deze infectieziekte komt voor in de tropische regenwouden van Centraal- en West-Afrika. Af en toe wordt het naar andere gebieden geëxporteerd. In mei 2022 werd in Engeland een besmetting met het monkeypoxvirus ontdekt. De patiënt had de infectie volgens de Britse gezondheidsdienst UKHSA opgelopen in West-Afrika. Apenpokken zijn in mei 2022 ook in Duitsland, België en Frankrijk vastgesteld. Er is volgens het RIVM een geregistreerd antiviraal middel tegen pokken en mpox in Europa.
Wat is mpox?
Mpox is een infectieziekte die wordt veroorzaakt door het mpox-virus dat bij bepaalde dieren en mensen kan voorkomen. Het begint met symptomen als koorts, hoofdpijn, spierpijn, gezwollen lymfeklieren en vermoeidheid. Dit wordt gevolgd door uitslag met blaasjes en korstvorming. De duur van de symptomen is meestal twee tot vier weken.
Naamgeving
De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) gebruikt vanaf eind november 2022 een andere naam om apenpokken, oftewel monkeypox, mee aan te duiden. De WHO spreekt thans van ‘mpox’. De organisatie kreeg na de uitbraak in 2022 verschillende klachten dat het woord monkeypox stigmatiserend en discriminerend zou zijn. De meeste besmettingsgevallen zijn mannen die seks hebben gehad met mannen, meldde de WHO eerder in 2022. De term monkeypox legt volgens tegenstanders een negatief stigma op deze groep.
Incubatietijd
De incubatietijd (tijd van infectie tot symptomen) voor mpox is gewoonlijk 7-14 dagen, maar kan variëren van 5-21 dagen.
Synoniemen
Monkeypox staat in het Nederlands bekend als ‘apenpokken’. Vanaf november 2022 wordt het ‘mpox’ genoemd.
Oorzaak van appenpokken
Mpox wordt veroorzaakt door het monkeypoxvirus of apenpokkenvirus. Deze behoort tot het geslacht Orthopox virus. Hiertoe behoren bijvoorbeeld ook pokken of variola (zie onderstaande afbeelding).
Overdracht en besmetting
Van dier op mens
Mpox wordt verspreid wanneer je in contact komt met een dier of een persoon die besmet is met het virus. Overdracht van dier op mens vindt plaats via een beschadigde huid, zoals door beten of krassen, of door direct contact met het bloed, lichaamsvloeistoffen of pokkenlaesies van een geïnfecteerd dier. Monkeypox wordt overigens niet verspreid door apen, maar vermoedelijk door Afrikaanse knaagdieren zoals eekhoorns en ratten.
Van mens op mens
Mpox kan zich ook van persoon tot persoon verspreiden, maar dat komt minder vaak voor. Verspreiding van persoon tot persoon vindt plaats wanneer je in contact komt met virusdeeltjes van een andere persoon.
Het wordt overgebracht door intiem contact, zoals zoenen, vrijen en seks, met iemand die besmet is. Het virus kan binnendringen via de slijmvliezen en kleine wondjes/scheurtjes in de huid.
Mogelijk kan het virus zich ook verspreiden via druppels uit blaasjes of uit de mond-keelholte, hoewel deze kans momenteel als laag wordt ingeschat. Wanneer een besmette persoon hoest of niest, kan het virus worden overgedragen via druppeltjes in de lucht. Het vereist langdurig face-to-face contact met een besmet persoon, maar je kunt deze kleine druppeltjes dan van iemand anders inademen of ze in je ogen of neus krijgen. Deze kleine druppeltjes (≤ 5 µm) staan bekend als ‘aerosolen’ . Ze zijn afkomstig van de luchtwegen van een besmette persoon, waarbij de virusdeeltjes in staat zijn een andere persoon te besmetten. Je kunt het ook rechtstreeks krijgen door de laesies van een geïnfecteerde persoon aan te raken.
Van materiaal naar mens
Je kunt apenpokken soms ook krijgen door direct of indirect in contact te komen met materialen die besmet zijn met het virus. Deze spullen kunnen kleding, beddengoed en ander linnengoed zijn dat wordt gebruikt door een besmet persoon of dier.
Risicogroepen
Iedereen kan mpox krijgen. Het virus komt voor in alle leeftijdscategorieën. De meeste besmettingen zijn tot nu toe gevonden bij mannen die seks hebben met mannen (MSM). Het grootste risico op besmetting hebben mannen die vaak seks hebben en meerdere partners hebben.1RIVM. Mpox (apenpokken). https://www.rivm.nl/monkeypox-apenpokken (ingezien op 27-7-2022)
Twee varianten
Er zijn twee soorten apenpokkenvarianten. De Congo-stam is de meest ernstige. Het heet een sterftecijfer van maar liefst 10%. De tweede, de zogeheten West-Afrikaanse stam van het apenpokkenvirus, heeft een sterftecijfer van één procent. De Congo-stam is niet alleen ziekmakend, maar ook vrij besmettelijk. De West-Afrikaanse stam is wat minder ziekmakend en besmettelijk.
Vóórkomen
Apenpokken komt vooral voor in Centraal- en West-Afrika. Het werd voor het eerst geïdentificeerd in 1958 bij laboratoriumapen. Vandaar de oorspronkelijk benaming monkeypox of apenpokken. De eerste gevallen bij mensen werden gevonden in 1970 in de Democratische Republiek Congo.
Symptomen van mpox
Bij mensen zijn de symptomen van apenpokken vergelijkbaar met die van pokken, alhoewel het milder verloopt..
Eerste symptomen
Mpox vangt aan met koorts, hoofdpijn, spierpijn en moeheid of uitputting. Het belangrijkste verschil tussen de symptomen van pokken en apenpokken is dat apenpokken ervoor zorgen dat de lymfeklieren opzwellen (lymfadenopathie), terwijl pokken dat niet doet.
De ziekte begint met:
Latere klachten
Binnen 1 tot 3 dagen (soms langer) na het verschijnen van koorts ontwikkel je huiduitslag, vaak beginnend in het gezicht en vervolgens uitbreidend naar andere delen van het lichaam. Binnen 2 dagen ontstaan er blaasjes en gemiddeld na 7 dagen pustels. De pustels zijn rond, gespannen en diep. Na 8 of 9 dagen na de uitslag ontstaan er korsten. Dit gebeurt doordat de blaasjes indrogen. Deze korstjes vallen na 2-3 weken van de huid af.
De ziekte duurt meestal 2 tot 4 weken.
Complicaties
In Afrika is aangetoond dat apenpokken de dood veroorzaken bij maar liefst 1 op de 10 personen die de ziekte oplopen.
Onderzoek en diagnose
Omdat apenpokken zo zeldzaam zijn, kan de arts de uitslag aanzien voor mazelen, waterpokken of zelfs pokken. Gezwollen lymfeklieren onderscheiden apenpokken echter van andere pokken.
Om apenpokken te diagnosticeren, neemt de arts een weefselmonster dat vervolgens onder een microscoop wordt bekeken. Mogelijk volgt bloedonderzoek om te controleren op het apenpokkenvirus of op antilichamen die je immuunsysteem ertegen aanmaakt.
Behandeling van mpox
Er is anno 2024 geen specifieke behandeling voor mpox. Het pokkenvaccin kan in de eerste dagen na mogelijke besmetting gebruikt worden. Dit staat bekend als ‘post-expositie profylaxe’. Wanneer de symptomen levensbedreigend zijn, start de arts met cidofovir, een antiviraal medicijn. Dit is een geregistreerd antiviraal middel tegen pokken en mpox in Europa. Daarnaast kan alleen symptomatische en ondersteunende therapie worden gegeven, waarbij het voorkomen van bacteriële superinfecties belangrijk is.
Vaccinatie tegen pokken blijkt voor ongeveer 85 procent effectief te zijn in het voorkomen van de ziekte.
Prognose
Mpox duurt normaal gesproken ongeveer twee tot vier weken voordat het over is. Als je wordt blootgesteld aan mpox, zal de arts je gedurende zeker 21 dagen controleren.
Mpox is milder dan pokken, maar het kan nog steeds dodelijk zijn. Mpox veroorzaakt de dood in 1 tot maximaal 10% van de gevallen, afhankelijk van de variant (zie boven).
Preventie
Preventieve maatregelen
Er zijn een aantal maatregelen die genomen kunnen worden om infectie met het mpox-virus te voorkomen:
- Vermijd contact met dieren die het virus kunnen bevatten, vermoedelijk Afrikaanse knaagdieren zoals eekhoorns en ratten.
- Vermijd contact met materialen, zoals beddengoed, dat in contact is geweest met een ziek dier of een ziek persoon.
- Isoleer geïnfecteerde patiënten van anderen die een risico lopen op infectie.
- Pas goede handhygiëne toe na contact met besmette dieren of mensen.
- Gebruik persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM) bij de zorg voor patiënten.
- Als er een vermoeden is van besmetting bij jezelf of bij een ander, dan is het belangrijk om geen intiem contact of seks te hebben. Ook niet met een condoom.
Vaccin
JYNNEOS™ (ook bekend als Imvamune of Imvanex) is een vaccin met levend verzwakt virus voor de preventie van apenpokken.
Video over het apenpokkenvirus
Ab Osterhaus maakt zich zorgen over het in Europa oprukkende apenpokkenvirus
Het apenpokkenvirus rukt op in Europa, maar we weten niet waarom. Viroloog Ab Osterhaus maakt zich zorgen: “Het lijkt heel erg op het mensenpokkenvirus. Het probleem is dat we mensen niet meer vaccineren tegen pokken. Dat betekent dat we een niche gecreëerd hebben.”
Over de verspreiding van het virus in Nederland en Europa
Het apenpokkenvirus is op 20 mei 2022 voor het eerst in Nederland vastgesteld bij een persoon, meldt het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) We zien dat de ziekte zich in de loop van 2022 verspreidde in Europa en andere gebieden waar de ziekte van oorsprong niet voorkomt. In oktober 2022 meldden diverse media dat de monkeypox-uitbraak grotendeels voorbij is. Toch bleef het voor de risicogroepen nog steeds van belang om de vaccinaties tegen monkeypox te halen. Daarom bleef GGD Amsterdam tot 23 december 2022 doorgaan met vaccineren.
Reacties en ervaringen
Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over het apenpokkenvirus, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.
