Filariasis ontward: Wat als een mug je lymfe aanvalt?

Last Updated on 4 juli 2025 by M.G. Sulman

Een ziekte die klinkt als een hoofdstuk uit een tropisch reisdagboek, maar in werkelijkheid miljoenen levens ontwricht: filariasis. Deze parasitaire aandoening – overgebracht door nietsvermoedende muggen – is een van de meest onderschatte infecties wereldwijd. Vaak begint het stilletjes, met nauwelijks klachten, terwijl microscopische wormen zich in alle rust nestelen in je lymfesysteem. Pas jaren later komen de gevolgen bovendrijven: gezwollen ledematen, misvormingen, pijn en sociale uitsluiting. In deze uitgebreide gids duiken we in de wereld van filariasis: wat het is, hoe je het oploopt, wat de symptomen zijn, hoe het behandeld wordt en – misschien wel het belangrijkst – hoe je het voorkomt. Met verrassende feiten, heldere uitleg en praktische tips voor reizigers én zorgverleners. Want achter elke mug kan een verhaal schuilgaan dat je liever niet zelf beleeft.

Wat is filariasis eigenlijk?

Stel je voor: je loopt door een tropisch gebied, het is zwoel, de zon zakt weg achter de palmbomen… en prik! – daar is-ie. Een mug. Geen bijzonder exemplaar, gewoon zo’n kleintje waar je normaal je schouders over ophaalt. Maar deze? Die draagt een onzichtbare verstekeling met zich mee: een filaria-larve, een microscopisch wormpje dat zijn zinnen heeft gezet op jouw lymfestelsel.

Filariasis is een parasitaire infectie die wordt veroorzaakt door draadvormige wormen (filariae) die zich nestelen in je lymfevaten. En dat is precies zo vervelend als het klinkt: je lymfestelsel is namelijk het afvoersysteem van je lichaam. Het helpt om vocht, afvalstoffen en afweerstoffen door je lichaam te pompen. Als dat systeem verstopt raakt, krijg je niet alleen zwellingen of ontstekingen – je kunt ook te maken krijgen met elephantiasis, een aandoening waarbij lichaamsdelen grotesk opzwellen.

En nu komt het: je kunt jarenlang besmet zijn zonder het te weten. Geen koorts, geen jeuk, geen verdikking. Ondertussen doen de wormpjes rustig hun werk. Ze vermenigvuldigen zich, leggen larven af (de zogenaamde microfilariae) en zwemmen vrolijk rond in je bloedbaan – vooral ’s nachts. Geen horrorfilm, maar werkelijkheid voor miljoenen mensen.

Het woord filariasis klinkt misschien als een ziekte uit een ver verleden, maar niets is minder waar. In landen als India, Congo, Indonesië en Haïti is het nog steeds dagelijkse realiteit. Gelukkig is er hoop: met de juiste medicijnen én massale preventiecampagnes is filariasis een ziekte die we kunnen verslaan. Maar dan moeten we het wel eerst zien – en erkennen.

Hoe word je besmet?

Eén beet, één kans

Het begint allemaal met een mug. Niet de soort die je ‘s nachts wakker houdt met gezoem, maar eentje die zijn werk stilletjes doet. Tijdens het steken zuigt hij bloed op én laat hij tegelijk kleine larven achter in je huid. Die larven zijn van een parasitaire worm – een filaria – en ze zijn zo klein dat je ze met het blote oog niet kunt zien. Je voelt er niets van. Geen steek, geen bult, geen waarschuwing. Maar intussen is je lichaam wel geïnfecteerd.

De stille migratie

Na de beet trekken de larven via je bloedvaten langzaam het lymfestelsel in. Daar groeien ze uit tot volwassen wormen, soms wel 10 centimeter lang (!). Ze gaan meestal in duo’s – een vrouwtje en een mannetje – en nestelen zich bijvoorbeeld in de lymfebanen van je liezen, oksels of rond je geslachtsdelen. Daarna begint de echte ellende: ze planten zich voort en de larven (microfilariae) verspreiden zich via je bloed door je hele lichaam.

Waarom muggen de schuld zijn

Niet zomaar elke mug is een boosdoener. Het zijn vooral Culex-, Anopheles-, Aedes- en Mansonia-muggen die deze parasiet verspreiden. En net als bij malaria hangt het risico samen met leefomgeving, klimaat, hygiëne en de aanwezigheid van stilstaand water. Daarom komt filariasis bijna uitsluitend voor in tropische en subtropische gebieden.

Waarom ’s nachts bloed prikken?

Opmerkelijk feitje: de microfilariae bewegen zich vooral door het bloed tijdens de nachtelijke uren. Waarom? Omdat dat ook het moment is waarop de muggen het actiefst zijn. De parasiet heeft zich dus aangepast aan het ritme van zijn gastheer én de mug. Daarom worden bloedtesten vaak ’s avonds of ’s nachts afgenomen: alleen dan zijn de larven goed zichtbaar onder de microscoop.

De symptomen van filariasis

De sluipende start

In het begin? Vaak helemaal niets. Dat maakt filariasis zo verraderlijk. De parasieten kunnen jarenlang stilletjes hun gang gaan, zonder dat je ook maar iets merkt. Ondertussen richten ze wél schade aan in je lymfestelsel. En als je dan eindelijk iets voelt, is het kwaad meestal al geschied.

Vroege signalen

Toch zijn er subtiele aanwijzingen dat er iets niet klopt. In het vroege stadium kun je last krijgen van:

• Lichte koorts die af en toe oplaait

• Gezwollen lymfeklieren, vaak in liezen of oksels

• Vermoeidheid of een algemeen ziek gevoel

• Pijnlijke ontstekingen in ledematen of borsten

Soms lijkt het op een gewone ontsteking, een allergie of een virusje. Maar schijn bedriegt.

Het echte werk: lymfoedeem en elephantiasis

Als de wormen lang genoeg blijven zitten, raken de lymfebanen chronisch beschadigd. Dan ontstaat lymfoedeem: een abnormale vochtophoping in armen, benen of geslachtsdelen. Dit kan leiden tot:

• Opgezwollen ledematen die zwaar en pijnlijk aanvoelen

• Harde, verhitte huid die gespannen staat

• Secundaire infecties zoals wondroos of schimmels

• Elephantiasis: extreem vergrote lichaamsdelen met verdikte huid, meestal benen of scrotum

Deze vorm is het meest zichtbaar – en meest stigmatiserend. In sommige culturen leidt het tot uitsluiting, schaamte en zelfs werkloosheid.

Tussen parasiet en psyche

Wat je zelden hoort, maar veel voorkomt: de psychische belasting. Mensen met chronische filariasis kampen vaak met depressieve gevoelens, onzekerheid en sociaal isolement. Niet gek als je been het formaat van een boomstam heeft of je geslachtsdeel niet meer in je kleding past.

Behandeling: wormen te lijf

Geen huis-tuin-en-keukenaanpak

Filariasis is geen griepje dat je uitzit met een kop thee en een dekentje. De parasiet leeft diep in je lymfesysteem – en blijft daar ook, tenzij je het gerichte medische munitie geeft. Het doel: de volwassen wormen en hun nakomelingen doden, en schade aan het lymfesysteem beperken.

Medicatie op maat

De behandeling hangt af van waar je bent, welk type filaria je hebt, en hoe ver de infectie gevorderd is. De meest gebruikte medicijnen zijn:

• Diethylcarbamazine (DEC) – doodt zowel volwassen wormen als larven

• Ivermectine – vooral effectief tegen microfilariae

• Albendazol – vaak in combinatie met bovenstaande middelen

In veel gevallen krijg je een combinatiekuur, meerdere keren per jaar. Let op: bij het doden van de parasieten kunnen tijdelijke klachten ontstaan, zoals koorts, hoofdpijn en huiduitslag – een reactie op de afbraakproducten van de wormen.

Massabehandeling: hele dorpen tegelijk

In gebieden waar filariasis endemisch is, worden complete gemeenschappen preventief behandeld. Elk jaar, soms wel 5 jaar lang. Dit heet Mass Drug Administration (MDA) – een campagne van de WHO. Waarom? Omdat de meeste geïnfecteerden geen symptomen hebben, maar wél de parasiet kunnen doorgeven via muggen.

Behandeling van lymfoedeem

Is het lymfestelsel al beschadigd? Dan gaat de behandeling verder dan alleen pillen:

• Manuele lymfedrainage (een soort zachte massage)

• Compressiekousen of zwachtels

• Huidverzorging en wondpreventie

• Operaties bij ernstige elephantiasis (bijv. scrotumreductie)

Belangrijk: hoe eerder je erbij bent, hoe meer je blijvende schade voorkomt.

Wachten is geen optie

Zodra er symptomen zijn, is het vaak al laat. Daarom: verdenking = behandelen. Zelfs als je in Nederland woont en alleen maar een reis naar India of Congo hebt gemaakt. Een simpele bloedtest kan levenslange schade voorkomen.

Waarom komt filariasis (nog steeds) voor?

Een vergeten ziekte

In Nederland hoor je er zelden over. In Afrika, Azië en delen van Zuid-Amerika is filariasis dagelijkse realiteit. En dat terwijl we weten hoe het werkt, hoe het zich verspreidt én hoe we het kunnen behandelen. Waarom dan toch miljoenen besmettingen per jaar? Het korte antwoord: armoede, muggen en verwaarlozing.

De rol van armoede

Filariasis gedijt op plekken waar armoede de norm is:

• Gebieden zonder goede riolering

• Wijken waar stilstaand water overal ligt

• Dorpen waar mensen geen geld hebben voor muggennetten

• Regio’s zonder toegang tot medicijnen of gezondheidszorg

De parasiet houdt van chaos. En laat dat nou net zijn waar veel gezondheidszorgsystemen het laten afweten.

Klimaat en verspreiding

Warme, vochtige gebieden zijn een paradijs voor muggen. In combinatie met slechte infrastructuur (denk: open goten, geen afvalverwerking, lekkende septic tanks) krijgen deze parasietendragers vrij spel. En dankzij klimaatverandering worden de leefgebieden van deze muggen steeds groter.

Sommige onderzoekers waarschuwen zelfs dat filariasis ooit richting Zuid-Europa kan trekken, als bepaalde muggensoorten zich daar permanent vestigen.

Geen media, geen geld

Omdat filariasis zelden dodelijk is – en vooral voorkomt in arme gebieden – krijgt het weinig aandacht van de media én van donoren. Geen headlines, geen campagnes, geen sponsorloop. En dat terwijl de impact op levens enorm is: mensen raken arbeidsongeschikt, sociaal geïsoleerd en psychisch uitgeput.

Een ziekte van ongelijkheid

Je kunt het gerust een ziekte van de ongelijkheid noemen. Wie geld heeft, goede schoenen draagt, airco in huis heeft en toegang tot artsen, loopt vrijwel geen risico. Wie op blote voeten naar de waterput loopt, onder een rieten dak slaapt en afhankelijk is van lokale kruidenvrouwtjes – die staat er alleen voor.

Minder bekende feiten over filariasis

De parasiet leeft stiekem tot wel 8 jaar in je lichaam

Ja, echt. Filaria-wormen kunnen jarenlang rustig in je lymfevaten wonen zonder enige overlast te veroorzaken. Ze zijn als huurders die nooit de huur betalen, maar pas na jaren het hele huis laten instorten.

Er zijn meerdere soorten filaria-wormen

De drie hoofdrolspelers zijn:

• Wuchereria bancrofti – veroorzaakt 90% van de gevallen

• Brugia malayi – komt voor in Zuidoost-Azië

• Brugia timori – zeldzaam, vooral op Oost-Timor

Elke soort heeft zijn eigen voorkeur voor lichaamsdelen én voor muggen.

De larven hebben een nachtritme

De microfilariae in je bloed zijn ‘s nachts actiever. Niet omdat ze gezellig een feestje bouwen, maar omdat de muggen dan het meest prikken. Dit slimme aanpassingsgedrag vergroot de kans dat ze weer doorgegeven worden.

Eén persoon kan miljoenen larven bij zich dragen

Sommige mensen lopen rond met meer dan 10 miljoen microfilariae per milliliter bloed – zonder dat ze het weten. Deze mensen zijn de ‘superverspreiders’ van filariasis.

De diagnose gebeurt vaak pas na jaren

Omdat de ziekte lang zonder klachten blijft, wordt filariasis meestal pas gediagnosticeerd als de schade al zichtbaar is. En dat maakt behandeling lastig – je loopt dan vaak al achter de feiten aan.

De muggen dragen niet de ziekte, maar de larven

Let op: de mug zelf is niet ‘ziek’. Hij is slechts een taxi. De larven groeien niet in de mug, maar wachten geduldig op de volgende prik om een nieuw lichaam binnen te glijden. En zo blijft het kringetje rond.

Filariasis is te genezen, maar niet de schade

Medicatie kan de wormen doden, maar niet de littekens in je lymfestelsel. Een opgezwollen been, een verdikte balzak of een misvormde arm? Dat blijft – tenzij je chirurgie of intensieve therapie ondergaat.

Preventie kost 10 cent per persoon per jaar

Massale medicatiecampagnes kosten slechts een paar dubbeltjes per persoon. Toch zijn er landen waar dit niet wordt gedaan, door logistieke problemen of gebrek aan prioriteit.

Hoe kun je het voorkomen?

Voorkomen is écht beter dan genezen

Filariasis is het schoolvoorbeeld van een ziekte die je liever nooit krijgt. Niet alleen omdat de wormen moeilijk weg te krijgen zijn, maar ook omdat de schade blijvend kan zijn. Gelukkig zijn er manieren om besmetting voor te blijven – en ze zijn simpeler dan je denkt.

Bescherm jezelf tegen muggen

Dit is je eerste verdedigingslinie. En nee, dat hoeft niet hypermodern of duur te zijn:

• Slaap onder een geïmpregneerd muskietennet – het liefst met een fijnmazige structuur

• Gebruik DEET of andere mugwerende middelen, vooral ‘s avonds en ‘s nachts

• Draag bedekkende kleding in risicogebieden

• Blijf uit de buurt van stilstaand water waar muggen zich voortplanten

Reis je naar een tropisch gebied? Check dan van tevoren of er filariasis voorkomt, en wat de aanbevolen voorzorgsmaatregelen zijn.

Massale medicatieprogramma’s

In meer dan 50 landen worden inwoners jaarlijks behandeld met medicijnen zoals ivermectine en albendazol. Dit gebeurt vaak:

• Dorp voor dorp, via mobiele klinieken

• Dezelfde dag, voor iedereen

• Zonder symptomen, puur als preventie

Het doel: de keten van besmetting doorbreken, en de parasiet uitroeien voordat hij schade aanricht.

Educatie en bewustwording

In veel gebieden weten mensen simpelweg niet dat ze besmet zijn – of wat filariasis überhaupt is. Voorlichting via lokale radio, scholen en kerken maakt een wereld van verschil. Want wie snapt hoe de ziekte werkt, beschermt zichzelf én zijn buren.

Structurele aanpak

Uiteindelijk is preventie meer dan medicijnen en muggenspray. Het vraagt ook om:

• Betere riolering

• Afvalbeheer

• Toegang tot schoon water

• Toegankelijke gezondheidszorg

Oftewel: een wereld waarin mensen geen filariasis krijgen, is een wereld waarin mensen goed kunnen leven.

Veelgestelde vragen over filariasis

Wat is filariasis precies?

Filariasis is een parasitaire infectie die je oploopt via de beet van een mug. De boosdoener? Draadwormen (filariae) die zich nestelen in je lymfestelsel. Ze kunnen jarenlang ongemerkt aanwezig zijn, maar veroorzaken uiteindelijk ernstige zwellingen, ontstekingen en soms zelfs misvormingen zoals elephantiasis.

Wat zijn de eerste symptomen van filariasis?

In het begin vaak… niets. Daarna kun je last krijgen van:

• Zwellingen in oksels of liezen

• Lichte koorts of vermoeidheid

• Pijnlijke ledematen

• Geleidelijk toenemend oedeem

Sommige mensen merken het pas als een arm of been ineens dikker wordt.

Is filariasis besmettelijk?

Nee, niet van mens op mens. Je krijgt het alleen via muggen die eerder een besmet persoon hebben gestoken. De parasiet moet namelijk eerst in de mug rijpen voordat hij jou kan besmetten. Er is dus altijd een mug als tussenstation nodig.

Komt filariasis in Nederland voor?

Niet van nature. Maar: mensen die naar tropische gebieden reizen (zoals India, Nigeria, Indonesië of Haïti) kunnen het oplopen. Reizigers met aanhoudende zwellingen, vooral na nachten zonder muggennet, doen er goed aan een arts te raadplegen.

Wat is elephantiasis eigenlijk?

Elephantiasis is een ernstige complicatie van langdurige filariasis. Het zorgt voor:

• Extreme vergroting van bijvoorbeeld benen of het scrotum

• Verdikking van de huid

• Belemmering in lopen of zitten

• Sociale en psychische klachten

Het komt vooral voor in arme gebieden zonder toegang tot behandeling.

Kan filariasis genezen?

Ja en nee. De wormen kunnen worden gedood met medicatie (zoals ivermectine, albendazol of DEC), maar de schade aan het lymfestelsel is vaak blijvend. Daarom is vroege opsporing en behandeling cruciaal.

Kun je je preventief laten behandelen?

Ja, zeker in risicogebieden. Er zijn massamedicatieprogramma’s waarbij hele dorpen jaarlijks een kuur krijgen. Als reiziger kun je overleggen met een tropenarts voor profylaxe of muggenwerende maatregelen.

Wat moet je doen bij vermoeden van filariasis?

• Ga naar een huisarts of tropenarts

• Laat een bloedtest doen (liefst ’s avonds of ’s nachts)

• Volg het medicatieadvies strikt op

• Let goed op je huid en lymfebanen

• Vermijd muggenbeten om verdere verspreiding te voorkomen

Kan filariasis vanzelf overgaan?

Nee. Zonder behandeling kunnen de wormen jaren blijven leven en schade aanrichten. Zelfs als je je op een gegeven moment beter voelt, kan de infectie nog actief zijn.

Bestaat er een vaccin tegen filariasis?

Nog niet. Onderzoek is gaande, maar voorlopig zijn we nog afhankelijk van medicijnen en preventie.

Hoeveel mensen wereldwijd hebben filariasis?

Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) lopen meer dan 860 miljoen mensen risico op filariasis. Ruim 40 miljoen mensen kampen met ernstige vormen, zoals elephantiasis of chronisch lymfoedeem.

Is het een zeldzame ziekte?

Voor ons in Europa misschien. Maar wereldwijd is het een van de belangrijkste verwaarloosde tropische ziekten (neglected tropical diseases, NTD’s). En dat maakt aandacht, preventie en educatie des te belangrijker.

Reacties en ervaringen

Heb jij ervaring met filariasis – als reiziger, zorgverlener of misschien als iemand die ermee leeft? Of heb je vragen, twijfels of aanvullende tips over bescherming tegen tropische ziekten? Laat hieronder van je horen.

We nodigen je van harte uit om jouw verhaal of reactie te delen. Misschien ben je ooit op reis gebeten door een mug en heb je later klachten gekregen. Of werk je in de zorg en heb je filariasis van dichtbij meegemaakt.

📝 Let op: Reacties worden niet automatisch gepubliceerd. Ze worden eerst gelezen door onze redactie om spam of ongepaste inhoud te filteren. Dit kan enkele uren duren. Maar we stellen je bijdrage enorm op prijs – jouw ervaring kan anderen echt verder helpen.

👉 Deel je ervaring. Stel je vraag. Of laat weten wat je van dit artikel vond. We lezen alles!