Last Updated on 14 april 2023 by M.G. Sulman
Acanthosis nigricans (AN) is een huidaandoening die wordt gekenmerkt door gebieden met donkere, fluweelachtige verkleuring in lichaamsplooien. De aangetaste huid kan verdikt raken. Acanthose betekent ‘verdikking van de opperhuid’ en nigricans betekent ‘verzwartend’. Het komt meestal voor in oksels, liezen en nek. De huidveranderingen van acanthosis nigricans komen meestal voor bij mensen met obesitas of diabetes. Kinderen die de aandoening ontwikkelen, lopen een hoger risico om diabetes type 2 te ontwikkelen. In zeldzame gevallen kan acanthosis nigricans een waarschuwing zijn voor een kankergezwel in een inwendig orgaan, zoals de maag of lever. Er is geen specifieke behandeling beschikbaar voor acanthosis nigricans. Behandeling van onderliggende aandoeningen kan een deel van de normale kleur en textuur van de aangetaste delen van de huid herstellen.
Wat is acanthosis nigricans?
Acanthosis nigricans is een aandoening die wordt gekenmerkt door abnormale verdikking en verdonkering van de huid, vooral in lichaamsplooien. Het wordt meestal geassocieerd met obesitas of het polycysteus-ovariumsyndroom (PCOS) bij vrouwen, hoewel acanthosis nigricans af en toe kan worden aangetroffen bij mensen met ernstigere onderliggende gezondheidsproblemen of die bepaalde medicijnen gebruiken. Behandeling van de onderliggende medische aandoening lost meestal de klachten op.
Oorzaken van acanthosis nigricans
Versnelde groei van huidcellen in de buitenste huidlaag
De typische donkerbruine pigmentatie en versterkt huidreliëf van acanthosis nigricans worden veroorzaakt door de snelle groei van cellen in de epidermis. Dit is de buitenste huidlaag of opperhuid. De oorzaak van deze abnormale groei van huidcellen is meestal een stijgend insulinegehalte in het bloed. Bij sommige mensen veroorzaakt het gebruik van bepaalde medicijnen of kanker de huidveranderingen.
Te veel aan insuline
In de meeste gevallen wordt nigricans acanthosis veroorzaakt door een teveel aan insuline in het bloed. Bij het eten worden koolhydraten omgezet in suikermoleculen (monosacchariden) zoals glucose. Terwijl een deel van de glucose door het lichaam wordt gebruikt voor energieverbruik, dient de rest als reserve. Om glucose voor energie te gebruiken, is insuline nodig. Insuline zorgt ervoor dat glucose opgenomen wordt in de lichaamscellen waar het als energiebron wordt gebruikt. Bij (fors) overgewicht wordt je in de loop der jaren echter insulineresistent.
Er is sprake van insulineresistentie als de cellen in je lichaam minder gevoelig zijn geworden voor het hormoon insuline. Het lichaam kan het dan niet meer normaal gebruiken, waardoor glucose zich ophoopt in de bloedbaan. Dit leidt tot verhoogde insuline- en bloedglucosespiegels. Door de overtollige insuline vermenigvuldigen de huidcellen zich intenser. Mensen met een donkere huidskleur hebben veel melanine in hun cellen. Naarmate de melanine toeneemt, zijn de huidvlekken die zich vormen donkerder van kleur dan de aangrenzende delen van de huid.
Om deze reden wordt acanthosis nigricans beschouwd als een indicator van diabetes mellitus, in de volksmond suikerziekte genoemd.
Bepaalde medicijnen kunnen echter ook nigricans acanthosis veroorzaken. Dit kunnen groeihormonen zijn, de anticonceptiepil, bepaalde preparaten voor de opbouw van spieren of schildkliermedicijnen. Het gaat om medicijnen die van invloed zijn op de insulinespiegel.
Andere mogelijke oorzaken, die echter zeldzaam zijn, zijn aandoeningen van de bijnierschors, zoals de ziekte van Addison, lage schildklierhormoonspiegels, aandoeningen van de hypofyse, inname van hoge niveaus van niacine (vitamine B3) en maagkanker.
Vormen
Goedaardige vorm
In de meerderheid van de gevallen ligt er een goedaardige aandoening ten grondslag aan het ontstaan van acanthosis nigricans. Dat staat ook wel bekend als pseudoacanthosis nigricans.
Kwaadaardige vorm
Kwaadaardige vormen van AN komen bijna altijd voor als paraneoplastisch syndroom, meestal in verband met adenocarcinomen van de maag, met dan meestal sterke pigmentatie op de armen en benen. Een paraneoplastisch syndroom is een verschijnsel of complex van verschijnselen dat soms optreedt bij mensen die een kwaadaardige tumor hebben. Een denocarcinoom in de maag ontstaat uit kliercellen (adenocellen) in de slijmvlieslaag van de maag.
Risicogroepen
Acanthosis nigricans kan voorkomen bij mensen van alle leeftijden, onder wie kinderen. Het komt echter vaker voor bij volwassenen en bij mensen met een donkere huidskleur. Bij mannen en vrouwen komt het in gelijke mate voor.
Groepen mensen die vaak acanthosis nigricans ontwikkelen zijn:
- personen met overgewicht of obesitas
- mensen met endocriene afwijkingen
- personen die bepaalde medicijnen gebruiken, bijvoorbeeld orale anticonceptiva, niacinamide, corticosteroïden
- niertransplantatiepatiënten
- mensen met interne maligniteit, vooral maagkanker
Symptomen van acanthosis nigricans
Verschijnselen
De laesies van acanthosis nigricans verschijnen als ‘fluwelen’ verdikkingen, en ze kunnen in kleur variëren van grijs tot bruin tot zwart. Personen met een donkere huidskleur hebben meestal donkerdere plekken. Soms zijn er in de acanthosis nigricans gebieden ook gesteelde wratjes aanwezig, zogeheten ‘steelwratjes’.
Voorkeursplekken
Op de meeste delen van het lichaam kan zich een fluweelachtig, donker stukje huid vormen, waaronder:
- oksels
- nek
- halsplooien
- lies of liesgebied (vooral in huidplooien)
- ellebogen
- knieën
- knokkels
- handruggen
- navel
- vrouwenborsten (onder)
- gezicht
- vrouwelijke geslachtsorganen
Minder vaak kan zich een huidafwijking vormen op de lippen, mond, oogleden, handpalmen, voetzolen of tepels.
Huidveranderingen verschijnen meestal langzaam
Acanthosis nigricans heeft de neiging langzaam te verschijnen, het duurt maanden of jaren om zich te vormen. Als het plotseling verschijnt, moet je onverwijld een afspraak maken met je huisarts. Wanneer AN plotseling verschijnt, kan dit een waarschuwing zijn voor kanker.
Onderzoek en diagnose
Acanthosis nigricans wordt meestal gediagnosticeerd op basis van een huidonderzoek. Bij twijfel wordt een klein huidmonster verwijderd (biopsie) voor onderzoek in een laboratorium. Als de oorzaak van acanthosis nigricans onduidelijk is, kan uw arts bloedonderzoek, röntgenfoto’s of andere tests aanbevelen om mogelijke onderliggende oorzaken te zoeken.
Behandeling van acanthosis nigricans
Onderliggend proces behandelen
In veel situaties kan het behandelen van het onderliggende probleem de verkleuring helpen vervagen. Voorbeelden kunnen zijn:
- Gewicht verliezen. Als acanthosis nigricans wordt veroorzaakt door overgewicht of obesitas, kan afvallen helpen.
- Stoppen met medicijnen of supplementen. Als de aandoening verband lijkt te houden met een medicijn of supplement dat je gebruikt, kan de arts voorstellen dat je stopt met het gebruik van dat middel. Samen met de arts kun je onderzoeken of er een alternatief is.
- Een operatie ondergaan. Als acanthosis nigricans wordt veroorzaakt door een kankergezwel, verwijdert operatief verwijderen van de tumor vaak de huidverkleuring.
Behandeling van de huid
De behandeling kan daarnaast gericht zijn op het uiterlijke aspect van de huidafwijkingen:
- Retinoïden: Dit zijn synthetische derivaten van vitamine A (retinol). Deze hebben een keratolytisch effect op de huid. Deze middelen kunnen helpen om de dikkere hoornlaag van de huidafwijkingen af te breken.
- Lokale vitamine D analogen: Deze medicijnen remmen vooral de groei van keratinocyten. Dit zijn cellen waaruit de opperhuid is opgebouwd
- Dermabrasie: het afschaven van de huid tot in de laag onder de epidermis (opperhuid).
- Laserbehandeling.
Prognose
Acanthosis nigricans is op zichzelf goedaardig. Deze pigmentstoornis is echter altijd slechts een symptoom van een onderliggende aandoening, waardoor de huidveranderingen alleen verbeteren als ook de oorzaak wordt weggenomen.
In veel gevallen is er sprake van insulineresistentie, waardoor de alvleesklier meer insuline aanmaakt. Huidcellen kunnen door groeifactoren zoals insuline-like growth factor worden aangezet tot groei. Indien onbehandeld, kan insulineresistentie leiden tot diabetes mellitus type 2.
In de regel zijn de huidveranderingen slechts een begeleidend symptoom dat wijst op het risico op diabetes. Als insulineresistentie kan worden teruggedraaid door gewichtsverlies, veranderingen in het dieet en lichamelijke beweging, zal ook de huidpigmentatie vervagen.
Die huidveranderingen die worden veroorzaakt door de invloed van medicatie verbeteren meestal zelfs nadat de medicatie die ze heeft veroorzaakt, is stopgezet.
Video over de behandeling van acanthosis nigricans
Reacties en ervaringen
Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over acanthosis nigricans. Of tips geven hoe met deze psychisch belastende huidziekte om te gaan. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.
